Prawo cywilne:
1) procesowe (k.p.c.)
2) materialne (k.c., k. rodzinny i opiekuńczy, prawo prywatne międzynarodowe):
a) część ogólna;
b) prawo rzeczowe;
c) zobowiązania: część ogólna i część szczególna.
Prawo rzeczowe odnosi się do stosunków dotyczących rzeczy. Pojęcie rzeczy (art. 45 k.c.) – rzeczami są tylko przedmioty materialne. Rzeczami są dobra, które spełniają łącznie następujące przesłanki:
1) już istnieją;
2) są zindywidualizowane;
3) są materialnymi częściami przyrody;
4) maja charakter samoistny, czyli są na tyle wyodrębnione, że mogą być traktowane w obrocie jako dobra samoistne;
5) są dostępne i podlegają władzy człowieka.
Np. pieniądze – są rzeczami typu „sui generis” – ich ważność wynika z tego, iż państwo zapewnia im gwarancje; zwłoki ludzkie – nie są rzeczami, chyba, że mogą stanowić przedmiot badań naukowych; zwierzęta – nie są rzeczami, ze względu na ustawę o ochronie zwierząt.
Rzeczy przyszłe nie mogą być przedmiotem własności.
Przedsiębiorstwo – nie jest rzeczą, ponieważ w jego skład wchodzą również prawa i majątek; księgozbiór – (zbiór rzeczy) może być przedmiotem obrotu, ale pojedyncza książka może być tylko przedmiotem własności.
NIERUCHOMOŚCI (art. 46 k.c.; def. legalna) – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Trzy rodzaje nieruchomości:
1. nieruchomości gruntowe (części powierzchni ziemskiej);
2. nieruchomości budynkowe, czyli budynki;
3. części budynków to nieruchomości lokalowe (lokale).
Ad. 1
Cechy nieruchomości gruntowej:
- musi to być część powierzchni ziemskiej wyodrębniona, tzn. oznaczona granicami;
- jest odrębnym przedmiotem własności (muszą być granice zewnętrzne pod względem przedmiotowym; musi być wyodrębniona pod względem prawnym – to stanowi ustawa z 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – celem tej ustawy jest ustalenie stanu prawnego nieruchomości).
Szczególnym rodzajem nieruchomości gruntowej jest nieruchomość rolna – nieruchomość, która jest lub może być wykorzystywana do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.
Ad. 2
Nieruchomości budynkowe – budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane. Są one częściami składowymi gruntu i jako takie nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (art. 47 i 48 k.c.).
Mówimy, że jest trwale związany, gdy:
- połączenie z gruntem musi być fizyczne;
- element czasowości jest ustalony na stałe a nie tylko tymczasowo (np. kiosk, namiot).
Wyjątek:
1. wzniesione przez użytkownika wieczystego budynki na gruncie Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin albo nabyte przez niego na skutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 r.
2. przekazane na własność rolniczej spółdzielni produkcyjnej wraz z gruntem oddanym jej przez Skarb Państwa w użytkowanie wieczyste;
3. garaże wybudowane na podstawie pozwolenia na budowę na gruncie należącym do Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin przez najemcę z jego własnych środków i przez niego nabyte, prawo to przysługuje również jego następcom prawnym;
4. są to budynki, jakie otrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę, swoje nieruchomości rolne.
Ad. 3
Nieruchomości lokalowe. Problematyka własności nieruchomości lokalowej uregulowana jest w ustawie z 1994 r. o własności lokali – zgodnie z tą ustawą – samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu może stanowić odrębną nieruchomość.
Odrębną nieruchomość lokalową ustanawia się:
1. w drodze umowy między współwłaścicielami nieruchomości;
2. w drodze umowy między właścicielem nieruchomości a nabywcą lokalu;
3. może to być jednostronna czynność prawna właściciela nieruchomości;
4. w drodze orzeczenia sądowego o zniesieniu współwłasności (np. zniesienie współwłasności małżeńskiej).
Wszystkie czynności prowadzące do ustalenia odrębnej własności lokalu powinny być dokonane w formie aktu notarialnego. Do powstania odrębnej własności lokalu niezbędny jest wpis w księdze wieczystej, oznacza to, że odrębna własność lokalu powstaje z chwilą dokonania wpisu nawet nie prawomocnego a nie z chwilą dokonania wzmianki o wniosku – ten wyjątek ma charakter konstytutywny, natomiast wpis ma zawsze charakter deklaratoryjny. Z chwilą wpisu powstaje prawo.
Ogół właścicieli stanowi wspólnotę mieszkaniową (ułomna osoba prawna, – tzn. że wspólnota może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, zarząd nieruchomości jest wspólny i powinien być ustalony w akcie prawnym).
RUCHOMOŚCI – wszystko, co nie jest nieruchomością jest rzeczą ruchomą.
Rzeczy dzielimy na:
- rzeczy oznaczone, co do gatunku (mają pewne cechy rodzajowe);
- rzeczy oznaczone, co do tożsamości (mają pewne cechy zindywidualizowane).
Samochód na placu przed fabryką między innymi samochodami jest oznaczony, co do gatunku, ale gdy jest przedmiotem sprzedaży jest oznaczony, co do tożsamości.
Ich cechą jest to, że połączone stanowią jedną całość, czyli utraciły swój samodzielny byt. Ich rozłączenie spowoduje uszkodzenie rzeczy lub odłączonej części (art. 47 §2 i §3).
Część składowa rzeczy musi mieć cechy:
1. musi być połączona z rzeczą nie tylko w sensie gospodarczym, ale i fizycznym;
2. samodzielny charakter części składowej musi polegać na tym, że da się ją przestrzennie wyodrębnić i połączenie jej z pozostałymi częściami składowymi stanowi całość;
3. połączenie to musi być na tyle silne, że odłączenie części spowoduje uszkodzenie lub istotną zmianę rzeczy lub tej części składowej. Połączenie musi być trwałe a nie przemijającego użytku.
Za części składowe gruntu uznaje się drzewa, rośliny, od chwili zasiania lub zasadzenia (art. 48 k.c.).
Rośliny i drzewa mogą stanowić odrębną od gruntu własność, gdy zostały zasiane lub zasadzone przez Rolniczą Spółdzielnie Produkcyjną na użytkowanym przez nią gruncie, należącym do Skarbu Państwa. Części składowe gruntu dzielą los gruntu – ‘superficies solo cedit’.
Przynależności – korzystanie z niektórych rzeczy wymaga posługiwania się innymi rzeczami ruchomymi, które ułatwiają korzystanie z rzeczy głównej, np. klucz i szafa. Przynależnością może być tylko rzecz ruchoma, musi być odrębna od rzeczy głównej, przynależność musi pozostawać z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania, musi być przynależność przydatna do korzystania z rzeczy głównej, przynależnością może być tylko rzecz ruchoma stanowiąca własność właściciela rzeczy głównej.
1) pożytki prawa – dochody jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wkładów bankowych;
2) pożytki rzeczy – są to pożytki naturalne lub pożytki cywilne:
a) dochody, które rzecz przynosi tytułu stosunku prawnego, np. czynsz
b) płody rzeczy, np. zboże
c) odłączone od rzeczy części składowe, np. piasek, żwir, gliny.
Pożytki zwykle przysługują właścicielowi, ale mogą również przysługiwać użytkownikowi wieczystemu, dzierżawcy.
Cechy praw rzeczowych:
- są skuteczne względem wszystkich – erga omnes – mają charakter bezwzględny w przeciwieństwie do spraw względnych np. wierzytelności;
- z praw rzeczowych wynika powszechny obowiązek nie czynienia czegokolwiek co miałoby te prawa naruszać;
- ochrona praw rzeczowych przed naruszeniem przysługuje względem każdego kto takie prawo narusza.
Klasyfikacja praw rzeczowych przyjęta przez polskiego ustawodawcę:
1. Prawo własności
2. Użytkowanie wieczyste
3. Ograniczone prawa rzeczowe (iura in re aliena – prawa do korzystania z rzeczy cudzej). Ustawodawca przyjął katalog zamknięty prawa rzeczowych (numerus clausus):
a) użytkowanie
b) służebność
c) zastaw
d) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego (reguluje je prawo spółdzielcze)
e) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego (jw.)
f) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (jw.)
g) hipoteka – uregulowana w ustawie o księgach wieczystych.
Posiadanie – nie jest prawem, jest faktycznym władztwem nad rzeczą.
Elementy posiadania:
1. podmiot – podmiotem posiadania może być każdy podmiot prawa cywilnego;
2. przedmiot – przedmiotem posiadania mogą być przedmioty materialne, ale tylko takie, które są przedmiotem obrotu i przedmiotem prawa;
3. treść – na treść posiadania składają się dwa elementy:
a) animus possesionis – element psychiczny posiadania, oznacza zamiar władania rzeczą dla siebie;
b) corpus possesionis – element fizyczny posiadania, fizyczne, faktyczne władztwo nad rzeczą.
Art. 338 k.c. dzierżenie – kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.
Kryteria podziału posiadania:
1. samoistne i zależne
2. prawne i bezprawne
3. wadliwe i niewadliwe
4. w dobrej wierze i w złej wierze
ad. 1
Kryterium tego podziału – zakres władztwa nad rzeczą. Podstawą prawną jest art. 336 k.c. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel (posiadanie właścicielskie).
Posiadaczem zależnym jest ten, kto włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo z którym łączy się władztwo nad rzeczą, np. użytkowanie wieczyste. Ma charakter czasowy i powstaje zwykle na podstawie umowy o czasowe korzystanie z rzeczy.
Precarium – władztwo prekaryjne – są to sytuacje polegające na tym, że ze względów grzecznościowych lub humanitarnych jedna osoba pozwala drugiej na korzystanie z rzeczy, np. ktoś daje samochód na przejażdżkę, ktoś udziel gościny. Prekarzysta nie korzysta z ochrony, z której korzysta posiadacz i nie może nabyć prawa przez zasiedzenie. Może być w każdej chwili odwołane, strony nie są związane węzłem prawnym.
ad. 2
Kryterium stanowi podstawa posiadania, czy ona istnieje czy nie. Posiadaczem bezprawnym jest np. złodziej, paser. Posiadaczem prawnym jest właściciel, dzierżawca.
ad. 3
Kryterium – sposób nabycia posiadania. Posiadanie wadliwe jest to vitiosa possesio, niewadliwe non vitiosa possesio.
Posiadanie wadliwe – jest to posiadanie uzyskane gwałtem, potajemnie lub też w sposób nadużywający zaufanie drugiej strony, np. podstępnie; jest to posiadanie nabyte wbrew woli i wiedzy dotychczasowego posiadacza i przy użyciu niedozwolonych środków.
Posiadanie niewadliwe – polega na tym, że posiadacz uzyskuje posiadanie za wiedzą i zgodą dotychczasowego posiadacza albo w sposób pierwotny, gdy rzecz nie był jeszcze w niczyim posiadaniu.
ad. 4
Kryterium – to przeświadczenie posiadacza czy prawo mu przysługuje. Pojęcie dobrej i złej wiary to klauzula generalna – w prawie cywilnym istotą klauzul generalnych jest możliwość uwzględniania przy ocenie stanu faktycznego różnych okoliczności faktycznych, które w oderwaniu od konkretnej sprawy nie mogą być oceniane raz na zawsze wg bezwzględnie obowiązującego schematu. Tradycyjne pojęcie dobrej wiary wg SN – posiadaczem w dobrej wierze jest ten, którego wiara polega na przekonaniu, że w danych okolicznościach prawo mu przysługuje. Drugie podejście SN do dobrej wiary to pojęcie liberalne – dobra wiara posiadacza jest równoznaczna z jego przekonaniem, że swoim posiadaniem nikogo nie krzywdzi albo niczyich praw nie narusza, a zatem posiadaczem w dobrej wierze był osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie nieformalnej umowy przeniesienia własności nieruchomości, czyli bez zachowania formy aktu notarialnego. Obecnie SN uzasadnia pojęcie dobrej wiary – po pierwsze wychodzi z Konstytucji i z zasady państwa prawnego – zasad państwa prawnego wymaga przestrzegania prawa, zasada ta powinna być stosowana przy tłumaczeniu prawa w tym przez sądy; jeżeli art. 158 k.c. wymaga dla przeniesienia własności nieruchomości formy aktu notarialnego to posiadacz, który wszedł w posiadanie nieruchomości bez zachowania tej formy nie może być uważany za posiadacza w dobrej wierze.
Osoba przeświadczona, że prawo jej przysługuje i rzeczywiście to prawo jej przysługuje, co wynika z usprawiedliwionych okoliczności danego przypadku jest posiadaczem w dobrej wierze. Dobrą wiarę posiadacza wyłącza ni tylko pozytywna wiadomość, że uprawnienie mu nie przysługuje, ale także brak takiej świadomości spowodowany niedbalstwem.
Niedbalstwo (nienależyta staranność) – jedna z form winy nieumyślnej – dana osoba będąc w pełni poczytalną nie zdaje sobie sprawy ze skutków swego działania, chociaż powinna i mogła zdawać sobie z tego sprawę.
W złej wierze jest ten, kto wie albo powinien wiedzieć, że prawo nie przysługuje jemu lecz innej osobie. W złej wierze jest ten komu zarzucimy niedbalstwo.
Ochrona posiadania
Ustawodawca udziela ochrony posiadaczowi. Art. 342 k.c. – bezwzględny zakaz naruszania posiadania, nawet posiadania w złej wierze.
Środki ochrony posiadania:
1. domniemania związane z posiadaniem
2. środki ochrony pozasądowej (własnej)
3. środki ochrony sądowej.
Są cztery domniemania, które chronią posiadanie:
1. domniemanie posiadania samoistnego – art. 339 k.c. – domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym;
2. domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym – art. 341 k.c. – domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.
3. domniemanie ciągłości posiadania – art. 340 k.c. – domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
4. domniemanie dobrej wiary – art. 7 k.c. – jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej wiary lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Iuris tantum – wszystkie domniemania są wzruszalne, można je obalić przeprowadzając dowód przeciwny. Wartość czy istota tych domniemań polega na tym, że zarówno posiadacz jak i sąd są zwolnieni z przeprowadzenia dowodów, co więcej posiadacz jest legitymowany jako posiadacz w dobrej wierze dopóki ktoś nie udowodni, że to domniemanie jest nieprawdziwe.
Domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma pierwszeństwo przed domniemaniem zgodności posiadania ze stanem prawnym (art. 341 k.c.).
1. obrona konieczna (art. 343 k.c.)
2. dozwolona samopomoc (art. 343 k.c.)
posiadacz sam dochodzi prawa
Przesłanki obrony koniecznej:
1. zamach na dobro powinien być bezpośredni
2. zamach musi być bezprawny
3. zamach musi być rzeczywisty realny.
Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej.
Dozwolona samopomoc wchodzi w rachubę po naruszeniu posiadania, jednak w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania, czyli niezwłoczne, tzn. bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być spełnione dwa warunki:
1. gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty,
2. samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu.
Z tej ochrony posiadacz może skorzystać w każdym przypadku naruszenia posiadania. Ochrona przysługuje wtedy, gdy posiadanie zostało samowolnie naruszone przez jakąkolwiek osobę, nawet przeciwko właścicielowi. Z faktu naruszenia posiadania powstają dla posiadacza dwojakiego rodzaju roszczenia:
1. roszczenie posesoryjne (art. 344 k.c.) ≠ roszczenie petytoryjne
2. roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 k.c.)
Roszczenie posesoryjne – roszczenie o ochronę posiadania, w przeciwieństwie do roszczenia petytoryjnego, które jest wnoszone o ochronę prawa. Legitymację czynną – czyli powodem – w procesie posesoryjnym – jest każdy posiadacz w dobrej wierze lub złej wierze, samoistny i zależny, ten którego posiadanie jest wadliwe i niewadliwe, i jak i ten, którego posiadanie jest prawne lub bezprawne. Nie może z nim wystąpić dzierżyciel i prekarzysta. Legitymację bierną – czyli pozwanym – może być:
a) ten kto dopuścił się naruszenia posiadania;
b) ten, na kogo korzyść nastąpiło naruszenie posiadania.
Powód może pozwać jedną z tych osób albo obie łącznie.
Ochrona posesoryjna jest ochroną obiektywną, tzn. że przysługuje posiadaczowi niezależnie od tego czy osobie, która naruszyła posiadanie, można zarzucić winę.
Na roszczenie posesoryjne składają się dwa roszczenia:
1. roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego;
2. roszczenie o zaniechanie naruszeń.
Powód może wystąpić z jednym z tych roszczeń albo z jednym i drugim.
Naruszenie posiadania może polegać:
1. na nękaniu posiadania;
2. przez pozbawienie dotychczasowego posiadacza władztwa nad rzeczą, czyli wyzucie z posiadania.
Dwa modele procesu posesoryjnego:
1. tzw. czysty model procesu posesoryjnego – polega na tym, że sąd bada wyłącznie okoliczności związane z samym posiadaniem;
2. model ograniczonej ochrony posesoryjnej – polega na tym, że w pewnym zakresie sąd bada również elementy petytoryjne, czyli bada komu przysługuje prawo do rzeczy.
Nasz ustawodawca przyjął model ‘czystego procesu posesoryjnego’, co wynika z art. 478 k.p.c. – jest to postępowanie odrębne. W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpatruje samego prawa ani dobrej wiary posiadacza. Z tego wynika, że sąd ma bezwzględny zakaz badania prawa do rzeczy spornej, że roszczenie to nie zależy od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności jego posiadania ze stanem prawnym. Sąd ma ustawowy zakaz badania sprawy co do prawa. W procesie posesoryjnym istnieje bezwzględny zakaz badania prawa co do spornej rzeczy, a to oznacza, że ten kto naruszył posiadanie nie może przed sądem powołać się na zarzut prawa własności, czyli exceptio domini ani na zarzut innego prawa (np. zastaw), czyli exceptio iuris. Poza jednym wyjątkiem. Otóż ten wyjątek wynika z art. 344 §1 zdanie 2: naruszający posiadanie (pozwany) w procesie posesoryjnym może powołać się na to, że przysługuje mu prawo do rzeczy spornej jeżeli prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozstrzygania spraw tego rodzaju stanowi, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Orzeczenie musi zapaść po naruszeniu posiadania ale przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Orzeczenie to musi być prawomocne przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Organ, który wydaje takie orzeczenie jest organem państwowym – chodzi o decyzję administracyjną. Rozstrzygnięcie w procesie posesoryjnym ma charakter tymczasowy (prowizoryczny), to oznacza, że przedmiotem orzeczenia sądu jest tylko orzeczenie o tym czy posiadanie zostało naruszone. Sąd nigdy nie rozstrzyga samego prawa do posiadania. Prawo do posiadania rozstrzygane jest w procesie petytoryjnym. W związku z tym podmiot, który przegrał proces posesoryjny może wystąpić z powództwem o ochronę prawa.
Termin dochodzenia roszczenia posesoryjnego: zgodnie z art. 344 §2 roszczenie to wygasa, jeśli nie będzie dochodzone w ciągu roku od naruszenia posiadania. Jest to termin zawity (prekluzyjny) a nie termin przedawnienia. Upływ terminu zawitego powoduje, że roszczenie wygasa, natomiast upływ terminu przedawnienia oznacza, że roszczenie nie może być dochodzone przed sądem po upływie tego terminu, ale roszczenie nie wygasa, dobrowolnie może je wypełnić zobowiązany. Nie można zrzec się terminu zawitego – zrzeczenie się tego terminu jest bezskuteczne. Dochodzenie roszczenia polega na wniesieniu powództwa.
Wyrok – czym się charakteryzuje? Wyrok ten musi zawierać dwa elementy:
1. musi być sformułowany tak, by nadawał się do egzekucji, tzn. musi dokładnie określać do jakich działań zobowiązany jest pozwany, czyli na czym ma polegać przywrócenie posiadania.
2. w wyroku tym należy zawrzeć stwierdzenie, że przywrócenie posiadania nastąpiło w trybie posesoryjnym.
Przywrócenie posiadania następuje w chwili wykonania wyroku. Bardzo szczególnym skutkiem posiadania jest – że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane (art. 345 k.c.).
Ochrona posiadania między współposiadaczami:
Z art. 346 k.c. wynika, że roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach między współposiadaczami tej samej rzeczy jeżeli nie da się ustalić zakresu współdziałania, tzn. że jeden ze współposiadaczy może wystąpić przeciwko drugiemu o ochronę posiadania jeżeli posiadanie może być wykonywane bez współdziałania z pozostałymi współposiadaczami.
Roszczenie o wstrzymanie budowy – jest to roszczenie uzupełniające w stosunku do właściwego roszczenia posesoryjnego. Przysługuje ono w razie podjęcia budowy na gruncie sąsiednim jeżeli budowa ta grozi albo wyrządzeniem szkody posiadaczowi albo naruszeniem jego posiadania. Roszczenie to wygasa gdy nie będzie dochodzone przed rozpoczęciem budowy albo w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy (termin zawity). Legitymację czynną – czyli powodem – jest posiadacz nieruchomości.
NABYCIE POSIADANIA – może być:
...
stary_hipis