Leksykon_przyrodniczy_-_Pola_i_miedze.pdf

POLA I MIEDZE

LEKSYKON PRZYRODNICZY

Josef Reichholf

POLA I MIEDZE

Znaczenie pól uprawnych

dla środowiska i rodzimej przyrody

Przekład z niemieckiego

Krystyna Kmitowa i Jadwiga Kozłowska

Świat Książki

Koncepcja serii: Gunter Steinbach

Tytut oryginału: Feld und Flur

Spis treści

Ilustracje: Fritz Wendler

Wstęp

Skowronki śpiewają nad kwiatami

1. Użytki rolne - dzieło ludzkie

Stepy: trawy i ogniska

Z gęstych lasów będą jasne tereny

trawiaste

Migracja zwierząt i roślin

Pielęgnowanie zapewnia różnorodność

Żyzność gleb

Typy i rozwój gleb

2. Świat zwierząt na polach

Ssaki

Zając szarak

Sarna

Chomik europejski

Susel moręgowany

Nornik zwyczajny, polny

Badylarka

Karczownik ziemnowodny

Kret

Zębielek białawy

Gronostaj i łasica

Kot domowy

Ssaki na polach

Ptaki

Kuraki

Drop i żuraw

Mewa śmieszka

Limikole - Brodźce

Bociany, gęsi i kaczki

Ptaki drapieżne i sowy

Dudek, dzięcioł zielony i dzieżba

Skowronek polny i inne ptaki

śpiewające

120 Wrony i sroki

124 Gady i płazy

129 Motyle i inne bezkręgowce

132 Zwierzęta glebowe

134 Biegające, skaczące, latające

140 3. Rośliny użytków rolnych

144 Rośliny użytkowe

152 Dzikie rośliny trawiaste

i zielne

154 Trawy

158 Rośliny zielne

167 Zadrzewienia śródpolne

170 4. Gospodarka naturalna

170 Naturalne biocenozy

173 Wpływ człowieka

174 Produktywność i użytkowanie

184 5. Biotopy (środowiska życia)

184 Pole uprawne

189 Łąka

195 Zadrzewienia śródpolne

198 Małe zbiorniki wodne na polach

202 Żywopłoty i miedze

206 Ubogie, suche murawy

207 Łąki bagienne i inne obszary

wilgotne

209 Drogi polne, polne szopy, ogrodzenia

pastwiskowe i rowy

214 6. Między ekologią i ekonomią

214 Czy krajobrazowi pól uprawnych

pozostała jeszcze jakaś szansa?

220 7. Co jest do zrobienia?

220 Praktyczne działania chroniące

przyrodę na polach

222 Źródła ilustracji

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania da

nych, odtwarzanie elektroniczne, fotomechaniczne lub w jakiejkolwiek innej formie w telewizji,

radio oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych - również częściowe - tylko za

wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

101

102

104

107

108

112

114

Redaktor serii:

Elżbieta Gomulińska

Redaktor tomu Pola i miedze:

Magdalena Hildebrand

Opracowanie graficzne książki:

według oryginału niemieckiego

Skład i łamanie:

PHOTOTEXT Warszawa

Printed in Germany

Świat Książki, Warszawa 1999

ISBN 83-7227-173-9

Nr 2185

Wstęp

Pola i użytki rolne - te powszechnie

używane wyrażenia - znaczą prawie

to samo: otwarte użytki rolne, a więc

pastwiska, łąki i pola. Powierzchnie

wykorzystywane rolniczo zajmują

w Europie Środkowej już od wielu

pokoleń ponad połowę wszystkich

gruntów. We wcześniejszych okre

sach nie było to tak bardzo istotne,

nabrało jednak znaczenia, gdy z racji

coraz większego popytu na ziemię

i wzrostu zaludnienia, przestrzeń pod

uprawy została drastycznie ograni

czona. Powiększyły się obszary zajęte

przez osiedla i szlaki komunikacyjne,

a jednocześnie zmniejszyła się biolo

gicznie czynna powierzchnia środo

wisk. Niczym wyjątkowym stało się

posiadanie drugiego mieszkania lub

domu, czy drugiego samochodu.

Obraz krajów europejskich przed

stawia się zupełnie inaczej niż 100 lat

temu. Dla większości mieszkańców

Ziemi pola i użytki rolne to nie tylko

przestrzeń życiowa, ale również dob

rze znane otoczenie ich codziennej

pracy.

W przedstawionej publikacji chcemy

przekazać bogactwo głównych

czynników biotopowych, które

w środowiskach naszej rodzimej

przyrody mają kluczowe znaczenie.

Wszystkie inne typy środowisk, które

nie należą do użytków rolnych,

w większości można określić jako

przemysłowe. Samo środowisko, któ

rego resztki pierwotnego wyglądu za

chowały się w wysokich górach oraz

w morzu z jego wybrzeżem, jest zdła

wione ludzką gospodarką i ludzką ak

tywnością. Pamięć dawnych zjawisk

przyrodniczych, które do dziś już nie

przetrwały, świadomość, odpowie

dzialność naszej roli jako konsumen

tów produktów, energii i dóbr przyro

dy każe mieć się na baczności.

Niezależnie od tego czy żyjemy na

wsiach, czy w miastach w najbardziej

bezpośrednim sensie tego słowa,

wszyscy żyjemy podobnie z owoców

pól użytków rolnych. Rolnictwo jako

najdawniejsze osiągnięcie ludzkości

wciąż odgrywa kluczową rolę w wy

żywieniu ludności. W naszych cza

sach zależy to oczywiście również od

międzynarodowej wymiany towaro

wej czy importu surowców energe

tycznych.

Po zastanowieniu się przychodzi na

myśl takie porównanie, że nasz chleb

powszedni nie był nigdy jeszcze tak

tani, w takiej ilości i tak dostępny jak

dzisiaj. A obok nas 500 milionów lu

dzi na Ziemi cierpi głód i jest niedo

żywionych. To nieprzyjemna prawda,

że również my - Europejczycy przy-

- " -;

czyniliśmy się do tego głodu, w osob

liwy sposób: przez nadprodukcję gos

podarki rolnej. Ilościowe osiągnięcia

w produkcji rolnej okazały się, przy

dokładniejszym spojrzeniu na nie, ka

tastrofalne dla przyrody i dla wielu

krajów Trzeciego Świata. Autor niniej

szego tomiku wskazuje na wyraźne

skutki struktury gatunkowej naszego

środkowoeuropejskiego środowiska.

Zwraca uwagę na inną stronę naszej,

tak od podstaw chybionej, polityki ag

rarnej. Europejski nadmiar produktów

rolnych prowadzi do wzrostu produk

cji mleka i mięsa wołowego, a również

do podwojenia eksportu zboża i cuk

ru. Na rynkach światowych wysoko

subwencjonowane masy produktów

rolnych spowodowały dramatyczną

obniżkę cen.

Kraje rozwijające się zdane są na eks

port swoich produktów rolnych. Dras

tycznie spadające na rynku świato

wym ceny nie pokrywają kosztów

produkcji. Kraje Trzeciego Świata

starając się dorównać sukcesom kra

jów uprzemysłowionych podnoszą

swoją produkcję przez zwiększenie

zużycia sztucznych nawozów i che

micznych środków ochrony roślin.

Ceny jednak dalej spadają. Miejscowi

rolnicy, gospodarujący często na ma

łym tylko kawałku ziemi, nie mogą

nadążyć za takim rozwojem i ich gos

podarstwa podupadają. Zubożali

mieszkańcy wsi opuszczają zbliżone

do naturalnych uprawy i przenoszą

się do slumsów wielkich miast.

Zapłatą przyrody za perfekcyjną indu

strializację rolnictwa jest np. w USA

wywiewanie przez wiatr uprawnej

warstwy ziemi na dawne prerie. Co

raz liczniejsza staje się „Czerwona lis

ta" gatunków ginących naszego

miejscowego świata zwierząt i roślin.

Musimy zdawać sobie sprawę z na

stępstw jakie wywoła nasz stosunek

do zasobów naturalnych przyrody

i użytków rolnych. Musimy również

rozpatrzyć związki polityki agrarnej

z ginięciem gatunków, by wcześnie

wzmocnić nieśmiałe pierwsze kroki

prowadzące ku poprawie sytuacji.

Na końcu książki autor wymienia po

żądane warunki przyszłej polityki

agrarnej. Dlatego przekracza on nasz

temat tylko pozornie. Samą miłością

i znajomością przyrody dzisiaj nikt nie

pomoże. Potrzebujemy odważnych

i dalekowzrocznych rozstrzygnięć dla

zachowania naszych podstaw życia.

Samochody i drogi są niezaprzeczal

ną koniecznością. Ale pola i inne

użytki pozwalają nam żyć. Gdy włas

nymi nogami zdepczemy urodzajne

ziemie uprawne, stracimy na zawsze

podstawy naszej cywilizacji.

Do wydania polskiego

Skowronki śpiewają nad

kwiatami

Autor przedstawia wyniki obserwacji

ekosystemów polnych znajdujących

się pod wpływem nazbyt intensywnej

gospodarki rolnej, prowadzącej do

ogromnych, niekorzystnych zmian

naturalnej fauny i flory. W Polsce ze

względu na stosunkowo duże roz

drobnienie pól i związaną z tym róż

norodność użytków tak drastyczne

zmiany biocenozy wystąpiły na razie

na niewielkich obszarach. Przystąpie

nie do Unii Europejskiej i Wspólnego

Rynku niesie za sobą prawdopo

dobieństwo powtórzenia błędów

popełnionych na Zachodzie. Z tego

względu książka ta, sygnalizująca ko

nieczność zwrócenia bacznej uwagi

na sposób gospodarowania, godna

jest wnikliwego przeczytania, a nasu

wające się wnioski powinny być za

stosowane w praktyce.

G.S.

K.K. i J.K.

Krajobraz polny utworzony przez

ludzi był piękny. Ukształtowały go

trwające setki lat zmagania z po

tężną przyrodą, dzięki nim po

wstała harmonia mozaiki łąk, pól,

pastwisk, gajów, wód i sadów,

wśród których w sposób natural

ny rozciągały się wsie i miasta.

Ich początki sięgają wstecz stule

ci, tak daleko, że wytworzyła się

w tym krajobrazie fascynująca

różnorodność roślin i zwierząt.

Wiele żywych organizmów zna

lazło tu swe nowe siedlisko, dale

ko od pierwotnego miejsca wy

stępowania. Rozprzestrzeniły się

one i tak trwale zespoliły z no

wym środowiskiem, że trudno

dzisiaj stwierdzić ich pocho

dzenie. Piękno krajobrazu Eu

ropy Środkowej często jest chwa

lone, opiewane w pieśniach ludo

wych czy przenoszone przez ar

tystów na płótna. Krajobraz użyt

ków rolnych jest dziełem nie tyl

ko rąk ludzkich, lecz stanowi po

łączenie ludzkiej pracy z dzia

łaniem sił przyrody. Z tego połą

czenia powstało piękne i funkcjo

nalne dzieło równe innym ludz

kim osiągnięciom kulturotwór

czym. W pięknie tym tkwi jednak

wielki niedostatek. Użytki rolne

uprawiane ręcznie nie są wydaj

ne. Ich plony są wystarczające

dla ludności wiejskiej, ale przelu

dnione miasta potrzebują i wy

magają więcej. Tradycyjne rol

nictwo nie jest w stanie wy-

Kwitnąca majowa łąka

tworzyć odpowiedniej ilości nad

wyżek koniecznych dla zaspokoje

nia potrzeb ludności miejskiej.

Konieczne jest więc nawożenie

mineralne i zastosowanie ma

szyn napędzanych paliwem.

Może to podnieść wydajność

terenów uprawnych na nowych

terenach i w czasie niewielu lat

przeobrazić niedostatek w nad

miar. Następstwem takich działań

są ogromne zmiany na polach

uprawnych. Zamiast spokojnej

i odprężającej różnorodności

upraw w zróżnicowanym krajo

brazie powstaje wysoko wydajny

,,step" nowoczesnej agrotechni-

ki. Zamiast różnorodności kwia-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: