Temat:  Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Małżeństwo

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Tekst ujednolicony na podstawie następujących Dzienników Ustaw:

-          z 1964 r. nr 9, poz. 59,

-          z 1975 r. nr 45, poz. 234,

-          z 1986 r. nr 36, poz. 180,

-          z 1990 r. nr 34, poz. 198,

-          z 1995 r. nr 83, poz. 417,

-          z 1998 r. nr 117, poz. 757,

-          z 1999 r. nr 52, poz. 532,

-          z 2000 r. nr 122, poz. 1322

(ostatnia nowelizacja weszła w życie 1 stycznia 2001 r.)

Tytuł  I: Małżeństwo

q       Dział I: Zawarcie małżeństwa

q       Dział II: Prawa i obowiązki małżonków

q       Dział III: Stosunki majątkowe między małżonkami

§         Rozdział I: Wspólność ustawowa

§         Rozdział II: Zmiana lub wyłączenie wspólności ustawowej

q       Dział IV: Ustanie małżeństwa

q       Dział V: Separacja

       Wypowiedzenie sakramentalnego „tak”, to nie tylko podniosła chwila dla młodej pary, ale przede wszystkim akceptacja szeregu praw i obowiązków, które odtąd już wzajemnie muszą spełniać jako małżonkowie. Czasami dozgonnie, ale nie zawsze.

       Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie definiują instytucji związku małżeńskiego, ale pozwalają go określić jako trwały stosunek prawny łączący zwykle dożywotnio mężczyznę i kobietę, którzy w chwili zawarcia związku małżeńskiego stali się równouprawnionymi podmiotami kompleksu praw i obowiązków wynikających z założenia rodziny.

    Zgodnie z polskim prawem małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta (co do zasady: pełnoletni, nie ubezwłasnowolnieni całkowicie, zdrowi psychicznie, nie pozostający w innym związku małżeńskim, nie będący rodzeństwem ani krewnymi lub powinowatymi w linii prostej, ani nie będący w stosunku przysposobienia) jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

    Zawarcie małżeństwa następuje w urzędzie stanu cywilnego wybranym przez narzeczonych nie wcześniej niż przed upływem miesiąca od dnia, w którym złożyli oni kierownikowi tego urzędu pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających możliwość zawarcia tego małżeństwa, z tym że kierownik USC może z ważnych względów (na wniosek narzeczonych) zezwolić na skrócenie wspomnianego okresu oczekiwania.

    Zgłaszając się do USC z zamiarem zawarcia małżeństwa należy przedstawić:

-          dowód osobisty

-          odpis skrócony aktu urodzenia (chyba że akt urodzenia sporządzony był w tym USC).

Nadto:

jeśli poprzednio pozostawało się w związku małżeńskim

- dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa tj. odpis skrócony aktu zgonu małżonka, odpis skrócony aktu małżeństwa z właściwą adnotacją, bądź stosowne orzeczenie sądu, 

jeśli toczyło się postępowanie w sprawie nieistnienia małżeństwa

- właściwe orzeczenie sądu,

w przypadku małoletniej kobiety, która ukończyła 16 lat

- zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa.

    Zawarcie małżeństwa następuje publicznie, w obecności dwóch pełnoletnich świadków po sprawdzeniu tożsamości ich i narzeczonych (należy mieć dowody osobiste). Najpierw (zwykle po uroczystym przemówieniu na temat roli małżeństwa i rodziny w społeczeństwie) kierownik USC zapytuje narzeczonych czy zamierzają zawrzeć małżeństwo, a gdy obydwoje odpowiedzą twierdząco, wzywa do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Oświadczenia te zawierający małżeństwo składają kolejno, ich treść powtarzając za kierownikiem USC lub odczytując je na głos (osoba nie mogąca mówić składa podpis na akcie małżeństwa), podczas kiedy wszyscy obecni stoją. Po złożeniu oświadczeń i tradycyjnej wymianie obrączek kierownik USC ogłasza, że małżeństwo zostało zawarte, a następnie sporządza akt małżeństwa.

    Do 2 tygodni (co do zasady) od daty ślubu można odebrać odpisy skrócone aktu małżeństwa, będące podstawą wydania nowych dowodów osobistych. Po odbiór może zgłosić się którekolwiek z nowożeńców (z dowodem tożsamości).

    Wypada nadmienić, że istnieje możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika, może to jednak nastąpić tylko w szczególnych przepadkach za zgoda Sądu.

Małżeństwo może być również zawarte w obecności duchownego Kościoła lub innego związku wyznaniowego. W tym wypadku kierownik U.S.C. wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Zaświadczenie traci moc po upływie 3 m-cy od dnia jego wydania. Wydając zaświadczenie kierownik U.S.C. informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa. Przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa konkordatowego, proboszcz parafii (lub osoba go zastępująca), na terenie której zostało zawarte małżeństwo konkordatowe, ma obowiązek przekazania do U.S.C. właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa, jednego egzemplarza wypełnionego zaświadczenia o zawarciu małżeństwa.

Unieważnienie małżeństwa następuje wtedy, gdy zawarto je niezgodnie z prawem.

Sytuacje takie mają miejsce gdy:

1. bez zezwolenia sądu opiekuńczego związek małżeński zawarł mężczyzna, który nie ukończył 21 roku życia lub kobieta, która nie ukończyła lat 18;

2. małżeństwo zawarła osoba całkowicie ubezwłasnowolniona;

3. małżeństwo zawarła osoba chora psychicznie lub z niedorozwojem umysłowym;

4. małżeństwo zawarła osoba pozostająca już w związku małżeńskim;

5. między małżonkami zachodzi bliski stopień pokrewieństwa lub powinowactwa, albo gdy małżonkowie pozostają w stosunku przysposobienia;

6. małżeństwo zostało zawarte przez pełnomocnika, a pełnomocnictwo nie było ważne lub było skutecznie odwołane.

Jeśli na przykład, po zawarciu małżeństwa okazało się, że małżonek jest chory psychicznie, można wystąpić o unieważnienie małżeństwa, a nie o rozwód. Unieważnienie małżeństwa powoduje, że rozwiązany w ten sposób związek traktuje się jak niebyły to znaczy tak, jakby małżeństwo nigdy nie zostało zawarte. Pozew o unieważnienie małżeństwa należy złożyć w sądzie. Poza małżonkiem może to zrobić prokurator lub każdy, kto ma w tym interes (np. pierwsza żona mężczyzny, który zawarł drugi związek małżeński, gdy jego pierwsze małżeństwo nie zostało rozwiązane).

      Jedna z pierwszych wspólnych decyzji dotyczy ustalenia nazwiska. Możliwości w tej sytuacji małżonkowie mają kilka. Oczywiście wszystko zależy od przedstawionych propozycji. O tym, które nazwisko po zawarciu małżeństwa będzie nosił każdy z małżonków, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Takie oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu zaświadczenia, w którym stwierdzi brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Obowiązki małżeńskie to: wspólne pożycie, wzajemna pomoc, wierność i przede wszystkim dbanie o zaspokajanie potrzeb rodziny. Oczywiście jest to uzależnione od możliwości, zaplecza majątkowego, jakim dysponują małżonkowie. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może także polegać, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

W przypadku, gdy jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia takiego obowiązku, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.

    Powszechnie przyjętym jest, że z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje ustrój majątkowy, czyli popularna wspólność ustawowa, obejmująca ich dorobek. Nie oznacza to jednak, że wspólność musi być zawsze ustanawiana w momencie wstąpienia w związek małżeński. Każda ze stron bowiem ma prawo do odrębności swojej części majątku. Jeżeli takiego zastrzeżenia dokona, wówczas na zasadzie analogii obowiązuje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa. Oznacza to, że przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.

Jak już się rzekło, wspólność obejmuje dobra stanowiące dorobek małżonków. Pojęcie to wskazuje na przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków albo przez jednego z nich.

      Natomiast inaczej jest z majątkiem rozdzielonym. Tu także został dokonany podział i wyróżnienie jego składników. I tak, odrębny majątek każdego z małżonków stanowią:

·         przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

·         przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

·         przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty uprzednio wymienione,

·         przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

·         przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonującego ten zawód; nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

·         prawa niezbywalne (np. wynagrodzenia za pracę),

·         przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

·         wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków,

·         przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków oraz prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

    Ponadto w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie ma możliwości do dysponowania ani zobowiązywania się do rozporządzania udziałem, który w przypadku ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Oboje małżonkowie muszą współdziałać w zarządzaniu takim majątkiem.
      Nie oznacza to jednak, że każdy z małżonków nie może samodzielnie sprawować zarządu nad wspólnym majątkiem. Wyjątek od tej zasady stanowią tzw. czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Jest to taki typ czynności, która wymaga bezwzględnej zgody drugiego małżonka, np. przy współwłasności nieruchomości, na której jeden z małżonków chce dokonać poważnej inwestycji wymagającej zmiany przeznaczenia gruntu, nie można podjąć żadnych czynności w tym kierunku, jeżeli uprzednio nie uzyska się zgody drugiego małżonka. Ponadto ważność każdej umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Czyli jednostronna czynność prawna, dokonana bez zgody drugiego małżonka, nie jest skuteczna.

Od chwili ustania wspólności ustawowej, do majątku, który był nią objęty mają zastosowanie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych; oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z nich może domagać się, aby przy ustaleniu udziałów w ich wspólnym majątku uwzględniono zakres przyczynienia się przez każdego z nich w powiększenie wspólnych dóbr.
      Ocena taka uwzględnia m.in. nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci. Poza tym każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki oraz wszelkie nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Ponadto możliwy jest zwrot wydatków i nakładów, które jeden z małżonków ze swego majątku odrębnego przekazał na majątek wspólny.

Kolejny katalog uprawnień małżeńskich wiąże się z możliwością zmiany, ograniczenia lub wykluczenia wspólności ustawowej. Małżonkowie operację taką mogą przeprowadzić zawierając stosowną umowę. Dla skuteczności prawnej umowa powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. Nie ma tutaj znaczenia termin jej zawarcia, np. jeszcze przed ślubem.
      Coraz popularniejszym sposobem na zabezpieczenie swoich dóbr przez nowożeńców jest sporządzanie umowy przedmałżeńskiej - intercyzy. W umowie takiej strony zastrzegają sobie wyłączne prawo do swojej części majątku. Ma to zapobiec nieporozumieniom i problemom przy ewentualnej konieczności podziału majątku.
Czy  jednak jest to skuteczna metoda? Pod względem prawnym z pewnością tak, ale istnieją przecież także normy moralne. To już jednak problem do rozstrzygnięcia przez nowożeńców.
      Z powodu zaistnienia istotnych powodów każdy z małżonków może żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej - zarówno ustawowej, jak i umownej. Taka wspólność ustaje z dniem określonym w wyroku, który ją znosi. Ważnym przypadkiem ustania wspólności zarówno ustawowej, jak i umownej z mocy prawa jest ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków. Z momentem ustania wspólności majątkowej między małżonkami powstaje rozdzielność, inaczej zwana odrębnością majątkową.

Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta złożą przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenie, że wstępują z sobą w związek małżeński. Ustaje z chwilą, gdy jedno z małżonków uznaje się za zmarłego. Ale są również sytuacje gdy małżeństwo rozwiązuje Sąd. Polskie prawo rodzinne opiera się na zasadzie trwałości małżeństwa, postuluje ochronę rodziny założonej przez małżonków i ochronę dobra małoletnich dzieci. Konsekwencją tych założeń jest uzależnienie dopuszczalności rozwodu od określonych przesłanek:

- trwałość rozkładu pożycia - wymaga się, aby rozkład pożycia był trwały, tzn., że małżonkowie nie powrócą już do wspólnego pożycia.

- zupełność rozkładu pożycia - polega na tym, że zanikły trzy zasadnicze więzi między małżonkami; psychiczna (uczuciowa), fizyczna i gospodarcza.

Rozwód nie może zostać orzeczony, mimo istnienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, jeżeli żąda tego wyłącznie winny małżonek. Wina małżonka wiąże się z naruszeniem obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa, tj. wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, lojalności i wierności, uwłaczanie jego godności, naruszanie jego nietykalności fizycznej. Wina jako przesłanka negatywna dla orzeczenia rozwodu musi być wyłączna po stronie żądającego małżonka. Od tej zasady są dwa wyjątki:

...