GROSZ 88 2002 I - III..pdf - Grosz - marcin.szulc_77

POLSKIE TOWARZYSTWO NUMIZMATYCZNE

G R O S Z

ODDZIAŁ W JASTRZ Ę BIU ZDROJU

I - III. 2002 r. * KWARTALNIK * nr 88

E U R O

PIENI Ą DZ ZJEDNOCZONEJ EUROPY

1. stycznia 2002. r.

12 krajów

UniiEuropejskiejtworzących strefęeuro:

AUSTRIA,BELGIA,FINLANDIA,FRANCJA,GRECJA,HISZPANIA,HOLANDIA,

IRLANDIA,LUKSEMBURG,NIEMCY,PORTUGALIA,WŁOCHY

zastąpiły swe dotychczasowe banknoty i monety nowym, wspólnym pieniądzem–

EURO

GROSZ - KWARTALNIK NUMIZMATYCZNY

Ukazuje si Ę od 1985 roku

GROSZ - redaguje zespół w składzie: Kazimierz Grabi Ń ski, Stanisław Łastówka, Andrzej

Musiał - redaktor naczelny.

Za tre ŚĆ artykułów odpowiadaj Ą autorzy. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania

skrótów w nadesłanym materiale.

Skład, rozprowadzanie: Stanisław Łastówka 44-335 Jastrz Ę bie Zdrój ul. Malchera 21/3, tel.

(032) 47 07 019, 0 504 975 669

Korespondencja: Andrzej Musiał 98-345 Mokrsko skr. poczt. 3, tel. 0 601 500 662

SPIS TRE Ś CI

1. Mirosław Bartoszewicki: Górno Ś l Ą ski pieni Ą dz wojskowy 1923-1939

2. Vytautas Smilgevi Č ius: Skarb ze starostwa Mickun

3. Zbigniew Szczerbik: Probus Piotr Barczewski (1833-1884)

4. Kazimierz Grabi Ń ski: “EURO” – waluta jednocz Ą cej si Ę Europy

5. Kazimierz Grabi Ń ski: Symbole górnicze na pami Ą tkach z Suwałk

6. Wojciech Niemirycz: 16. Aukcja Numizmatyczna ZG PTN w Warszawie

7. Andrzej Musiał: 17. Aukcja Numizmatyczna ZG PTN w Warszawie

8. Andrzej Musiał: Wystawa w Warszawie

9. Aleksander M. Ku Ź min: Odpowied Ź “Centusiowi” z Suchej Beskidzkiej

10. Eugeniusz K Ę pi Ń ski, Chrzanowskie bony Siny Kurtza

11. Kazimierz Steczek: Medal “ZA ZWYCI Ę STWO NAD CUKRZYC Ą ”

12. Zbigniew Szczerbik: Ciekawostka numizmatyczna z Praszki

13. Witold Kozubowski: 35 lat Oddziału PTN w Kielcach

14. Kalejdoskop wydarze Ń

15. Kazimierz Steczek: Woreczek

16. Wystawa: “ODZNAKI WOJSKA POLSKIEGO 1921-1939”

17. Kazimierz Grabi Ń ski: Medal na jubileusz jastrz Ę bskiego Oddziału PTN

18. Giełda pieni Ą dza papierowego w Valkenburg

GÓRNO Ś L Ą SKI PIENI Ą DZ WOJSKOWY 1923-1939

Notatka w “ Groszu” Nr 87: “Spółdzielnia 34. pułku piechoty w Białej Podlaskiej”,

przypomniała czytelnikom fragment du ż ej monografii pisz ą cego te słowa i płk. dr Mariana

Kowalskiego: “Spółdzielnie wojskowe na Lubelszczy ź nie i Podlasiu, ich zast ę pcze znaki

pieni ęż ne z lat 1926-1939”, drukowanej w “Roczniku Mi ę dzyrzeckim” tom VIII. z 1976 r.

Wspólna praca sprzed ć wier ć wiecza ze zrozumiałych przyczyn pomijała lub zaw ęż ała

szereg zagadnie ń , sporo nowych danych wniosły pó ź niejsze poszukiwania archiwalne,

biblioteczne i kolekcjonerskie oraz relacje odszukanych ś wiadków wydarze ń . Niemniej jest

to ci ą gle najpełniejsze z publikowanych opracowa ń historii polskiej spółdzielczo ś ci

wojskowej - jako emitenta własnych pieni ę dzy zast ę pczych. Nic dziwnego, ż e razem z

fundamentalnym katalogiem wystawy z 1979 r. w Lublinie: “Zast ę pcze znaki pieni ęż ne w

Wojsku Polskim 1925-1939”, ma ju ż wiele przedruków, zapo ż ycze ń i plagiatów.

Monografia omawia kilkadziesi ą t emisji z miejscowo ś ci: Biała Podlaska, Białystok, Bereza

Kartuska, Biedrusko, Chełm Lubelski, D ę blin, Kra ś nik, Lublin, Łuków, Osowiec, Puławy,

Siedlce, Stawy koło D ę blina, Tomaszów Lubelski, Włodawa i Zamo ść . Redakcja “Grosza”

szcz ęś liwie wybrała z nich emisje jeszcze nie przedrukowane i wymagaj ą ce mniej ni ż inne

uzupełnie ń . Opisów pó ź niej poznanych monet 10 groszy ze spółdzielni i 20 groszy z kasyna

podoficerskiego 34. pp, informacji o warsztacie badawczym, grawerze stempli menniczych,

ilo ś ci monet wybitych i znanych w zbiorach, ich obiegu itp.

Przypomnienie jednej z podstawowych prac o pieni ą dzu wojskowym ma du żą warto ść dla

numizmatyków zainteresowanych tym pieni ą dzem i chc ą cych podj ąć jego badania.

Zwłaszcza dla tych, którzy nie znaj ąż adnych ź ródłowych prac a wiedz ę o temacie czerpi ą z

roj ą cych si ę od bł ę dów, kontrowersyjnych zapo ż ycze ń katalogowych W. Niemirycza z lat

1972, 1983, 1984 i 1988.

Narzuca si ę pytanie, czy drukowa ć w “Groszu” dalsze fragmenty pracy dost ę pnej w wielu

bibliotekach, aktualizowa ć je czy nie, i odbiera ć temat wydawnictwom PTN z

Lubelszczyzny i Podlasia – gdy jeszcze nie opublikowano mnóstwa ź ródłowych danych o

ś l ą skich emisjach i emitentach pieni ą dza wojskowego. Materiałów, których starczy na

kilkana ś cie powa ż nych opracowa ń i przyczynków dla wielu miejscowych badaczy i

wydawnictw.

W wojskowym podziale administracyjnym II. Rzeczypospolitej Ś l ą sk podlegał Dowództwu

Okr ę gu Korpusu Nr V w Krakowie, natomiast Cz ę stochowa z 7. DP nale ż ała do DOK Nr

IV w Łodzi, maj ą c 74. pp na obszarze OK. V. Na terytorium obecnego województwa

ś l ą skiego stacjonowały wi ę c nast ę puj ą ce pułki:

z 21 DPG: 3. psp w Bielsku (III. batalion w Krakowie), 4. psp w Cieszynie, 21. pal w

Bielsku i Cieszynie;

z 23 DP: 11. pp w Tarnowskich Górach (II. batalion w Szczakowej), 73. pp w

Katowicach (II. batalion w O ś wi ę cimiu), 75. pp w Chorzowie , Rybniku i Wielkich

Hajdukach , 23. pal w B ę dzinie i Ż orach;

z 7 DP: 27. pp w Cz ę stochowie, 74. pp w Lubli ń cu , 7. pal w Cz ę stochowie;

z Krakowskiej BK: 3. pu w Tarnowskich Górach.

Ponadto w Bielsku do 1926 r. stał 2. pszwol oraz w Cz ę stochowie do 1935 r. II. dywizjon 4.

pac z Łodzi.

Z wymienionych pułków “Skorowidz – cennik polskich pieni ę dzy wojskowych 1925-1939”,

wydanie VII. - 1995, w dodrukach z 1998 i 2000 r. podaje nast ę puj ą cych emitentów, emisje i

monety lub bony:

1. B ę dzin. Spółdzielnia 23. pułku artylerii lekkiej (1921-1939). Znane monety: 10, 20, 50

gr. 2 i 5 zł, odmiany 50 gr. i 2 zł.

2. Bielsko. Spółdzielnia 3. pułku strzelców podhala ń skich (1922-1939). Znane monety:

10, 20, 50 gr. i 1 zł, odmiany 50 gr. i 1 zł.

3. Chorzów. Spółdzielnia 75. pułku piechoty (1922-1939). Znane monety: z I. emisji 5,

10 20, 50 gr. i 1 zł; z II. emisji 1 i 5 zł.

4. Cieszyn. Spółdzielnia 4. pułku strzelców podhala ń skich (1922-1939). Znany bon

papierowy 5 gr.

4. Cieszyn. Spółdzielnia 4. pułku strzelców podhala ń skich (1922-1939). Znany bon

papierowy 5 gr.

5. Cz ę stochowa. Spółdzielnia 7. pułku artylerii lekkiej (1922-1939). Znane monety: z I.

emisji 10, 20, 50 gr. i 1 zł, odmiana 20 gr. z II. emisji 10, 20, 50 gr. 1 zł, nie opisane 5

gr; z III. emisji 10, 20, 50 gr. i 1 zł , odmiana 1 zł.

6. Katowice. Spółdzielnia 73. pułku piechoty (1926-1939). Znane monety: 5, 10, 20, 50

gr. 1 i 5 zł.

7. Lubliniec. Spółdzielnia 74. Górno ś l ą skiego pułku piechoty (1922-1939). Znane

monety: 10, 20, 50 gr. i 1 zł, nie podawana odmiana 20 gr.

8. Lubliniec. Kasyno podoficerskie 74. Górno ś l ą skiego pułku piechoty. Znane monety:

10, 50 gr. i 1 zł.

9. Tarnowskie Góry. Spółdzielnia 3.pułku ułanów Ś l ą skich (1923-1939). Znane monety:

10, 50 gr. 1 i 5 zł, nie opisane 5 gr.

Własne monety lub bony mogły mie ć te ż inne pułkowe i garnizonowe kasyna oficerskie i

podoficerskie. Podobnie pozostałe spółdzielnie ś l ą skich pułków i detaszowanych

batalionów.

1. Bielsko. Spółdzielnia 2. pułku szwole ż erów Rokitnia ń skich

(1922-1926).

2. Bielsko. Spółdzielnia 21. pułku artylerii lekkiej (1926-1939).

3. Cz ę stochowa.Spółdzielnia 27. pułku piechoty (1922-1939).

4. Cz ę stochowa. Spółdzielnia II. dywizjonu 4. pułku artylerii ci ęż kiej

(1923-1935).

5. Kochłowice. Spółdzielnia “ Ś l ą zaczka” (1939) – mo ż e baon ckm

spec.?)

6. Kraków – Wola Justowska. Spółdzielnia III. batalionu 3. pułku

strzelców podhala ń skich (1928-1939).

7. O ś wi ę cim. Spółdzielnia II. batalionu 73. pułku piechoty

(1930-1939).

8. Szczakowa. Spółdzielnia II. batalionu 11. pułku piechoty

(1926-1934).

9. Tarnowskie Góry. Spółdzielnia 11. pułku piechoty (1920-1939).

Ze znanych ś l ą skich emisji wojskowych tylko 7. pal z Cz ę stochowy i 74. pp z Lubli ń ca

doczekały si ę pełniejszych opracowa ńź ródłowych. Trzy emisje 7. pal oprócz przedruków z

moich katalogów w miejscowych tygodnikach z 1984 i 1993 r. oraz tabel konkordancji w

“Magazynie Numizmatycznym” i “Roczniku Muzeum Okr ę gowego w Cz ę stochowie” z

1993 r., maj ą w ksi ąż ce dr Aleksandra G ą siorskiego z 1995 r.: “Historia cz ę stochowskiego

pieni ą dza zast ę pczego 1861-1939”, katalog i du ż y rozdział, oparty na miejscowym materiale

archiwalnym. Uzupełnia go moja analiza tematu i pełna tabela konkordancji w

“Cz ę stochowskim Magazynie Numizmatycznym” Nr 9/1997.

Zainteresowanie tematem na Ś l ą sku szybko wzrosło, gdy latem 1998 r. na pobojowisku w

lasach Janowskich odnaleziono wi ę ksz ą parti ę monet spółdzielni i kasyna podoficerskiego

74. pp z Lubli ń ca. Obu emisjom po ś wi ę ciłem ź ródłowe notatki w koni ń skim “Odkrywcy” Nr

8/1999 i w “Cz ę stochowskim Magazynie Numizmatycznym” Nr 22/2000. Wyprzedziły je

dociekliwe rozwa ż ania Jacka Kotka w “Biuletynie Numizmatycznym” Nr 1/1999, szkoda ż e

nie wsparte materiałem ź ródłowym i tabel ą konkordancji, lecz bazuj ą ce głównie na mojej

typologii powtarzalnych rewersów. Prostuj ą jednak opracowania W. Niemirycza i S.

Bulkiewicza o emisjach “kasyn spółdzielni”. Dociekliwemu badaczowi wró żę du ż e sukcesy,

gdy rozszerzy warsztat badawczy na cał ą literatur ę przedmiotu.

Równie ż numizmatycy z B ę dzina i Bielska-Białej pisz ą o emitentach i emisjach wojskowych

swoich miast. Jednak próby Dionizego Garbuli ń skiego i Władysława Pustułki omówienia

emisji 23. pal z B ę dzina, w “Zagł ę biowskich Zapiskach Archeologiczno -

Numizmatycznych” Nr 2/1986 i 5/1987 oraz w katalogu “Pieni ą dz zast ę pczy Zagł ę bia

D ą browskiego” z 1993 r., nie wyszły poza poziom publikacji tematu w PTAiN. W

mniejszym stopniu dotyczy to emisji 3. psp z Bielska, gdy ż Wiesław Zawadzki w katalogu:

“Pieni ą dze emitowane w Bielsku i Białej” z 1999 r ., cz ęść informacji brał z moich prac a

ryciny z katalogu B. Sikorskiego - nieco lepsze ni ż szkice W. Niemirycza. Znalazł te ż

wła ś ciwsze ni ż S. Bulkiewicz wyja ś nienia bł ę du w nazwie miasta na monetach.

Pełne opracowania dziejów kilkuset emisji i emitentów wojskowych, maj ą ce cz ę sto po kilka

arkuszy druku, to zadanie dla wielu badaczy. Jako ś nie było ich w odchodz ą cym pokoleniu

numizmatyków, cho ć mój warsztat naukowy i ź ródłowe bibliografie przedstawiam od 1973

r. w wi ę kszo ś ci z ponad pi ęć dziesi ę ciu publikacji o pieni ą dzu wojskowym i do niego

podobnym. Tylko nieliczni wymieniali znane z moich prac ź ródła nie czytaj ą c ich. Pragn ą c

pomóc młodszym numizmatykom, z reguły nie znaj ą cych prac w PTAiN przemilczanych,

przypomn ę tu krótko mój warsztat badawczy.

Kopalni ą danych bilansowych, statystycznych i ź ródłowych s ą “Statystyki Spółdzielni

Wojskowych” z lat 1924-1935 oraz dwutygodnik “Wojskowy Przegl ą d Spółdzielczy” –

“Społem” z lat 1922-1939, wydawane przez Zwi ą zek Rewizyjny Spółdzielni Wojskowych.

Dost ę pne w niewielu bibliotekach, ale jako mikrofilm łatwo je ś ci ą gn ąć do najbli ż szej

biblioteki naukowej. Innym ź ródłem, słabiej przebadanym, s ą przechowywane w archiwach

terenowych rejestry spółdzielni, z wpisami o zmianach statutów i zarz ą dów, i teki akt

składanych w s ą dach rejestrowych. Dla Ś l ą ska były to S ą dy Okr ę gowe w Cieszynie,

Katowicach i Sosnowcu, oraz Wydziały Zamiejscowe w Chorzowie, Cz ę stochowie, Rybniku

i Tarnowskich Górach. Najtrudniej szuka ć informacji o kasynach oficerskich i

podoficerskich, które mo ż na znale źć bodaj ż e tylko w rozkazach pułkowych, je ś li si ę

zachowały znajduj ą ce si ę w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie.

Wpisy do rejestrów s ą dowych i bilanse roczne – pełniejsze ni ż w statystykach ZRSW, cz ę sto

informuj ą ce o obiegu, nazwie i wielko ś ci własnych emisji pieni ęż nych – ogłaszano w prasie

spółdzielczej (głównie WPS) , wojskowej (w “Polsce Zbrojnej”) i lokalnej. W prasie tej

mo ż na natrafi ć na korespondencje opisuj ą ce działalno ść i historie wielu spółdzielni i ich

emisje. Do niedawna cennym ź ródłem byli ś wiadkowie pami ę taj ą cy swoje spółdzielnie,

kasyna, monety i bony; znani z dokumentów s ą dowych i odnajdywani przez organizacje

kombatanckie.

Do bada ń i analiz monet wojskowych niezb ę dna jest wiedza o typologii ich awersów i

rewersów, ułatwiaj ą ca ł ą czenie monet w emisje, przypisywanie mennicom i grawerom,

dokładniejsze datowanie i okre ś lanie nakładu itp. Fragmenty tej wiedzy mo ż na znale źć w

wielu moich pracach i ich nieudolnych zapo ż yczeniach. Oczywi ś cie opracowanie ka ż dej

emisji winno poprzedzi ć sporz ą dzenie tabeli konkordancji wszystkich wcze ś niejszych

katalogowa ń , a badane monety nale ż y zna ć z autopsji, co nie jest łatwe przy ich rzadko ś ci.

Opisy w katalogach z reguły s ą zaw ęż ane i cz ę sto z bł ę dami. Zwłaszcza odradzam

bezkrytyczne korzystanie z opisów i szkiców W. Niemirycza, sporz ą dzanych z wcierek lub

monet ogl ą danych na wystawach z 1978 i 1979 r. Mog ą cych uchodzi ć za nikomu nie znane

odmiany stempli, rozmiaru lub tworzywa.

Jak korzysta ć z wymienionych ź ródeł podaj ę w wielu publikacjach, najpełniej w czterech

naukowo-kolekcjonerskich monografiach emitentów wojskowych z Łom ż y, Osowca i

Zambrowa, drukowanych w “Kolekcjonerze Łom ż y ń skim” z lat 1994-1997. Roczniki te

mo ż na jeszcze naby ć w PTN Łom ż a. Zło ż ony w drukarni rocznik 1998, z monografi ą

potencjalnego emitenta z Grajewa, po zgonie redaktora Sylwestra Rana ś kiewicza ci ą gle nie

mo ż e si ę ukaza ć .

Numizmatyków chc ą cych przył ą czy ć si ę do opracowania ś l ą skiego pieni ą dza wojskowego

prosz ę o kontakt na adres: ul. Radiowa 1 m. 33, 01-485 Warszawa, lub telefonicznie,

pó ź nym wieczorem, na nr 0.... 22 638-00-22.

Mirosław Bartoszewicki – Warszawa

GROSZ 88 2002 I - III..pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: