PEDEUTOLOGIA
Referat
„Projekt etyki zawodowej nauczyciela”
Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. Problematyka moralna nabiera szczególnego znaczenia w zawodach, które wywierają wpływ na losy poszczególnych ludzi, całych grup i społeczeństw. Dorastającemu młodemu człowiekowi potrzebny jest przewodnik - dobrze znający drogę, jasno widzący cel, niezmordowany, bezwzględny wobec siebie, wyrozumiały wobec innych, opanowany, zdyscyplinowany, skoncentrowany na tym, co najważniejsze, oddany sprawie młodzieży, podchodzący z otwartym sercem do tych, którzy nie potrafią jeszcze tego docenić. Mając taki depozyt, nauczyciel potrafi przejść przez życie bez załamań, depresji, zniechęcenia i zawodu. Miarą etyki w wychowaniu jest odpowiedzialność za ucznia, za jego rozwój i dobro, i w konsekwencji za jego dojrzałość. Wychowanie już z samej istoty jest działalnością etyczną, obliczoną na czyjś osobowy interes, na czyjeś dobro, bo w przeciwnym przypadku przestaje to być wychowanie. M. Śnieżyński w książce Nauczanie wychowujące stwierdza, że odpowiedzialność wychowawcy przybiera podwójny wymiar. Z jednej strony odpowiadam \"za\" - ucznia, za przebieg procesu nauczania i wychowania, za realizację potrzeb psychicznych młodzieży, za jej wszechstronny rozwój, ale równocześnie odpowiadam \"przed\" - dyrektorem, przed rodzicami, którzy oddali największy swój skarb w moje ręce. Odpowiadam również przed samym sobą, przed swoim sumieniem. Od tego, kim jest nauczyciel jako człowiek, zależą sukcesy wychowawcze. Janusz Korczak powiedział: \"Być człowiekiem, to znaczy posiadać kryształową moralność, nieograniczoną tolerancyjność, do pasji posuniętą pracowitość, dążyć do ciągłego uzupełniania swojego wykształcenia i pomagać innym\".
Nauczyciel winien kierować się ustalonymi zasadami jak np.
10 mądrości nauczycielskich (wg. J. Pielanowskiego):
1. Wiem, że przyszłość moich wychowanków w dużym stopniu zależy ode mnie.
2. Nigdy nie poniżam godności ucznia. Poniżony zawsze odpłaca złem.
3. W konflikcie z uczniami nie gorączkuję się, jestem sędzią a nie stroną.
Nie lekceważę własnych poleceń, zawsze kontroluję ich wykonanie.
4. Jestem cierpliwy, uczniowie mają prawo myśleć i działać wolniej ode mnie.
5. Lekcja jest dla uczniów - nie dla mnie. Mój sukces powstaje tylko z sukcesów moich uczniów.
6. Nie jestem nieomylny. Mądrość polega na przyznaniu się do błędu i naprawieniu go.
7. Autorytet nie polega na wzbudzeniu strachu, lecz na kompetencji, sprawiedliwości, konsekwencji wymagań.
8. Wymagania nie wykluczają życzliwości; nie zrzędzę, nie pouczam, czyn jest lepszy od mówienia, przykład lepszy od instrukcji.
9. Nie spodziewam się powierzchownej wdzięczności wychowanków. Jeśli zaszczepię im lepszą stronę mojej osobowości - będą mi wdzięczni przez całe życie.
Praca nauczycielska wykonywana przez dłuższy czas w niesprzyjających warunkach może wywołać u niektórych osób specyficzne ułomności charakteru, których nasilenie bywa czasem niezauważalne, ale może utrudniać harmonijną współpracę i współżycie w szkole (wg. S. Cholewy). Należą do nich:
1)apodyktyczność i upór,
2)osłabienie samokrytycyzmu i samouwielbienie,
3) pozerstwo i afektacja,
4) drobnostkowość,
5) skłonność do plotkarstwa oraz intryg,
6) nadwrażliwość,
7) znieczulenie czyli ograniczenie aktywności do minimum.
Etykę dzieli się zazwyczaj na aksjologię, czyli teorię wartości, zajmującą się głównie teorią dobra moralnego i deontologię, czyli naukę o powinnościach.
Aby nie wnikać za głęboko w rozważania : co to jest etyka zawodowa nauczyciela, przyjmuję określenie etyki, zaproponowane przez W. Okonia, widzianej jako:
1. naukę o moralności, której przedmiotem jest teoria dobra, a więc ustalenie, co jest dobre a co złe z moralnego punktu widzenia.
2. ogół ocen i norm moralnych.
W literaturze specjalistycznej występuje trojakie rozumienie terminu „etyka zawodowa” i jest ona pojmowana jako:
1. normy spisane, odpowiadające na pytanie, jak przedstawiciele zawodu powinni postępować
2. przekonania moralne przedstawicieli zawodu
3. postępowanie przedstawicieli zawodu, oceniane wg kryteriów moralnych.
Przy takim rozumieniu etyki zawodowej, w etyce zawodowej nauczyciela można wyróżnić trzy aspekty: aspekt normatywny ( postulaty, ślubowania, kodeksy ), aspekt świadomościowy ( przekonania psychomoralne) i aspekt sprawczy ( rzeczywiste zachowania moralne nauczycieli, praxis moralna).
W świetle poglądów na etykę zawodową, nauczyciel staje się moralnie odpowiedzialny zarówno za przestrzeganie określonych zasad postępowania wobec dziecka, wobec rodziców, wobec innych nauczycieli, jak również za wzór osobowy, jaki prezentuje sobą. Obok tego istnieje problem wielopłaszczyznowej odpowiedzialności przed społeczeństwem za przygotowanie wartościowego człowieka, przed zwierzchnikami oświatowymi - za realizację określonych planów i programów działania, oraz przed uczniem - za przygotowanie do życia. Ta wielopłaszczyznowość ról zawodowych nauczyciela rodzi codzienne konflikty, np. w kontekście interpretacji zadań nauczyciela - obywatela konkretnego państwa lub osobowości autonomicznej.
Ewolucja problemów etycznych nauczyciela jest odbiciem i wynikiem sytuacji społecznych, w jakich działa nauczyciel.
W pracy nauczyciela można wyróżnić kilka głównych grup problemów etycznych, wśród nich:
- moralne aspekty stosowania różnych technik wychowawczych ( manipulacja)
- dopuszczalność gry (np. pozornego odkrywania znanych już sposobów
rozwiązania problemu) obliczonej na pozyskanie sobie przez nauczyciela
wychowanka
- zgodność postępowania nauczyciela z własnymi przekonaniami
- konflikt między dobrem indywidualnym a interesem społecznym, który powinien być preferowany w procesie wychowawczym
- troska o przyszłe dobro wychowanka ( wychowanie nie dla teraźniejszości, lecz dla przyszłości).
Chcąc właściwie wypełniać swe powinności , współczesny nauczyciel musi kształtować postawy podmiotowe, autokreatywne, uspołecznione.
Aksjologiczną podstawę postawy dzisiejszego nauczyciela powinien stanowić humanistyczny system wartości etycznych.
Humanizm znajduje najpełniejszy wyraz w zasadzie przyznającej człowiekowi
miejsce naczelnej wartości moralnej. Zasada ta wiąże się ściśle z ideałem człowieka, jego życia, działania, aspiracji i samorealizacji.
Takie traktowanie człowieka prowadzi do postulatu wielostronnego rozwoju jednostki ludzkiej , jej zainteresowań, potrzeb i potencjalnych możliwości.
Wizję funkcji zawodowych nauczyciela, rozpatrywanych w kontekście powinności humanistycznych, przedstawia Krystyna Duraj - Nowakowa., a należą do nich:
- powinność stałej troski nauczyciela o pogłębianie wiedzy o partnerze - uczniu
- powinność antropocentrycznej wizji człowieka - ucznia i nauczyciela, a nie migawkowe spojrzenia na wyabstrahowanego osobnika ludzkiego
- powinność preferowania bogactwa życia wewnętrznego - intelektualnego, emocjonalnego i motywacyjnego
- powinność wykorzystywania współcześnie dorobku minionych pokoleń pedeutologów.
Uwarunkowania etyki zawodowej nauczyciela uzależnione są też od zmian stricte profesjonalnych - współczesnych zmian funkcji zawodowych nauczycieli.
Najczęściej grupuje się te uwarunkowania w pięć kategorii i należą do nich:
- zmianogenna edukacyjnie ewolucja w ogóle charakteru pracy ludzkiej, a nie tylko nauczycielskiej
- zmiany potrzeb edukacyjnych współczesnego człowieka
- zmiany społecznych oczekiwań pod adresem nie tylko nauczyciela ale także systemu edukacji
- potrzeba kształcenia tzw. świadomości globalnej
- potrzeba rozwikłania sytuacji impasu współczesnego człowieka w ogóle, a nauczyciela - jako inżyniera dusz- w szczególności .
W ewolucji funkcji zawodowych, a nawet szerzej - roli zawodowej nauczyciela, obserwuje się współcześnie tendencje następujące:
- od „bycia” w środowisku, poprzez ograniczone „bycie” w szkole, do zamknięcia się we własnych, prywatnych sprawach, co można by powiązać ze zjawiskiem wewnętrznej emigracji nauczyciela ze szkoły
- od nauczyciela „duszy” do nauczyciela „mózgu” - świadomość siebie jako samookreślenie w zawodzie
- od kształtowania osoby ucznia przez modelowanie do inspirowania rozwoju.
Dyskomfort moralny w zawodzie nauczyciela przejawia się we wzroście aspiracji i potrzeb a niemożnością ich realizacji na poziomie równorzędnym do poziomu społecznej grupy odniesienia - inteligencji.
Zaspokajanie potrzeb jest ściśle związane z kwestiami celu i sensu istnienia, wartości ludzkiego życia, „powołania” człowieka, człowieczeństwa, twórczej pracy i godnej egzystencji człowieka.
W odniesieniu do życia społecznego, kwestia zaspokajania potrzeb oznacza postulat takiego charakteru stosunków społecznych, który zapewnia możliwość realizacji człowieka, tzn. możliwość realizacji jego praw i możliwość zaspokajania oraz rozwoju jego potrzeb.
Pojęcie „ rozwój osobowości” ma sens społeczny i praktyczny, wiąże się z realnymi możliwościami dostępu do kultury, uzyskania kwalifikacji zawodowych, z prawem do pracy a także udziału jednostki w życiu społecznym, jej aktywnością i zaangażowaniem, poszerzaniem jej intelektualnych i kulturalnych potrzeb oraz zainteresowań.
Od ustroju państwa i oświaty zależy orientacja postaw, prezentowanych przez nauczycieli.
W kontekście psychologii humanistycznej wyznaczają te postawy trzy podstawowe zasady:
- zachowanie w każdym przypadku jest rezultatem tego, jak dana osoba widzi
siebie, jak widzi sytuację, w której się znajduje i jakie postrzega tu związki
- ze wszystkich istniejących koncepcji, najważniejsza jest koncepcja samego siebie, jako organizowanie sposobów widzenia siebie w różnych sytuacjach
- podstawową potrzebą egzystencjalną każdego człowieka jest potrzeba osobistej adekwatności.
Do typowych konfliktów moralnych, występujących w pracy zawodowej nauczyciela należą:
- konflikt między dążeniem do sukcesu osobistego, uzyskania pożądanych wartości, realizacji celów własnych a racjami i celami społecznymi szkoły, środowiska
- konflikt między troską o efekty własnej pracy a społecznymi obowiązkami nauczyciela, jego zaangażowaniem pozazawodowym
- konflikt między dyscypliną a lojalnością wobec władz szkolnych a wrażliwością i krytycyzmem, koniecznością wyrażania własnych opinii w kwestiach nauczania i wychowania
- konflikt między zasadą realizacji ustalonego programu a własnymi przekonaniami światopoglądowymi i postawą ideową
- konflikt między zasadą sprawiedliwości a zasadą pobudzania do większego wysiłku i premiowania go ( oceny uwzględniające wkład pracy ucznia)
- konflikt między zasadą osobistego kontaktu z wychowankiem a zasadą utrzymania niezbędnego dystansu
- konflikt między troską o aktualne dobro wychowanka ( jego wyniki, samopoczucie) a troską o jego przyszłość, dalsze losy.
Jednakże pracy nauczycielskiej nie można sprowadzać tylko do katalogowania konfliktów i trudności w niej występujących. Chodzi o to, by nauczyciel umiał te trudności przezwyciężać, gdyż istota pracy nauczycielskiej implikuje krytyczny stosunek do postawy biernej, odtwórczej i werbalnej, a wymaga postawy czynnej, poszukującej i twórczej.
Podsumowując rozważania o etyce zawodowej nauczyciela, można wyróżnić kanon wartości osobowych i trwałych zasad etyki pedagogicznej, które są aktualne w różnych koncepcjach wychowania i w różnych osobowościowych koncepcjach nauczyciela - wychowawcy.
Zdają się nimi być, przede wszystkim, następujące zasady ogólne :
- zasada prawdy, oznaczająca, aby we wszystkim, co wychowawca mówi i czyni, również w swojej własnej postawie życiowej, wyrażał on własną prawdę
- zasada dobra dziecka we wszystkich etapach i formach procesów wychowania ( oznacza ona, że interes, korzyść, dobro, bezpieczeństwo i wszechstronny rozwój dziecka, staje się głównym i bezwarunkowym motywem oraz wskazówką działania wychowawcy)
- zasada przykładu - jest wyrazem powszechnego przekonania, że wszelkie wartości, ideały, treści a także przekonania, postawy i umiejętności, jakie faktycznie posiada czy prezentuje wychowawca, stają się normą i wartością, w tym faktyczną treścią procesów wychowania, jak i treścią przekazu, przy czym te wartości i umiejętności trzeba samemu posiadać, by móc je przekazać
- zasada projekcji pedagogicznej, w której podkreśla się, że wszelki kontakt i wpływ wychowawczy może faktycznie zaistnieć dopiero w tym momencie, gdy na daną sprawę, kwestię, wartość, emocję i na samego wychowanka, wychowawca potrafi spojrzeć jak gdyby dziecka, czy wychowanka, oczyma ( nie chodzi oto, by przejął jako własną tę jego perspektywę, ale by zrozumiał, jak do niego mówić, jak się zachować, by być zrozumianym, nadto by zyskać zaufanie i otwarcie się dziecka )
- zasada więzi emocjonalnej z wychowankiem, tzn. nawiązywania i utrzymywania z nim bezpośredniego, osobistego, ciepłego i serdecznego kontaktu
- zasada poszanowania osobowości wychowanka, dostrzegania i doceniania jego niepowtarzalnej osobowości, wymagającej szacunku
- zasada profesjonalizmu w wychowaniu, w opiece i nauczaniu ( wymaga ona , by w imię etyki zawodowej i skuteczności działań, wszystko, co czyni wychowawca, było zawodowe, kompetentne, fachowe, umiejętne i dojrzałe).
Naczelną zasadą w postępowaniu z uczniami jest poszanowanie ich godności. O potrzebie podmiotowego traktowania każdego ucznia mówi się od lat. Podmiotowość to nic innego jak fakt bycia sobą i prawo do bycia traktowanym jak osoba. Jeśli więc nauczyciel obrzuca uczniów obraźliwymi epitetami, to nie powinien dziwić się, że sam nie zasłuży na ich szacunek. Ironia, złośliwość, niecierpliwość, dyktatorstwo ze strony nauczyciela wywołują wśród uczniów opór i frustrację. Natomiast cierpliwość, wyrozumiałość i otwartość na problemy uczniów pomagają w osiąganiu lepszych wyników w nauce. Nauczycielowi nie wolno obrażać się na ucznia; jako psycholog powinien rozumieć jego potknięcia i ich przyczyny, a jako wychowawca szukać dróg zmierzających do likwidowania wad i wykształcenia zalet. Warunkiem właściwej atmosfery w klasie jest interesowanie się przez nauczyciela wszystkimi uczniami: tymi, którzy wybijają się ponad poziom, oraz tymi, którzy z różnych względów do tego poziomu nie dorastają. Nauczycielowi nie wolno uważać trudnego ucznia za zawadę, lecz powinien temu właśnie uczniowi poświęcić najwięcej uwagi. Postawa nauczyciela powinna być zbliżona do postawy lekarza: powinien doradzać, nie osądzać, nie piętnować; przy całej stanowczości czy nawet ostrości tonu pozostawać opanowanym i uprzejmym. Postępowanie nauczyciela zawsze uwikłane jest w oceny moralne, np. sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Uczeń musi być przekonany, że otrzymał sprawiedliwą ocenę. Sprawiedliwość wymaga, by ocenione były nie same wyniki, ale także trud i dobra wola, włożone w ich osiągnięcie. Bliższe poznanie ucznia pomoże odróżnić pilność słabego od niedbalstwa czy lenistwa ucznia zdolnego. Nauczyciel musi posiadać duży zasób wiedzy. Uczniowie mają prawo, by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani. W oczach rodziców i uczniów nauczycielowi najbardziej szkodzi niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy, zaniedbywanie obowiązków. Samokształcenie, doskonalenie własnego warsztatu pracy jest podstawowym warunkiem bycia dobrym nauczycielem. Chodzi tu nie tylko o rzetelne przygotowanie się do lekcji, ale też o punktualność, zaangażowanie, gotowość pojęcia dodatkowego wysiłku, aby pomóc uczniom, którzy tego wymagają. Antyświadectwem jest natomiast nieustanne podkreślanie, że \"za takie pieniądze nie warto lepiej pracować\".
LITERATURA.
1. Cz. Banach: Polska szkoła i system edukacji: przemiany i perspektywy. Toruń 1995, s.29
2. K. Duraj-Nowakowa: Systemologiczne inspiracje pedeutologii. Kraków 2000, s.261.
3. H. Kwiatkowska: Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli. Warszawa 1988, s.67
4. W. Okoń: Słownik pedagogiczny.
5. Janusz Homplewicz: Etyka Pedagogiczna, Wydawnictwo Salezjańskie, W-wa 1996
6. Krystyna Ostrowska : W poszukiwaniu wartości: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
7. Pielanowski Józef: W sprawie kodeksu powinności nauczyciela. Nauczyciel i Wychowanie. 1986, nr ½,
8. Śnieżyński Marian: Normy etyczne nauczyciela a kształtowanie osobowości uczniów. Nauczyciel i Wychowanie-1986 nr ½.
laleczka1514