KUBIZM.pdf

KUBIZM

1907-1914

„ Artystyczna rewolucja kubistyczna”, „manifestacja zasadnicza dla zerwania z przeszłością i początek

nowego języka artystycznego naszego stulecia” - tak określił nowy kierunek w sztuce znakomity polski

historyk sztuki Jan Białostocki. Twórcami kubizmu byli Francuz Georges Braque i Hiszpan Pablo

Picasso . Wspólnie odkryli dla sztuki nowe możliwości, wypracowali nowy sposób postrzegania i

stworzyli zasady budowania nowej perspektywy na płaszczyźnie płótna. Kubizm rozwijał się etapami,

dziś wyróżniamy w nim fazę:

• prekubistyczną,

• analityczną i

• syntetyczną.

OKRES PREKUBISTYCZNY.

PARYŻ – BATEAU-LAVOIR

Od roku 1904 Pablo Picasso tworzył w Paryżu. Jego atelier mieściło się w drewnianej szopie w dzielnicy

Montmartre, swój ą nazwę zawdzięczało zatartym słowom, znajdującym się nad drzwiami: Bateau-Lavoir (Statek-

Pralnia). W tym obrosłym legendą miejscu powstał obraz, który dziś wyznacza datę początkową kierunku

artystycznego zwanego kubizmem. W1907 roku namalowane zostały Panny z Avinion .

Zwiastunem przemiany dokonującej się w twórczości malarza był wcześniejszy

Portret Gertrudy Stein. Picasso spędził nad nim wiele godzin, odbywając

niezliczone sesje ze swoją modelką, wnikliwie studiując relacje pomiędzy

poszczególnymi elementami obrazu. Zaskakujące było to, że praca została

ukończona pod nieobecność Amerykanki. Dziś podkreśla się, że „obserwacja

modela przeszkadzała artyście”, że istotniejsza dla niego wówczas stała się „forma

zrodzona w umyśle”. W portrecie tym malarz dokonał lekkiej deformacji twarzy

kobiety, a niektóre uproszczone elementy obrazu kojarzyły się ze sztuką

prymitywną. Dla wielu młodych malarzy źródłem inspiracji, zachętą do dalszych

twórczych poszukiwań były dzieła Paula Cezanne'a i Paula Gauguina. Za ich

fascynującym przykładem odkrywano nowe możliwości rozwiązań przestrzennych i

przedstawiania postrzeganego przedmiotu, zwracano się ku sztuce ludów Afryki i

Oceanii.

Postać, a zwłaszcza głowa modelki, została potraktowana jako mocna, konkretna, przestrzenna forma o

określonym, wyczuwalnym ciężarze, namalowana w lekkim geometrycznym uproszczeniu. Całość

osadzona jest w spłyconej głębi przestrzennej, odtąd zaczęły powstawać martwe natury, akty i

pejzaże odznaczające się silną upraszczającą geometryzacją. Każda bryła zostaje sprowadzona do

form składających się z prostych płaszczyzn zetkniętych ostrymi krawędziami. Widać, jak owa

geometryzacją staje się nachalna, ostra, brutalna, jak artyści próbują znaleźć odpowiedź na

odwieczną sprzeczność zawartą w malarstwie jako takim: jak pogodzić przy malowaniu natury

jej materialny ciężar i trójwymiarowość z dwoma wymiarami płótna.

W tej fazie kubizmu, przy zawężonej głębi przestrzennej, demonstruje się wypukłość przedmiotu,

rezygnując zarazem z renesansowego iluzjonizmu, tradycyjnego światłocienia i perspektywy. Tak

jak u Cezanne'a — okręgi kieliszków zdeformowane złudzeniami wzrokowymi mają swoje liczne

horyzonty, cienie rzucone układają się niezgodnie z kierunkiem światła, kształty zdeformowane,

przedmiot zdaje się być wtłoczony w zawężoną przestrzeń i wydaje się nie godzić na dwa wymiary

narzucone mu przez malarza . Brak tu jakichkolwiek ulotnych wrażeń, uderza dążność do

obiektywizacji kształtu poznawanego nie tylko przez patrzenie, ale wszystkimi zmysłami, przede

wszystkim dotykiem - może właśnie dlatego tak odczuwa się ciężar, wagę przedmiotów zapewne

dlatego też artyści wybierają najczęściej temat martwej natury, ustawianej z przedmiotów często

używanych, znanych, pospolitych, branych do ręki. Nie chodzi o to, jak przedmiot wygląda w

określonej chwili, ale jaki jest naprawdę.

„PANNY” Z AVINION I ESTAQE

Pablo Picasso, Panny z Avinion, 1907

Obraz ten budził we współczesnych ogromne emocje.

Mówiono o nim „barbarzyństwo” oraz „przypomina wysypisko

szklą”, a o twórcy, że dokonał w dziele tym „zabójstwa na

samym sobie ze świadomością i metodycznością wielkiego

chirurga”. Andre Derain powiedział: „Nie zdziwiłbym się,

gdyby Pablo powiesił się za tym obrazem”.

Przełomowe płótno Picassa Panny z Avinion początkowo miało

przedstawiać scenę z prostytutkami, uwodzącymi swych

klientów w domu publicznym przy ulicy Avinion w Barcelonie.

Jednak powstałe arcydzieło tak dalece odbiegało od kształtów

realnego świata, że nawet najbliżsi uważali, że malarz oszalał.

Mieczysław Porębski zwracał uwagę na „manifestacyjną

niespójność” obrazu Picassa, na elementy „występujące jedne przez drugie i jedne wbrew drugim,

jawnie niekompletne, nie dopasowane ani do przestrzeni negowanej płaskością detali, ani do

płaszczyzny łamanej nieoczekiwanymi rytmami wewnętrznych przemieszczeń”. Za

charakterystyczne dla artysty uznał kształtowanie bryły poprzez „łukowate krawędzie-żebra i

rozpięte miedzy nimi płaszczyzny” oraz „ostro cięte kontury”, „agresywne szrafowanie”. Przez dwa

lata, 1907-1908, Picasso analizował, „rozszyfrowywał” to wszystko, na co odważył się w Pannach

z Avinion.

Na losach kubizmu zaważył moment, kiedy poeta i krytyk sztuki Guillaume Apollinaire

wprowadził młodego Georges'a Braque'a do pracowni Picassa. W1907 roku Braque, zobaczywszy

dzieło Hiszpana, namalował Wielki akt , w którym wyraźnie widać nowe rozwiązania.

Ten francuski artysta był synem malarza-dekoratora, co miało znaczny

wpływ na jego późniejszą twórczość. Braąue przybył do Paryża, by

doskonalić swe zawodowe umiejętności, miał bowiem przejąć po ojcu

przedsiębiorstwo. Uczył się przygotowywania zapraw i gruntów,

mieszania farb, wykonywania tapet, imitacji marmurów czy boazerii.

Zafascynowany malarstwem Cezanne'a wyjeżdżał kilkakrotnie do

miejscowości Estaque, z którą związany był jego mistrz. Przez studia

plenerowe odkrywał, co znaczą słowa Cezanne'a: „Trzeba ujmować naturę

poprzez walec, kulę, stożek”. Kiedy wiosną 1908 roku na wystawie w

galerii Daniela Henriego Kahnweilera publiczność

miała okazję zobaczyć te prace.

Georges Braque, Wielki akt, 1908

Omówiony okres wypełniony był dążeniem do określenia w malarstwie

dwóch zasadniczych problemów: relacji przestrzeni do płaszczyzny i

ukazania swojej pełnej wiedzy o przedmiocie, o jego istotnych cechach i

właściwościach, w uniezależnieniu jakby od patrzenia nań w określonej

atmosferze, oświetleniu, ustawieniu - w jednej tylko chwili.

Georges Braque, Pejzaż z Estaque, 1908

«Kubiczność» letnich pejzaży z 1908 roku polegała na wypełnianiu przestrzeni obrazu

wielościennymi elementami, wysterczającymi jedne zza drugich, piętrzącymi się od dołu i boków

aż po samą górę. Ich wielościenność wydobywały ukośne pociągnięcia pędzla o miękkiej, scalającej

powierzchnie «kubów» fakturze i o zmiennej gradacji walorów rozjaśniającej jedne partie, gaszącej

inne. (...) Układ przestrzenny scalały nie tylko rytmiczne rozbłyski światła na sąsiadujących ze sobą

powierzchniach, ale i kolor nie wychodzący poza zawężoną gamę ugrów, błękitnawych szarości i

srebrzystej zieleni”.

FAZA ANALITYCZNA

(1909—1911)

• Przedmiot „pękł” wzdłuż krawędzi i najpierw jego zgeometryzowane płaszczyzny uległy

rozluźnieniu, potem zaś rozsypaniu, rozłożeniu.

• Stopniowo zanikł iluzjonizm, choć przez pewien czas owe rozcięte płaszczyzny

przedmiotów współprzenikały się z otaczającą przestrzenią.

• Owe, fragmenty przedmiotu — wynikłe z jego rozbicia — zamiast go opisywać,

naśladować, jak w całym dotychczasowym malarstwie, stworzyły jedynie jego sugestię,

przestały o nim opowiadać.

Nigdy sposób przedstawiania nie był tak odległy od holenderskich martwych natur stylu

barokowego!

Picasso Portret Vollarda, 1909/1910

Świetnymi przykładami tych poczynań mogą być Portret Vollarda

i Portret Kahnweilera Picassa z 1910 roku. Jeszcze dalej

posunięty jest kubizm analityczny w obrazach Człowiek z gitarą

Braque'a (1911) i Akordeonista Picassa (1911). Taka metoda i taki

rezultat powstały także z chęci mówienia o „istocie” przedmiotu, a

więc sensie jego kształtu, nigdy przecież nie widzianego

równocześnie z kilku stron. To dopiero suma spostrzeżeń i to

spostrzeżeń wynikłych z poruszania się wokół przedmiotu lub

obracania go w dłoni, daje pełne pojęcie o jego strukturze

przestrzennej, fakturalnej itd. Kubiści chcieli także mówić o

istocie funkcji przedmiotu, niejako o przeżyciu go przez

bezpośredni kontakt. I jak o kształcie przedmiotu wiemy zawsze

więcej niż jesteśmy w stanie zobaczyć w danym momencie, tak

malarstwo kubistyczne rozkłada przedmiot na elementy -

pokazując je tym samym wszystkie, „godząc” zarazem bryłę z

dwoma wymiarami obrazu. Ten symultanizm, czyli jednoczesność

czasowo-przestrzenna, wprowadza właśnie da obrazu nowe

pojęcie czasu, i przestrzeni, ukazując proces poznawania rzeczy

odbywający się przecież w czasie i trzech wymiarach.

Zbieżność dróg twórczych, wzajemne porozumienie i przyjaźń sprawiły, że Braque i Picasso

postanowili wspólnie wynająć pracownię na Boulevard de

Clichy. Portretowane osoby oraz przedmioty z martwych natur,

Picasso i Braque poddawali wnikliwej obserwacji. Na obrazach

zacierają się granice pomiędzy przedmiotem a przestrzenią,

gubią się kontury, rzeczy ukazywane są jednocześnie z różnych

punktów widzenia obraz wypełniają rozedrgane, drobne,

rytmiczne płaszczyzny, których barwy są niemal

monochromatyczne (ograniczone do ciepłych tonów ugrów i

brązów oraz chłodnych odcieni błękitów i szarości). Znikają

również pryzmatyczne „kuby” charakterystyczne dla

wcześniejszych prac. W zaciszu pracowni, powstawały w latach

1910-1911 obrazy niemal abstrakcyjne, określane dziś

mianem, ,hermetycznych”. Przedstawienie przedmiotu nie jest w

nich czytelne, wymaga od odbiorcy pewnego wysiłku

intelektualnego i wyobraźni, dzięki którym poszczególne

elementy układają się w całość.

Picasso, Portret Kahnweilera, 1910

Już w roku 1910 Georges Braque w obrazie Skrzypce i dzban namalował

realistyczny gwóźdź rzucający cień na płótno, a w 1911 do obrazu

Portugalczyk wprowadził starannie namalowane litery i cyfry. W 1912

roku powstała praca Braque'a Gitara —

artysta wykonał na białym tle rysunek

ołówkiem, łącząc go z imitacją skrawka

forniru. W Gitarze Picassa (1913) kawałki

kolorowego papieru, tapety i gazety łączą

się z rysunkiem. Oba obrazy należą już do

ostatniego, trzeciego okresu kubizmu.

Braque, Portugalczyk, 1911

Braque, Skrzypce i fajka, 1913

FAZA SYNTETYCZNA

(1912-1915)

Przedmioty ponownie uległy scaleniu, lecz na nowych zasadach, z wykorzystaniem wszystkich

doświadczeń minionego okresu, a więc z generalnym odejściem od przedmiotowości, od wszelkiej

opisowości, iluzjonizmu, wierności widzeniu.

Na pierwszy plan wysunęła się rzeczywistość pojęciowa, nie wzrokowa, a świat rzeczy zaczął

przemawiać do widza nie przez zewnętrzne podobieństwo, a przez taką deformację, która ujawniła

najistotniejsze cechy przedmiotu, sugerując je tylko przez skojarzenie, sprowadzając jego kształty

do znaku, symbolu znajdującego skróconą drogę do naszego sposobu pojmowania go. Ta skrócona

droga, to droga intuicji — natychmiastowego odczucia „treści przedmiotowej”, jeśli chodzi o

kształt, strukturę i funkcję, np. muzyczne — tematycznie — martwe natury Picassa i Braque'a są

„muzyczne” przede wszystkim w treści, w sensie, a nie w rodzaju użytych rekwizytów. Mimo

przewrotnie użytej faktury, która nigdy nie naśladuje jakości powierzchniowej (jest to niekiedy

piasek lub tytoń zmieszany z farbą), zdajemy sobie sprawę z obecności drewna, marmuru, tkaniny.

Mimo braku perspektywy i nielogicznie rozłożonego światłocienia, czujemy przestrzeń, światło,

powietrze. Powróciła też pełna gama barwna, a przedmiot trójwymiarowy scalony został z dwoma

wymiarami płótna przez spłaszczenie odpowiednio zdeformowanych kształtów.

Martwa natura ze skrzypcami

Martwa natura

Na tym zakończył się odkrywczy okres kubizmu. Odtąd jego przedstawiciele wkraczają na drogę

pełnego wykorzystania odkrytych przez siebie możliwości. Wybierają różnorodne elementy z

otaczającego ich świata i z poczuciem wolności, nie mającej dotąd precedensu, posługują się nimi

dowolnie, odkształcając i przekształcając — kreując po prostu na płótnie nową rzeczywistość

wizualną, zawsze jednak z niewzruszoną zasadą: celem jest oddanie rzeczywistości przedmiotowej.

Wybuch pierwszej wojny światowej nastąpił, kiedy kubizm jako kierunek powiedział już wszystko.

Jego dalszy rozwój był możliwy tylko w indywidualnej działalności artystycznej. Pablo Picasso

nieustannie poszerzał i zmieniał zakres swych zainteresowań, choć doświadczenia kubizmu

pozostawiły trwały ślad w dziele jego życia. W zasadzie on jeden Uprawiał kubizm w technikach

rzeźbiarskich.

Kubizm miał szczególne znaczenie dla sztuki XX wieku. Faza geometryczna okazała się z jednej

strony opozycją wobec secesji, a z drugiej — fowizmu i ekspresjonizmu. Zbiegła się ona z

analogicznymi poszukiwaniami w architekturze i rzeźbie: ostentacyjną geometryzacją, ogołoceniem

z wszelkiej dekoracyjności, niechęcią do wszelkiej symboliki.

W kubizmie syntetycznym po raz pierwszy przedmiot uległ odkształceniu — tak dalekiemu od jego

obiektywnych zarysów — w kierunku wydobycia jego cech wewnętrznych. Było to zastąpienie

mniej lub bardziej wiernego opisu wyglądów znakiem skojarzeniowym sugerującym (nie

ilustrującym!) rzeczywistość przedmiotową.

Kubizm przeszedł więc złożoną drogę o nieoczekiwanym zakończeniu : od iluzji do aluzji, od

opisu do skojarzenia, od przestrzenności do płaskości ujęcia.

Kubizm wypowiedział się głównie w malarstwie, ale rzeźbą bliską kubizmowi zajmowali się

Pablo Picasso, Juan Gris — Torreador-Arlekin (1917), Raymond Duchamp-Villon — Koń

(1914), Aleksander Archipenko — Walka bokserska (1913), Ossip Zadkine — Forma kobieca

(1918), pod koniec życia również Georges Braque.

PABLO PICASSO ( 1881-973)

Najbardziej znany, wszechstronny i płodny twórca XX w. Doskonałe przygotowanie warsztatowe i

biegłość techniczną wyniósł Picasso z rodzinnego domu (ojciec, Jose Ruiz Blasco był malarzem i

rysownikiem). Studiował w Barcelonie oraz w akademii w Madrycie. W 1900 po raz pierwszy

odwiedził Paryż, tam zafascynowała go twórczość H. Toulouse-Lautreca i symbolistów. W

następnych latach przebywał na zmianę w Barcelonie i w Paryżu, gdzie w 1904 osiadł na stałe. W

Paryżu Picasso zamieszkał w pracowniach malarskich na Montmartrze, tzw. Bateau-Lavoir, gdzie

poznał wielu artystów i pisarzy, w tym późniejszego przyjaciela G. Apollinaire'a, tam również

spędził okres II wojny światowej. Po wojnie wstąpił do Komunistycznej Partii Francji i

zaangażował się w działalność publiczną. Wziął udział w Kongresie Obrońców Pokoju we

Wrocławiu (1948), podczas którego przekazał zespół prac ceramicznych Muzeum Narodowemu w

Warszawie.

Wielkie akademickie płótna Picassa pochodzące z okresu studiów w

Hiszpanii zdumiewają dojrzałością warsztatową młodego artysty (Pierwsza

komunia, Wiedza i miłosierdzie).

Okres błękitny od 1901

Po pierwszych kontaktach ze sztuką francuską. Picasso wykształcił cechy

własnego stylu. Ówczesne płótna charakteryzuje specyficzna ikonografia

— przedstawienia ludzi biednych, ze społecznego marginesu oraz

sentymentalny i melancholijny klimat zderzony z ekspresyjną, zimną

kolorystyką (Stary gitarzysta, Życie).

Życie (La vie), 1903 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: