Powstanie w getcie warszawskim.doc

Powstanie w getcie warszawskim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Ten artykuł dotyczy powstania w warszawskim getcie w 1943 roku. Zobacz też: inne powstania zbrojne w Warszawie.

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Drużyna szturmowa"

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Dowódca wielkiej operacji". Generał SS Jürgen Stroop stoi pośrodku i patrzy do góry; z jego lewej strony Josef Blösche

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Rabini żydowscy"

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Ci bandyci stawiali zbrojny opór"

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Siłą wydobyci z bunkrów"

Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Bandyci zgładzeni w walce"

Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie, Natan Rappaport, 1948

Powstanie w getcie warszawskim – zbrojne wystąpienie żydowskich podziemnych formacji zbrojnych, które miało miejsce na terenie warszawskiego getta pod koniec jego likwidacji przez Niemców w trakcie Operacji Reinhard (akcja zagłady Żydów polskich w ramach "ostatecznego rozwiązania").

Wybuchło w wigilię żydowskiego święta Paschy, 19 kwietnia 1943 – w momencie, gdy w wyludnionym już getcie znajdowało się tylko ok. 50-70[1] tysięcy ludzi (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Miało miejsce podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta, polegającej na systematycznym przeszukiwaniu dzielnicy i wyłapywaniu resztek kryjącej się ludności. Gdy na teren getta weszły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne oraz wspierające je formacje kolaboranckie, powstańcy otworzyli do nich ogień.

W ciągu następnych tygodni, siły SS i policji pod komendą SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa krwawo stłumiły powstanie i wymordowały większość ludności (na miejscu lub w obozie zagłady w Treblince). Cały teren dzielnicy żydowskiej metodycznie spalono i zrównano z ziemią, a po zakończeniu akcji likwidacji getta w połowie maja wysadzono w powietrze Wielką Synagogę. Niemcy ogłosili stłumienie powstania 16 maja 1943, chociaż sporadyczne walki ustały dopiero w czerwcu 1943 roku. Ostatni "gruzowcy" ukrywali się na terenie getta do 1944 roku[2].

Powstanie - pierwsze miejskie wystąpienie powstańcze w okupowanej przez Niemców Europie - nie miało celów militarnych: biorąc pod uwagę brak jakichkolwiek szans na powodzenie, było desperackim aktem wyboru godnej śmierci z bronią w ręku, jak i odwetu na prześladowcach przez garstkę kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB, dowodzonego przez Mordechaja Anielewicza i Marka Edelmana) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW, pod dowództwem Pawła Frenkla i Leona Rodala), wspieranych przez polskie organizacje podziemne. Ze względu na swoje symboliczne znaczenie, powstanie w getcie warszawskim uważane jest przez naród żydowski za jedno z najważniejszych wydarzeń w jego historii.

Siły i straty powstańców [edytuj]

Siły powstańcze składały się z około 1000[1] słabo uzbrojonych bojowników (ok. 150-600 z ŻOB i 150-400 z ŻZW). Co do liczby żołnierzy w oddziałach powstańczych występują znaczne rozbieżności, gdyż niektóre źródła podają, że powstańców było nawet 1500. Bojownicy ŻOB i żołnierze ŻZW używali podczas walki flag polskich i żydowskich.

Żydowscy powstańcy uzyskali pomoc głównie od Armii Krajowej (szczególnie od powiązanego z AK Korpusu Bezpieczeństwa) i Gwardii Ludowej (GL), a także w mniejszym stopniu od Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB), oraz Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN) - zarówno przed walkami, jak w ich trakcie. Wsparcie to dotyczyło technologii wytwarzania broni i budowy schronów; powstańcy otrzymali broń palną, benzynę i inne chemikalia do tego potrzebne, wsparły ich także niewielkie grupy żołnierzy podziemia chętnych do walki w getcie. Wykorzystywano także broń zdobytą na Niemcach, jednak z powodu braku amunicji nie poprawiało to zbytnio sytuacji powstańców.

Potajemnie utworzone w 1942 przez mieszkańców getta ukryte schrony (zwane "bunkrami") i umocnienia okazały się wyjątkowo przydatne w działaniach powstańczych. Najlepiej rozbudowane powstały w rejonie ul. Miłej, na Nowolipiu, Lesznie, Świętojerskiej i Franciszkańskiej.

Wg niemieckich szacunków, w starciach zginęło ok. 7000[1] Żydów, ponad 6000 spłonęło żywcem[1], ok. 50 000[1] wywieziono do Treblinki. W trakcie tłumienia powstania hitlerowcy dopuszczali się wielu okrucieństw i zbrodni na mieszkańcach getta oraz przeprowadzali liczne masowe egzekucje. W swoim raporcie z likwidacji powstania w getcie warszawskim Jürgen Stroop podał, że zgładzono lub ujęto 56 065 Żydów. Raport nie dotyczył jednak osób, które zginęły pod gruzami palonego i burzonego getta, ogólna liczba wyniosłaby więc zatem około 62-63 tysięcy osób.

Siły i straty niemieckie [edytuj]

Siły niemieckie liczyły średnio ok. 3 000 ludzi[1] (2054 żołnierzy i 36 oficerów, w tym 821 grenadierów pancernych Waffen-SS, oraz 367 tzw. granatowych policjantów przeznaczonych do utworzenia kordonu wokół murów getta). Siły niemieckie wspierane były przez artylerię i broń pancerną. Ponadto użyto: baterii lekkiej artylerii Wehrmachtu, oddziałów policyjnych Ordnungspolizei (Orpo) (bataliony 22 i 23) i Sicherheitsdienst (SD), saperów Wehrmachtu, szkoleniowego batalionu ukraińskiego załóg obozów koncentracyjnych z Trawników (tzw. Trawniki-Männer), oraz łotewskich i litewskich policyjnych oddziały pomocnicze (Askaris). Zabezpieczenie techniczne stanowiła m.in. warszawska straż pożarna. Ogółem, wg danych oficjalnych (raport Stroopa), używano średnio ok. 2000 ludzi dziennie.

Niemcy dysponowali uzbrojonymi pojazdami pancernymi i bronią chemiczną. Wobec schronów, "bunkrów" i kryjówek, Niemcy używali świec dymnych i gazu łzawiącego oraz ładunków wybuchowych. Dowódca oddziałów niemieckich, gen. SS Jürgen Stroop, osobiście wydał rozkaz zwalczania Żydów ogniem[3] - żołnierzy niemieckich zaopatrzono w miotacze ognia, nakazując im systematyczne podpalanie prawie wszystkich budynków w dzielnicy[3]. Wg relacji ocalałych powstańców, to właśnie za pomocą ognia złamano ich opór. Ludzi skaczących z okien płonących budynków naziści nazywali "spadochroniarzami".

Straty strony niemieckiej podane przez dowodzącego Jürgena Stroopa wyniosły 16 zabitych i 85 rannych. Inne źródła podają liczby znacznie większe – nawet do 1300 zabitych i rannych, co jednak wydaje się wielokrotnie zawyżoną wielkością strat strony niemieckiej. Najbliższe prawdy wydają się łączne straty (zabitych i rannych) strony niemieckiej na poziomie 300 ludzi. Niemcy stracili także kilka pojazdów uszkodzonych lub zniszczonych, w tym uzbrojony gąsienicowy pojazd opancerzony Lorraine 38L(f) (często zwany błędnie "czołgiem") i dwa samochody pancerne.

Pomoc polskiego podziemia dla powstańców Getta [edytuj]

Bojownicy ŻOB-u otrzymali od AK/KB broń: ok. 50 pistoletów, ...