Bunsch Karol - Powieści piastowskie 13 - Wawelskie Wzgórze.pdf - Bunsch Karol - izebel

KAROL BUNSCH

WAWELSKIE WZGÓRZE

POWIEŚĆ HISTORYCZNA Z CZASÓW ŁOKIETKA

L rudno odgadnąć, która iskra wygasłego ogniska płomień

roznieci, lub gdzie się przechowa. Gdy urodzić się miał trzeci

syn kujawskiego książątka Kazimierza z trzeciej jego żony

Euirozyny, zjechali się zaproszeni goście i ucztując oczekiwali

rozwiązania. Kiedy wreszcie przyniesiono .im wiadomość, że

księżna powiła syna, do położnicy udał się małżonek wraz z bie-

siadnikami. Wszystkim wino i miód szumiały w głowach. Gdy

stara piastunka podała ojcu dziecię tak małe, że za kołyskę słu-

żyć mogły mu dwie wielkie dłonie ojcowe, Kazimierz roześmiał

się swym grubym głosem i zawołał:

- Królik!

Jeden wielki śmiech powitał noworodka. Księżna za kotarą

zarumieniła się z bolesnego wstydu. Odbierając dziecię od. pia-

stunki, przytuliła je do łona, szepcząc z czułością:

- Mój mały król!

Tego nie mógł pamiętać chłopczyna, któremu dano imię Wło-

dzisława. Ale utkwiło mu w pamięci inne wydarzenie: gdy mu

już postrzyżono długie, płowe włosy, przyszedł raz do matki zbi-

ty i pokrwawiony, ale z ponurą zaciętością, miast łez, w jasnych

oczach. Długo nie mogła z niego wydobyć, co mu się przygo-

dziło. Wybuchnął wreszcie:

- Nikto mnie Włodzisławem 'nie zowie, jeno Łokietkiem

przezywają na pośmiewisko.

Istotnie niewiele wybiegł ponad tę. miarę. Księżna nie dała

po sobie poznać, że i ją to dotknęło; powiedziała spokojnie:

- Nie to ważne,'jeno żeś się pobić dał.

- Pobić się dałem! - zakrzyknął. - Dwóch było na mnie

jednego, a żaden cały nie wyszedł.

- Tedy się nie trap - powiedziała księżna. - Krzywo-

ustego też na pośmiewisko tak nazwali od szpetnej blizny po

wrzodzie na twarzy. A dziś każdy ze czcią wymawia to imię, co

przezwiskiem było. Człek nie sukno, łokciem go nie mierzyć.

Trzeci syn małego książątka z najmłodszej linii Piastowego

rodu długo mógł myśleć, by Krzywoustemu dorównać. Ale my-

ślał. Czasu miał dużo, nauczył się patrzeć i przewidywać. Rósł •

tymczasem, choć najmniej ciałem. Przezwisko "Łokietek" prze-

stano już wymawiać lekko. Myśl jednak, która w nim tkwiła

od najmłodszych lat, zrazu powiększała jeno zamęt w kraju.

.Duch w nim mieszkał niespokojny, namiętny i zacięty. Od

.śmierci, brata1, dziedzica krakowskiej stolicy, z uporem zaczął

się o nią dobijać. Zbrojnie zajął Sandomierz, lecz stamtąd daleka

leszcze była droga do Krakowa. Zniemczony śląski Probus,

odzierżywszy stolicę po Leszku, przekazał ją wielkopolskiemu

Przemysławowi, który już posiadł Pomorze i jako najpotężniej-

szy władca z Piastowego rodu, przy poparciu i pomocy arcybi-

skupa Jakuba Świnki, sięgnął po koronę i dostał ją, ale Kraków

musiał odstąpić Czechom.

. Zdało się, że Łokietek nigdy nie osiągnie celu swych zamie-

rzeń. Już w następnym roku zdradzieccy siepacze brandenbur-

skich margrafów strącili koronę Przemysława wraz z jego gło-

wą, a podały ją niemieckie ręce zniemczałemu Wacławowi

czeskiemu. Darmo opierał się Łokietek, przyzwany przez rycer-

stwo na wielkopolski stolec. Sięgali po niego i Leszek kujawski

:i Henryk głogowski. Sił nie stało Włodzisławowi do walki na

wszystkie strony. Nawet własnego Sieradza obronić nie zdolił.

Na ręce zniemczonego Ślązaka, Jana z Muchowa, zwanego Mu-

skatą, z łaski Wacława i pod naciskiem jego wojsk stojących

w czasie wyboru przed kapitułą, wybranego krakowskim bisku-

pem, Łokietek zrzekł się praw do Małopolski, złożył hołd z wła-

snej dziedziny i wziąwszy ofiarowanych mu pięć tysięcy grzy-

1 Leszek Czarny.

wien i kilku wiernych towarzyszy, uszedł z kraju na tułaczkę.

Zdało się, że jego górne zamiary pogrzebane zostały. Nic nie

miał do przeciwstawienia najpotężniejszemu z władców tego

czasu, poza własną zaciętością. Niemieccy starostowie objęli rzą-

dy w kraju, znajdując w niemieckim żywiole gotowe oparcie,

obsadzając obcymi wyższe urzędy duchowne i świeckie, gnębiąc

prosty lud i pozbawiając wszelkiego znaczenia przerzedzone

i zubożałe na skutek tatarskich napadów, rycerstwo rodowe.

Polski przypisaniec, pomny jeszcze nieraz wolności, którą utra-

cił za niezawinione długi, uginając się od ciężarów i dziesięcin

na rzecz nowych panów, z zawiścią patrzył jak pod bokiem,

wolny od nich, osadzony na własnym prawie i roli, tuczy się

obcy przybłęda. Dzielnicowi książęta w ustawicznych walkach

między sobą wyniszczali kraj do reszty, płacąc za poparcie co-

raz nowymi przywilejami potężniejącemu i bogacącemu się

w oczach mieszczaństwu i szukając wzajem przeciw sobie po-

mocy u obcych, którym oddawali ojcowiznę, by ją przyjąć jako

lenno. Zdało się po nie udanych próbach zjednoczenia podjętych

przez śląskich Henryków i wielkopolskiego Przemysława, że

kraj zjednoczyć może już tylko obce jarzmo, odwiecznym zaś

dziedzicom pozostaje jedynie pochylić pod nie głowę.

CZĘŚĆ I

Ściany okazałego podmiejskiego dworca przeświecały bielą

przez gęstwinę krzów, a świeże gonty lśniły jak złote w ukoś-

nych promieniach niskiego już słońca. Przed podcieniem wspar-

tym na drewnianych, okrągłych kolumnach pachołkowie odbie-

rali komia od pana Gerlacha von Kulpen; jednak zamiast wejść

do wnętrza, gospodarz przystanął koło furty i spozierał na dro-

gę ku miastu, czekając widocznie na toczącą się w kłębach kurzu

kolasę, która zatrzymała się przed domem.

Nie dla wesołej kompanii, by przy kubku i kościach spędzić

wieczór u krewniaka, przyjechał sam wójt Albert. Wieści, które

przywiózł były spodziewane, ale niepomyślne. Wiadomość

o śmierci króla Wacława chodziła już poprzednio, zmuszając do

pilnego baczenia na bieg spraw. Zostawił wprawdzie król dzie-

dzica, ale młodzik to był jeszcze, niedoświadczony, samowolny

i rozpustny. Przy zmianie panowania korzyści można wycią-

gnąć, ale wiedzieć trzeba, na kogo postawić.

Wójt bez wiedzy nieobecnego biskupa Muskaty wszczął ukła-

dy z Łokietkiem, Gerlach zaś pewny był, że dziewierz jego bę-

dzie wolał młodego Wacława przy Polsce utrzymać, by rządzić

za niego wedle swej woli. Rozdwojenie 'między wójtem, a bi-

skupem mogło być przyczyną nieobliczalnych strat, a położenie

Gerlacha stawało się niezmiernie drażliwe, zmuszając go do wy-

boru między nimi. Muskała nigdy by mu nie darował odstęp-

stwa, a zwłaszcza teraz, gdy rozdrażniony był zawieszeniem

w urzędzie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę i rzuconą przez

niego klątwą. Jakub wznowił zakończony uprzednio proces

i wezwał Muskatę do Sandomierza. Muskata śmiał się z tego,

ale nieszczerze. Wytrącono mu z ręki oręż duchowy, którym

zamierzał uderzyć Łokietka, a wielu ludzi, zwłaszcza ducho-

wieństwo polskiego pochodzenia, zaczynało się od biskupa od-

suwać. Trudno, by między nimi znalazł się własny dziewierz.

Niejasne też było stanowisko arcybiskupa Jakuba. Wia-

domo, że nie cierpi Niemców, a ze szczególną zaciętością ściga

Muskatę, ale i z Łokietkiem nie przyjaciele. Dość mu niespo-

kojne sieradzkie książątko dojadło w czasie swych rządów

w Wielkopolsce. Kupić Jakuba nie było można, czym go tedy

przekonał Łokietek, że na jego stronę zdał się przechylać?

Zgromadzeni u pana Gerlacha rajcy dziwili się i utyskiwali,

wpadali w gniew i drwili. Komuż to na niemiecką potęgę pod-

nosić rękę, co kostura nawet utrzymać nie może, by wesprzeć

nogi, nie chcące już nosić zwiędłego ciała? Ale u źródła roz-

drażnienia mieszczan leżało przekonanie, że Jakub Świnka po

stronie Łokietka to uprawnienie roszczeń księcia i wiara u lu-

dzi, której sam budzić nie mógł.

Tylko wójt krakowski Albert siedział 'milczący, z nieprzeni-

knioną twarzą, jakby chcąc dać się innym wygadać, by nie

przerywali, gdy sam mówić zacznie. W zachowaniu jego i po-

stawie była pobłażliwa wyniosłość. Przenikliwe, jasne oczy

świeciły dumą, szeroką, suchą dłonią, na której lśnił pierścień

wójtowski, gładził krótką szpakowatą brodę. Czasami jakby

w zniecierpliwieniu, przygryzał wąs, lecz milczał.

Dopiero, gdy gospodarz zwrócił się wprost do niego z zapy-

tamiem: - A wy panie, jak myślicie? Co nam należy poczy-

nać? - odpowiedział z pewnym lekceważeniem:

- Juści nie pomoże babskie gadanie. Łokietek zuchwały

jest i uparty; chytrości też .mu nie brak, skoro wydolił dogadać

się z tym staruchem, który na nic ii na nikogo zważać nie zwykł,

byle dogodzić swej nienawiści ku nam.

- Co tam o takie próchno - wtrącił Tylman Brand, dzier-

żawca żup olkuskich.

- Raczcie nie zapominać - ze sztywną uprzejmością prze-

rwał pan Albert - że choć ręce mu się trzęsą, koronę nimi

włoży nowemu panu. Korona podwyższy Łokietka, jeśli spocz-

nie na jego głowie.

- Bez zgody Kurii stać się to nie może, a nawet w koronie

Łokiet do pachy wam nie dorośnie.

Wójt pogładził brodę, bo mile połechtało go pochlebstwo,

ale odparł:

- Ważniejsze, że przy Krakowie nie utrzymał się żaden

pan, któregośmy nie chcieli.

- Tedy o czym radzić? - porywczo rzucił pan Gerlach. -

Dobrze nam było z Wenziem, nie będzie gorzej z jego synem.

Niech Łokiet próbuje ze swym chłopskim wojskiem siłą nas

brać. Zęby na murach połamie.

Rajcy spojrzeli po sobie ze zrozumieniem. Prawda, że było

dobrze, a najlepiej panu Gerlachowi, gdy rządy w kraju dzie-

wierz jego sprawował, łupił i skarby zbierał, a wszystko to kie-

dyś siostrze biskupa, a żonie Gerlacha przypadnie.

Piotr Guis odezwał się z pewnym wahaniem:

- Ale miastu nie wojna zysk, jeno handel. A Łokiet ze

swym - jak powiadacie - chłopskim wojskiem zajął już San-

domierz, Biecz, Lelów i Pełczyska. Rycerstwo zresztą też za nim

stoi i palatyn Amadej z Węgrami. Starczy by miasto oblegał

parę miesięcy, o straty nas przyprawi, nim młody pan nad-

ciągnie. Bieda, że biskupa 'nie masz. Zdałoby się wiedzieć, co

on postanowi.

- Wiadomość mam, że wraca. Ino go patrzeć - odparł pan

Gerlach. - I pomiarkować nie trudno, co zamierza. Nie darmo

młodemu panu Elżbietę Arpadównę odradził, a naswatał Violę,

córkę cieszyńskiego Mieszka, którego dzierżawy z krakowskimi

graniczą.

Pan Albert, który znowu nie przerywał wymiany zdań, jeno

brodę gładził niecierpliwie, teraz wtrącił:

- Nie wątpić, że ni czcigodny pasterz, ni żaden z nas nie

chce Łokieta i nie nad tym nam radzić, jeno jak wyciągnąć ko-

rzyści zamiast strat. Wenzel, choć przez cieszyńskie dzierżawy

dostęp uzyskał, gdzie indziej odcięty, nie prędko nadciągnąć

~ 10 ~

może. A korzyści trzeba brać od każdego, kto je da. Darmo do

miasta nikogo nie puścim.

Gerlach spojrzał na wójta podejrzliwie, a Albert widno zro-

zumiał spojrzenie, bo dodał:

- Z biskupem jeszcze się naradzimy, bo tak myślę, że ko-

rzyściami i on nie gardzi, a strat nie lubi. Jego to, nie nasze

majętności Łokiet po swojemu pustoszy, a pod nieobecność pana

na nim, nie na nas, ciężar obrony spoczywa, skoro Wenzel woj-

ska zabrał na węgierską wojnę. Tedy chyba i biskup na czasie

zyskać zechce. Cóż więc stoi na zawadzie z Włodzisławem się

układać, a mury umacniać?

, - Jeno, że Łokiet nie dziecko i zwodzić się nie pozwoli.

A łacniej mu zajęte miasto* utrzymać, niż dobyć.

- Jeszcze w mieście nie siedzi. Łakomie układów się chwy-

cił. I jemu dogodniej z wolą naszą wejść do miasta, niż siłą.

A tymczasem biskup nadciągnie, a co ważniejsze zima, czas do

oblężenia niesposobny.

W rozmowę wpadł wysoki i dźwięczny głos niewieści, ale do-

chodzące słowa były grube. Pan Gerlach zaczerwienił się i prze-

prosiwszy gości wyszedł. Wrócił po chwili, a na twarzy jego

widać było zniecierpliwienie.

Wójt Albert wstał i żegnać się zaczął, a choć Gerlach za-

trzymywał go, wymówił się grzecznie. Pomiarkował, że coś za-

szło między gospodarzem, a jego żoną, panią Adelajdą, obawiał

się zaś, by go nie wmieszała w te sprawy niewiasta nie licząca

się z niczym. Panowie radni zabrali się z nim razem, a Gerlach

skierował kroki do komnaty żony i zapukał do drzwi, ale za-

stał je zaparte. Wzruszył ramionami i kazał sobie podać wie-

Bunsch Karol - Powieści piastowskie 13 - Wawelskie Wzgórze.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: