2

Uroczystość Bożego Narodzenia, 25 grudnia 2006 r.

Dzisiaj Dziewica powiła Pana istnienia
i ziemia grotę ofiaruje Niedostępnemu.
Aniołowie głoszą chwałę z pasterzami,
a w ślad za gwiazdą kroczą magowie.
Dla nas bowiem urodziło się Dziecię Małe, Przedwieczny Bóg!

Narodzenie Twoje, Chryste, Boże nasz,
zajaśniało światu światłością poznania.
W niej bowiem służący gwiazdom
przez gwiazdę zostali nauczeni
kłaniać się Tobie, Słońcu Sprawiedliwości,
i Ciebie poznawać, Wschód z wysoka.
Panie, chwała Tobie!

(Prawosławna modlitwa
na Święto Bożego Narodzenia)

Niech Miłość, która przychodzi do nas w tę Bożonarodzeniową, Betlejemską Noc, rozpali oziębłe serca, pomoże uzdrowić to, co chore
i słabe, rozproszy ciemności. Niech zniknie wszelki smutek
i przygnębienie, a zapanuje radość, bo czas się wypełnił i nasz Pan zamieszkał pośród nas.

Na te najbardziej rodzinne Święta i na cały nadchodzący Nowy Rok – radości, pokoju, miłości, zdrowia, wszelkiej pomyślności i pełni szczęścia życzą

Duszpasterze Parafii i Redakcja

Etymologicznie termin „wigilia” pochodzi od łacińskiego słowa „vigilia” i znaczy „czuwanie, czuwanie nocne”,
a w odniesieniu do religii oznacza „nocne religijne świętowanie” lub też „dzień przed większą uroczystością”. Czasownik natomiast oznaczający czynność związaną z tym terminem brzmi:
„vigilo, vigilare” i oznacza „nie spać, spędzać noc na czuwaniu”.

Wigilie znane były już w Starym Testamencie. Obchodzono je przed każdą uroczystością, a nawet przed każdym szabatem i traktowano jako przygotowanie
do świątecznego odpoczynku. Izraelici nazywali je „wieczorem”.

W Nowym Testamencie również obchodzono wigilie – rozpoczynano nimi obchód święta. Trwały od godziny trzeciej po południu do wieczora. Przygotowanie wigilijne miało na celu: przygotowanie potraw (by nie naruszać świątecznego odpoczynku) oraz odprawienie przepisanych modlitw i ceremonii rytualnych, wprowadzających w dane święto. W Kościele pierwszych wieków
w dniu poprzedzającym większą uroczystość obowiązywał post, a wierni przez całą noc na wspólnej modlitwie oczekiwali na rozpoczęcie świętowania.

Współcześnie w Kościele wigilia zachowała się przed trzema najważniejszymi uroczystościami: Narodzenia Pańskiego, Zmartwychwstania
i Zesłania Ducha Świętego. Zmienił się jednak charakter tych dni – nie obowiązuje już post, a uwaga skupia się głównie na przygotowaniu modlitewnym
i zewnętrznym przygotowaniu do świętowania.

Związek Chrystusa z pierwszym człowiekiem, Adamem, symbolicznie podkreśla Kościół wspominając pierwszych rodziców w przeddzień Uroczystości Narodzenia Pańskiego, czyli w Wigilię. Święty Paweł w Adamie widział figurę proroczą Pana Jezusa: „On to jest typem Tego, który miał przyjść” (Rz 5,14). Ojcowie Kościoła i pisarze ascetyczni w Ewie widzieli zapowiedź Maryi.
Imię „Adam” pochodzi od hebrajskiego słowa „adamah”,
i oznacza człowieka pochodzącego z ziemi (Rdz 3,19). Nie jest wykluczone, że wyraz „Adam”, wywodzi się od słowa sumeryjskiego „adamu”, czyli „mój ojciec” dla podkreślenia tego, że cały rodzaj ludzki pochodzi od wspólnego przodka. Podkreśla to również znaczenie imienia „Ewa”, co oznacza „matka”, jak to tłumaczy Pismo Święte: „stała się ona matką wszystkich żyjących” (Rdz 3,20).

Winę naszych prarodziców, mógł zmazać dopiero
Syn Boży, który przyszedł na świat w ciele człowieka i dokonał odkupienia wszystkich ludzi.

W Polsce Wigilia Bożego Narodzenia zachowała swój pierwotny charakter. Uroczyście przeżywany dzień wigilijny był natchnieniem do powstania wielu domowych obrzędów, kolęd i utworów literackich. Stał się on także okazją
do budowania więzi międzyludzkich i zbliżania człowieka do człowieka. Przede wszystkim zaś dzień wigilijny, a zwłaszcza wieczerza wigilijna, służy zbliżeniu osób w gronie rodzinnym, w cieple rodzinnego ogniska.

W czasach, w których tak wiele rodzin jest ze sobą skłóconych i tak wielu katolików przestaje mieć cokolwiek wspólnego z Kościołem, sprawą niezmiernej wagi wydaje się podtrzymywanie albo powrót do naszych polskich bogatych tradycji wigilijnych, głęboko zakorzenionych w Ewangelii
i Tradycji Kościoła.

W wieczór wigilijny wydają się kurczyć całe wieki, a rodziny w całej Polsce wchodzą w atmosferę pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy to wierni gromadzili się wieczorami w domach prywatnych na Eucharystię, po której następowała uroczysta agapa. Eucharystię nazywano „łamaniem chleba”
i przyjmowali ją wszyscy uczestniczący, tworząc doskonałą wspólnotę
z Chrystusem i braćmi.

Wieczór wigilijny

To właśnie tego wieczoru,
gdy mróz lśni, jak gwiazda na dworze,
przy stołach są miejsca dla obcych,
bo nikt być samotny nie może.

To właśnie tego wieczoru,
gdy wiatr zimny śniegiem dmucha,
w serca złamane i smutne
po cichu wstępuje otucha.

To właśnie tego wieczoru
zło ze wstydu umiera,
widząc, jak silna i piękna
jest Miłość, gdy pięści rozwiera.

To właśnie tego wieczoru,
od bardzo wielu wieków,
pod dachem tkliwej kolędy
Bóg rodzi się w człowieku.

Wieczerzę wigilijną, według starodawnego polskiego zwyczaju, spożywa się po zachodzie słońca. Charakteru religijnego nadaje jej zwyczaj łamania się opłatkiem, który poprzedza odczytanie przez głowę rodziny fragmentu z Pisma Świętego, mówiącego o narodzeniu się Jezusa w Betlejem.

Przeżywanie tego czasu
w duchu jedności, wspólnoty
i miłości głęboko zapada
w pamięć, szczególnie dzieci
i przybliża klimat betlejemskiej nocy. Głębokie doznania tego wieczoru, który kończy wspólne kolędowanie, jednoczą całą rodzinę, utwierdzają w wierze i przywracają nadzieję.

„Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy,
nie zginął, ale miał życie wieczne.” (J 3,16).

Cud Wcielenia ukazuje, jak bardzo Bóg ukochał człowieka: przez nie spełniła się obietnica – Bóg stał się naprawdę Emmanuelem, Bogiem z nami, a człowiek stał się prawdziwym dzieckiem Bożym i ma udział w życiu samej Trójcy Świętej. Dzięki temu została również objawiona prawda o powszechnym braterstwie i godności każdego człowieka
bez względu na różnice kulturowe, rasowe, społeczne
czy intelektualne. Bóg Ojciec ukazał się jako wzór wszelkiego prawdziwego ojcostwa, fizycznego i duchowego.

Boże Narodzenie jest drugim co do ważności świętem w liturgii chrześcijańskiej. Zgodnie z dawną tradycją rzymską w Uroczystość Bożego Narodzenia mogą być sprawowane trzy msze święte: pierwsza w nocy
(tzw. pasterka), druga o poranku, a trzecia w czasie dnia. Średniowieczna mistyka odwoływała się przy tym do potrójnych narodzin Pana. Pierwsze, to odwieczne narodzenie Syna (Słowa Bożego) z Ojca, obchodzone symbolicznie w nocy,
jako przekraczające możliwość ludzkiego pojmowania. Drugie narodzenie Syna –
z Dziewicy w Betlejem, obchodzone o brzasku – poznali ci, którzy gorliwie oczekiwali na Mesjasza i zachowali wierność Bogu. W ciągu dnia świętowane jest narodzenie Boga w duszach wierzących, które dokonuje się nieustannie.
Ta symbolika pozwala w Uroczystości Bożego Narodzenia zobaczyć znacznie więcej, niż tylko wspomnienie historycznych wydarzeń sprzed ponad 2000 lat. Łaski płynące z Wcielenia Syna Bożego trwają nadal. Druga Osoba Trójcy Świętej stała się człowiekiem i na zawsze nim pozostaje, nieskończenie podnosząc godność każdego człowieka.

Przed Żłóbkiem

Dzisiaj, o Jezu Maleńki stałeś się prawdą dla ludzi,

gdyś w stajni pośród kamieni gwiazdą ciemności rozbudził.

I dłonie nasze człowiecze w niebo się wznoszą jak róże,

bo Słowo stało się Ciałem, a ziemia Królestwem Bożym.

Już nie jesteśmy sami, już narodziło się Dziecię,

które na drogach ludzkości znaki miłości rozświeci.

Pójdziemy pełni odwagi, pójdziemy z pieśnią i wiarą,

I Panu przed żłóbkiem złożymy serc naszych wdzięczności dary.

Uroczystość Bożego Narodzenia, z własnym formularzem mszalnym, z osobnymi tradycjami w Roku Liturgicznym,
nie była znana przed IV wiekiem. Przez pierwsze trzy wieki Kościół obchodził jedynie datę zmartwychwstania Chrystusa. Ewangelie nie podają dokładnych danych co do dnia narodzin Chrystusa, gdyż w ówczesnej mentalności wschodniej daty
nie miały znaczenia – wystarczał sam fakt narodzin i to, czego Chrystus dokonał w swoim życiu. Duże znaczenie do daty obchodów narodzin Zbawiciela przywiązywali natomiast chrześcijanie wywodzący się z kultury hellenistycznej. Istnieje kilka hipotez wyjaśniających datę Bożego Narodzenia. Oto niektóre z nich:

ô               Przyjęcie przez chrześcijan 25 grudnia za dzień narodzin Chrystusa mogło być związane z obchodzonym w tym dniu w Rzymie jednym z największych świąt starożytnego Rzymu – świętem „Sol Invictus” (Narodzin Niezwyciężonego Słońca). Do wyboru tego właśnie dnia przyczyniła się szczególna analogia pomiędzy „rodzącym się do życia” słońcem, a biblijnym Mesjaszem – „Słońcem Sprawiedliwości” oraz chęć zapobieżenia niebezpieczeństwu bałwochwalstwa, jakie zagrażało rzymskim chrześcijanom: w czasie, kiedy obchodzono astronomiczne narodziny słońca, chrześcijanom wskazywano
na narodziny prawdziwego słońca, Chrystusa, którego przyjście rozjaśniło długą noc grzechu.

ô               Druga hipoteza utrzymuje, że obchody Bożego Narodzenia wyznaczono
na 25 grudnia w związku z obliczeniami daty narodzin Jana Chrzciciela:
z Ewangelii według św. Łukasza wynika, że poczęcie Jana Chrzciciela nastąpiło w przesileniu jesiennym, narodzenie zaś w przesileniu letnim. Zgodnie z Łk 1,26 poczęcie Jezusa dokonało się w sześć miesięcy po poczęciu Jana, czyli w przesileniu wiosennym, 25 marca. W konsekwencji narodzenie Chrystusa powinno przypaść na przesilenie zimowe, czyli 25 grudnia.

ô               Trzecia hipoteza wiąże się z żydowskim świętem światła „Chanukka”. Zapalenie światła na świeczniku zwanym chanukka było charakterystycznym rytem tego święta odzyskanej wolności, obwieszczającego nowy rok – początek nowego stworzenia, nowy czas. Podobna symbolika towarzyszyła narodzeniu Chrystusa – Mesjasza, ponieważ dzięki Niemu „naród kroczący
w ciemnościach ujrzał światłość wielką” (Iz 9,1).

„Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan.
A to będzie znakiem dla was: Znajdziecie Niemowlę, owinięte w pieluszki i leżące w żłobie”. (Łk 2,10b-12)

Do najbardziej znanych zwyczajów wigilijnych
i bożonarodzeniowych w Polsce należą:

ô         Ścisły post – który nie jest nakazany przez Kościół,
ale który wierni podejmują na wzór wigilii przeżywanych w Kościele pierwszych wieków – niejednokrotnie na ten jedyny dzień w roku przygotowywane są charakterystyczne potrawy;

ô         Wigilijne sianko – wkładane pod obrus na wigilijnym stole, przypominające siano, na którym spoczął Jezus po narodzeniu w betlejemskiej szopie;

ô         Tradycyjne potrawy – zróżnicowane w zależności od zamożności danej rodziny i regionu, ale zawsze postne (bezmięsne) i zwykle w liczbie nieparzystej, przywołujące na pamięć ucztę paschalną spożywaną przez Izraelitów w czasie nocy ich wyjścia z niewoli egipskiej;

ô         Wolne miejsce przy stole – dla przygodnego gościa, bo nikt w tym dniu
nie może być sam;

ô         Pierwsza gwiazda – na pamiątkę gwiazdy betlejemskiej;

ô         Opłatek wigilijny – którym rodzina łamie się, składając sobie życzenia. Jest
on pozostałością chleba, który pierwsi chrześcijanie zanosili chorym, nieobecnym na Eucharystii. Opłatka nigdy się nie kupowało, ale otrzymywało
z parafii, co było (i jest) wyrazem jedności rodziny ze wspólnotą parafialną.

ô         Szopka lub żłóbek z figurką Dzieciątka Jezus – stanowiące wdzięczną dekorację świątecznego stołu, ale też przybliżające prawdę o wcieleniu Boga;

ô         Choinka – nazywana drzewkiem bożonarodzeniowym lub drzewkiem Chrystusa, ubierana w Wigilię – wspomnienie Adama i Ewy – przypomina nauką o upadku pierwszych rodziców i Odkupieniu ludzkości przez Chrystusa;

ô         Świeca bożonarodzeniowa – symbolizująca Chrystusa „światłość prawdziwą”, oświecającą swoim przyjściem każdego człowieka, rozświetlającego ciemności grzechu (por. J 1,5.9) – jest to najbardziej wymowny znak Chrystusa przychodzącego do ludzi w betlejemską noc.

ô         Rodzinne kolędowanie –kończące wigilijną wieczerzę, ale też powinno gromadzić rodzinę w całym Okresie Bożego Narodzenia

ô         Jasełka, kolędnicy – przybliżające wydarzenia sprzed ponad dwóch tysięcy lat, niejednokrotnie prezentowane w sposób humorystyczny, ale nie pozbawione przez to wartości edukacyjnych, zwłaszcza dla dzieci.

Skrót K+M+B (w pisowni łacińskiej: C+M+B), powszechnie uważany jako inicjały Trzech Mędrców: (Kacper, Melchior, Baltazar), jest w rzeczywistości skrótem słów: „Christus mansionem benedicat”, co znaczy: „Niech Chrystus mieszkanie błogosławi”.

Okres Bożego Narodzenia jest najkrótszym spośród wszystkich okresów Roku Liturgicznego. Rozpoczynają go I Nieszpory Uroczystości Narodzenia Pańskiego, a kończy Niedziela Chrztu Pańskiego, czyli pierwsza niedziela po „Trzech Królach”. W zależności od układu kalendarza trwa od 14 do 20 dni. Jednakże znaczenie i intensywność świętowania tego czasu są porównywalne jedynie z Triduum Paschalnym, powszechnie uważanym przez liturgistów za centralne dni w całym Roku Kościelnym.

Ponieważ Uroczystość Narodzenia Pańskiego jest jednym z najważniejszych świąt w Kościele, posiada swoją Oktawę, czyli przedłużenie świętowania na osiem kolejnych dni. W wyniku stopniowego kształtowania się w historii obchodów poszczególnych świąt, aktualnie Okres Bożego Narodzenia obejmuje święta i wspomnienia w różny sposób związane z Tajemnicą Wcielenia Syna Bożego:

ô         26 grudnia: Świętego Szczepana, Diakona, Męczennika – powszechnie uważa się, że jego męczeństwo przyczyniło się do nawrócenia świętego Pawła i do rozwoju pierwotnego Kościoła;

ô         27 grudnia: Świętego Jana Apostoła i Ewangelisty – „ucznia, którego Jezus miłował”, najlepiej rozumiejącego ducha Jezusa, najmłodszego z Apostołów;

ô         28 grudnia: Świętych Młodzianków Męczenników – Dzieci Betlejemskich, które pierwsze przelały niewinną krew za Jezusa;

ô         niedziela w oktawie Narodzenia Pańskiego: Święto Najświętszej Rodziny – w której Jezus wzrastał, uczył się i przygotowywał do wypełnienia misji – jest to święto wszystkich katolickich rodzin;

ô         1 stycznia: Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki – zakończenie Oktawy Bożego Narodzenia – oddanie czci Tej, dzięki której Bóg mógł stać się człowiekiem;

ô        

6 stycznia: Uroczystość Objawienia Pańskiego (Epifanii, Trzech Króli) – wspominanie przez Kościół faktu, że Jezus przyszedł do wszystkich ludzi, także do pogan, że chrześcijaństwo jest religią uniwersalną i każdy może być chrześcijaninem. Z Epifanią był związany zwyczaj uroczystego ogłaszania daty Wielkanocy (co do której dawniej często zdarzały się spory). Zwyczaj ten podkreślał ścisłe powiązanie uroczystości Bożego Narodzenia, Objawienia i Zmartwychwstania;

ô         niedziela po 6 stycznia: Święto Chrztu Pańskiego – upamiętniające początek publicznej działalności Jezusa – jest to jednocześnie I Niedziela Okresu Zwykłego.

W Polsce, ze względu na silną tradycję miejscową, Okres Bożego Narodzenia można przedłużyć do 2 lutego, czyli do Święta Ofiarowania Pańskiego (Matki Bożej Gromnicznej).

Trzej Królowie zagościli także w terminologii komputerowej: mianem „sekwencji trzech króli” określa się naciśnięcie klawiszy Ctrl+Alt+...