Działalność budżetowa i parabudżetowa w sektorze finansów publicznych może być prowadzona jedynie w formie:
a) jednostki budżetowej – jest to forma podstawowa,
b)
formy dodatkowe, tzw. quasi budżetowe
c) zakładu budżetowego,
d) gospodarstwa pomocniczego,
e) środka specjalnego,
f) funduszu celowego.
JEDNOSTKA BUDŻETOWA – ART. 17 – 18 UST. O FINANSACH PUBL.
Jej istota polega na tym, że pokrywa ona swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadza na rachunek bankowy budżetu – jest to tzw. zasada budżetowania brutto.
Jednostki budżetowe mogą być tworzone jako państwowe i komunalne jednostki budżetowe rozliczające się z właściwym budżetem.
Na mocy ustawy o fin. publ. można stwierdzić, że wyróżnia się dwie kategorie jednostek budżetowych:
1) utworzone i funkcjonujące na podstawie odrębnych ustaw – np. państwowe szkoły wyższe – ust. o szkolnictwie wyższym; regionalne izby obrachunkowe – ust. o rio,
2) tworzone i funkcjonujące na podstawie ustawy o fin. publ.
Jeśli jest to państwowa jednostka budżetowa – to dokonuje tego właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, wojewoda.
Jeśli jest to samorządowa jednostka budżetowa – dokonuje tego organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
Tworzenie takich jednostek łączy się z obowiązkiem wyposażenia ich w środki obrotowe i trwałe; dokonuje się to z zasobów Skarbu Państwa, z zasobów gminnych. W obrocie prawnym działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa lub jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego.
Jednostka budżetowa prowadzi działalność w oparciu o roczny plan finansowy, obejmujący plan dochodów i wydatków. Nie sporządzenie takiego planu jest rażącym naruszeniem dyscypliny budżetowej.
Roczność planu finansowego oznacza, że zaplanowane wydatki niezrealizowane w danym roku wygasają z końcem roku budżetowego, za wyjątkiem tych, które zostały określone, przez odpowiedni organ, jako niewygasające.
Zasada jednoroczności budżetowania ma tę zaletę, że wprowadza dyscyplinę przy gromadzeniu dochodów i wykonywaniu wydatków. Wadą jest zaś to, że fakt ten może prowadzić do wydatkowania środków „na siłę”.
Usługi świadczone przez jednostkę budżetową są nieodpłatne, a jeśli określa się odpłatność to nie może ona w całości pokrywać kosztów działalności w tym zakresie. Nie można określić pełnej odpłatności, gdyż nie można wszystkiego skomercjalizować.
W formie jednostek budżetowych prowadzone są zwłaszcza jednostki organów sądownictwa (sądy, zakłady karne, prokuratury), jednostki kultury i sztuki, muzea, teatry, jednostki edukacji, policji, wojska, służby zdrowia, pomocy społecznej.
Jednostki budżetowe nie występują już raczej w czystej postaci. Bardzo często tworzy się przy nich środki specjalne lub gospodarstwa pomocnicze.
Za pełną realizację planu finansowego jednostki budżetowej odpowiada jej kierownik.
Wykorzystywanie środków publicznych oznacza, że przy ich wydatkowaniu konieczna jest realizacja przepisów dotyczących zamówień publicznych (dotyczy to również pozostałych form organizacyjnych).
ZAKŁAD BUDŻETOWY – ART. 19 USTAWY O FIN. PUBL.
Zakład budżetowy jest jednostką organizacyjną, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i generalnie pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych, zaś z budżetem rozlicza się na zasadzie budżetowania netto, czyli zyskiem.
W zasadzie zakład budżetowy powinien być samowystarczalny, chociaż może być tak, iż będzie deficytowy, gdyż może on otrzymywać dotację z budżetu. Dotacje te mają zazwyczaj charakter dotacji przedmiotowych – tzn. przyznawanych na jednostkę produktów lub usług wytwarzanych przez zakład, i są one głównie stosowane w tych zakładach, w których ze względu na przesłanki społeczne, celowe jest ograniczanie wysokości opłat wnoszonych przez podmioty korzystające z usług tegoż zakładu.
Ponadto zakład budżetowy może otrzymywać:
a) dotacje podmiotową – dotację konkretnie adresowaną do imiennie określonego zakładu budżetowego.
b) dotację celową – na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji,
c) dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe – ale tylko nowo utworzonemu zakładowi budżetowemu.
W każdym przypadku dotacja ma charakter fakultatywny. Mogą być to środki przekazane w różnych wysokościach nawet jeśli dotacja dotyczy zakładów o tej samej działalności.
Zgodnie z art. 19 ust. 10 ust. o fin. publ. łącznie dotacje nie mogą przekraczać 50% wydatków tegoż zakładu (nie wlicza się tu jednak dotacji na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji).
1. Państwowe zakłady budżetowe – dokonują tego ministrowie, kierownicy urzędów centralnych lub wojewodowie bądź inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów.
2. Zakłady budżetowe jednostek samorządu terytorialnego – dokonują tego organy stanowiące jednostek samorządu (gminne, powiatowe, wojewódzkie).
Zakład budżetowy prowadzi gospodarkę na podstawie rocznego planu finansowego, który obejmuje:
a) przychody i wydatki, stanowiące koszty działalności,
b) stan środków obrotowych na początek i koniec roku budżetowego,
c) rozliczenia z budżetem.
W rocznym planie finansowym zakładu budżetowego ujmuje się z wyszczególnieniem:
a) przychody własne,
b) dotacje z budżetu państwa lub z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
c) wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń.
d) wydatki inwestycyjne.
Rozliczenia z budżetem.
Dokonują tego tylko zakłady wypracowujące zysk.
Wpłaty przekazywane są kwartalnie, zaś ostatecznego rozliczenia zakład dokonuje po przyjęciu rocznego sprawozdania finansowego (w ciągu 5 dni).
Zakład budżetowy wykonuje swoje usługi odpłatnie, choć nie zawsze w pełni pokrywa to koszty jego działalności.
W ramach zakładu budżetowego może być prowadzona działalność instytucji użyteczności publicznej (zarządy gospodarki komunalnej, izby wytrzeźwień, przedszkola, żłobki, ośrodki sportu i rekreacji, oczyszczanie miasta, zieleń miejska).
GOSPODARSTWO POMOCNICZE – ART. 20 UST. O FIN. PUBL.
Jest to wyodrębniona z jednostki budżetowej część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna, wyodrębniona organizacyjnie i finansowo.
Gospodarstwo
pomocnicze
Część działalności
podstawowej
Jeśli zatem w jednostce budżetowej działają komórki organizacyjne prowadzące jej część podstawowej działalności lub działalność uboczną, pokrywając jednocześnie koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych to są to przesłanki do wyodrębnienia organizacyjnego i finansowego, i tym samym do utworzenia gospodarstwa pomocniczego.
Takich gospodarstw pomocniczych w jednostce budżetowej może działać więcej niż jedno, jednak nie może być prowadzony ten sam rodzaj działalności w więcej niż jednym gospodarstwie, np. bufet, stołówka itd.
Na czele tej struktury stoi kierownik podległy kierownikowi jednostki budżetowej. Podstawą gospodarki finansowej jest odrębny plan finansowy, zatwierdzony przez kierownika jednostki budżetowej, rachunek bankowy jest odrębny.
Plan finansowy obejmuje: przychody własne, dotacje z budżetu, wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń oraz rozliczenia z budżetem.
Zysk gospodarstwa pomocniczego podlega podziałowi:
a) 50% wpłaca się do budżetu jednostki budżetowej,
b) 50% przeznacza się na potrzeby gospodarstwa pomocniczego.
Można go podzielić inaczej – zależnie od decyzji kierownika jednostki budżetowej uzgodnionej z odpowiednim organem (minister, zarząd jst.)
Dopuszcza się też dotowanie gospodarstw pomocniczych:
a) dotację przedmiotową,
b) dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Jednakże gosp. pomocnicze winno być nakierowane na samofinansowanie się.
Jeśli gospodarstwo pomocnicze świadczy usługi:
a) na rzecz macierzystej jednostki budżetowej – to sprzedaż dokonywana jest wg kosztów własnych,
b) na rzecz organów zewnętrznych – po cenach ustalonych wg obowiązujących na rynku zasad.
Gospodarstwo pomocnicze jest podatnikiem podatku od osób prawnych.
Jeśli gospodarstwo pomocnicze nie jest w stanie wypracować zysku to wówczas winno być ono zlikwidowane i działalność winna być ponownie włączona w działalność jednostki budżetowej.
a) państwowe gospodarstwa pomocnicze – dokonuje tego kierownik jednostki budżetowej za zgodą właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody,
b) samorządowe gospodarstwa pomocnicze – dokonuje tego kierownik jednostki budżetowej za zgodą właściwego zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
ŚRODKI SPECJALNE – ART. 21 UST. O FIN. PUBL.
Tworzone są w jednostkach budżetowych – wyodrębnione jedynie pod względem finansowym.
Posiadają one ograniczenia, gdyż ustawa ściśle określa źródła i cele.
Źródła:
Środki specjalne tworzone są:
1) na podstawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
2) z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,
3) z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie,
4) z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
Podział ten stosuje się ze względów kontroli.
Środki specjalne przeznacza się na cele wskazane w ustawie lub uchwale, na podstawie której utworzono te środki, na cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę oraz na remont lub odtworzenie mienia o którym mowa w punkcie c i d.
Roczny plan finansowy – przychodów i wydatków – sporządza się dla środków, o których mowa w punktach a i d, zaś dla wskazanych w punkcie b i c – sporządza się na okres, w którym środki te będą wydatkowane.
W planie finansowym wyszczególnia się:
a) wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń,
b) wydatki inwestycyjne.
FUNDUSZ CELOWY – ART. 22 UST. O FIN. PUBL.
Jest to fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy o fin. publ., którego przychody pochodzą z dochodów publ. a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.
Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym operuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.
Nie wolno zmieniać przeznaczenia środków funduszu – jest to rażące naruszenie dyscypliny fin. publ.
Państwowych funduszy celowych jest obecnie 16, m. in.:
a) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – ustawa o PFRON określa źródła dochodów i cele ich przeznaczenia,
b) Państwowy Fundusz Kombatantów – zastosowanie ma tu ustawa o kombatantach,
c) Fundusz Pracy – ustawa o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
d) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
e) Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
f) Fundusz Promocji Twórczości,
Przy funduszach nie funkcjonuje zasada jednoroczności wydatków – mogą one być kumulowane przez dłuższy okres, nawet kilku lat.
Plany finansowe funduszy celowych są dołączane do projektu ustawy budżetowej. Przechodzą taką samą drogę legislacyjną, jak projekt budżetu państwa. Są one na bieżąco poddawane kontroli, w trakcie uchwalania projektu budżetu, budżetu, zatwierdzania sprawozdania z wykonania budżetu państwa.
stary_hipis