PRAWO CYWILNE
Wykład 1
LITERATURA:
1. Kodeks Cywilny
2. Prawo cywilne. Część ogólna. Zbigniew Radochoński
3. Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Aleksander Wolak
Zasady sprawiedliwości są ułożone w normy prawne.
W walce o własne prawa trzeba wiedzieć co i komu mam udowodnić.
ART.433 – za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem przedmiotu z pomieszczenia odpowiada ten kto pomieszczenie zajmuje a nie właściciel doniczki czy właściciel pomieszczenia (np. doniczka, która wypadła z okna i zraniła przechodnia) - Kobieta musi udowodnić, że doniczka wypadła z określonego mieszkania.
ART.431 – za szkodę wyrządzoną przez zwierzę odpowiada ten, co zwierzę chowa, nie właściciel.
ZADARZENIEM CYWILNO-PRAWNYM – nazywamy stan faktyczny, który w świetle przepisów prawa wywołuje określony skutek prawny. Może polegać na powstaniu, ustaniu bądź zmianie stosunku prawnego. Jest to sprawa czysto normatywna.
PRAWO – zespół norm regulujących pewne zagadnienia
Prawo dzieli się na gałęzie:
1. prawo karne – kwestia weryfikacji czynu jako przestępstwa i wybór wymiaru kary
2. prawo konstytucyjne – organy władzy państwowej, prawa i obowiązki obywateli RP
3. prawo administracyjne – obowiązki obywateli w sferze administracyjnej
4. podatkowe (finansowe) – stosunki związane z obowiązkiem płacenia podatków
5. prawo pracy
6. prawo cywilne:
- stosunki majątkowe – co kto ma, czy jest właścicielem, w jaki sposób się nim staje i przestaje nim być, dotyczy wierzytelności (np. spłacenie długu)
- sprawy o charakterze niemajątkowym
- interesy ekonomiczne
- ochrona dóbr osobistych – dobra osobiste nie mają same w sobie wartości majątkowej, ale mają tzw. doniosłość majątkową np. imię i nazwisko
Stosunki majątkowe – są regulowane nie tylko przez prawo cywilne, ale np.
- kradzież (kozy) – ingeruje prawo karne (jednak jest to jedynie ukaranie, które nie przywróci poszkodowanemu kozy)
- wywłaszczenie nieruchomości – np. na cele publiczne, administrator przychodzi i informuje o tym właściciela, podpis dokumentu oznacza zrzeczenie się tytułu własności.
Ø jest to ingerencja prawa administracyjnego (na podstawie przepisów)
Ø jest to ingerencja prawa podatkowego (gdy urząd podatkowy żąda ode mnie pieniędzy za lokal)
Kryterium wyróżniające prawo cywilne:
- dotyczy metody regulowania stosunków prawnych, metod kształtowania sytuacji danych podmiotów w danym stosunku prawnym. Opiera się na dwóch zasadach:
q podległości = podporządkowania (1) – jeden z podmiotów ma władzę nad drugim (prawne kompetencje uprawniające do kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu)
q równorzędności (2) – żaden z podmiotów takich kompetencji nie posiada
Stosunki cywilno-prawne są kształtowane na zasadzie równorzędności – np. wywłaszczenie
- prawo administracyjne – urzędnik nakazuje, właściciel nie ma nic do gadania, uprawnienie do pozbawienia własności jest zapisane w przepisach (1)
- prawo cywilne –nikt nie może powiedzieć „musisz mi sprzedać swą nieruchomość”, zgoda lub nie jest tylko moja wolą (2)
- prawo podatkowe – muszę zapłacić określoną sumę jako podatek (przepisy) (1)
- prawo cywilne – wójt nie może nałożyć na malarza obowiązku (nie ma takiego przepisu), wójt nie ma władzy nad malarzem (2) (morze jedynie zawrzeć umowę)
Element kształtujący stosunki prawno - administracyjne to ugoda – każda ze stron w pewnym sensie ustępuje.
Ø równorzędność podmiotów – w ramach stosunków cywilno-prawnych żaden z podmiotów nie ma prawnej kompetencji do kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu – oba podmioty są równe. Jeden podmiot nie może zmusić drugiego do sprzedania nieruchomości bądź czynienia darowizny – jeśli na danych warunkach moja zgoda, to wtedy jest to wiążące i nie można się już wycofać.
Ø prawo cywilne – formalnie kształtuje stosunki cywilno-prawne podmiotów równorzędnych, prawo cywilne nie chroni słabszego obywatela lub firmy np. od niekorzystnej umowy z monopolistą, ale formalnie prawo cywilne nie nakazuje (obywatelowi lub firmie zawrzeć takiej umowy)
Ø od ochrony słabszych nad władzą silniejszych są przepisy prawa administracyjnego – prawo antymonopolowe (dopóki nie ma ingerencji prawa antymonopolowego słabszy jest równy prawnie mocnemu)
Ø prawo cywilne chroni przed wyzyskiem – ale są to mechanizmy poboczne prawa cywilnego
Ø prawo cywilne może być prawem tylko ludzi wolnych, może służyć tym, którzy mają określony zakres autonomii i swobody
nazwa prawa cywilnego – IUS CIUILE
(prawo) (obywatel) prawo rzymskie – wówczas obywatelem wolnym był tylko obywatel Rzymu
ostatnia rewolucja (lata ’80 - ’90) – wcześniej prawo cywilne nie miało zastosowania w stosunkach obrotu gospodarczo – ekonomicznego (było na zasadzie nakazów i zakazów) prawo cywilne nie było więc potrzebne, bo firmy nie miały autonomii
po ’89 – eksplozja prawa cywilnego, autonomia jednostki – podstawowy warunek prawa cywilnego
Ø prawo cywilne ma charakter samoobsługowy – (jeśli nie będzie naszej inicjatywy, nie będzie umowy) i egzekucja naszych praw - jeśli nie pofatygujemy się do sądu, aby wymusić odszkodowanie, to nie dostaniemy swojego
na gruncie prawa karnego inaczej – sąd to organ niezależny (teoretycznie) od żadnej ze stron
Ø system sankcji –
prawo karne – więzienie albo grzywna (kary)
prawo administracyjne – grzywny
prawo cywilne – jedyna sankcja to odpowiedzialność odszkodowania (jeżeli ktoś wyrządzi innemu szkodę, to ma obowiązek naprawienia tej szkody).
Prawo cywilne wynika z przepisów ustaw.
USTAWA – jakiekolwiek obowiązujące przepisy, z reguły akty prawne, które mają charakter ustawy.
Na gruncie prawa cywilnego za ustawę nie traktuje się przepisów.
Podstawa ustawową – KODEKS CYWILNY (1964). Normy prawne nie wynikają tylko z niego, ale także:
- USTAWA O KSIĘGACH WIECZYSTYCH I HIPOTECE
- PRAWO SPÓŁDZIELCZE – regul. spół. prawa do lokali
- KODEKS MORSKI – reguluje stosunki handlowe związane z przepływami
- KODEKS HANDLOWY – prawo handlowe
- KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY – reguluje stosunki rodzinne
CHARAKTER PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO – prawo cywilne opiera się na autonomii, nie mogą zbytnio ograniczać woli obywateli.
Większość przepisów:
– WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE- wspomagające, mają zastosowanie, gdy obywatele inaczej się nie umówią.
– BEZWZGLEDNIE OBOWIĄZUJACE – z nich wynikają normy obowiązujące obywateli
– PRZEPISY CZĘŚCI OGÓLNEJ PRAWA CYWILNEGO – podstawowe konstrukcje,
II DZIAŁ – PRAWO RZECZOWE
Często umowa przeciwna jest nieważna, wiele przepisów nie zawiera ani takiej, ani takiej formuły. System przepisów ustawowych jest uzupełniany przez inne systemy i normy – zwyczaje.
ZWYCZAJ - pewna praktyka postępowania ugruntowana w określonym środowisku, reguły postępowania przyjęte i ustalone. Zwyczaje mogą być miejscowe, środowiskowe, kupieckie, lekarskie. Na gruncie prawa cywilnego maja znaczenie jeśli ustawa na to pozwala, jeżeli kodeks odwołuje się (często tak jest)
ART.56 – czynność prawna wywołuje (?) nie tylko spółki – wynikają z ustalonych zwyczajów
ART.61 - ...ustalony zwyczaj
Jest to pewna praktyka postępowania , idzie się do urzędu stanu cywilnego i mówi się, że taki jest zwyczaj. Zwyczaje nie mogą być sprzeczne z przepisami ustawy.
Czy źródłem prawa cywilnego jest PRAWO ZWYCZAJOWE – zwyczaj sankcjonowany przez jakąś normę (jest to usankcjonowanie samych zwyczajów). Zwyczaje mogą się stawać prawem zwyczajowym. W handlu międzynarodowym – tworzone normy (impotents) – formuły ustalone dotyczące podstawowych typów umowy - CIF – dostawa do portu z ubezpieczeniem, FORT – dostawa do portu, z którego się wysyła, bez ubezpieczenia.
ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO – zespół norm moralnych funkcjonujących w danym społeczeństwie (kiedyś tzw. zasady uczciwego obrotu, dobre obyczaje. Przepisy, które się odwołują do zasad współżycia społecznego – ART.56, ART.61
Zjawisko niepewności prawa – gdy normy moralne ingerują w przepisy.
ART.5 prawa cywilnego – mam prawo służyć uprawnieniom, służy mi święte prawo własności. Przepis: klauzula generalna. Nadużywanie tego przepisu prowadzi do kolosalnej niepewności prawnej. Oceny moralne są ocenami subiektywnymi. Stosowanie tego przepisu może następować tylko w wyjątkowych przypadkach.
PRAWO CYWILNE DZIELI SIĘ NA 5 DZIAŁÓW:
- część ogólna – w niej zawarte są przepisy, normy, które mają zastosowanie do wszystkich przepisów. Formułuje zasady wspólne dla całego prawa cywilnego. Regulacje dotyczące podstawowych stosunków prawa cywilnego. Np. kto może być stroną stosunku prawnego? Co to jest osoba prawna?
- prawo rzeczowe – system norm, które regulują prawa do rzeczy w znaczeniu ścisłym, przedmiotów materialnych (święte prawo własności). Regulują nasze uprawnienia do rzeczy – jest to prawo bezwzględnie obowiązujące. W znacznej mierze zawiera przepisy o charakterze bezwzględnym.
- przepisy zobowiązań (obligacyjne) – dział prawa cywilnego – normy regulujące obrót prawa. Prawo handlu, dział najobszerniejszy prawa cywilnego. Jest oparty na zasadzie swobody umów (najmniej przepisów bezwzględnie obowiązujących). Ma swoją część ogólna i szczegółową (tu regulowane są poszczególne typy umów)
- prawo spadkowe – reguluje kwestie przejścia naszych praw i obowiązków na naszych następców prawnych, reguluje sprawę sukcesji majątku.
- prawo rodzinne - !!! (poza kodeksem cywilnym) !!! – wyodrębnione do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Stosunki majątkowe mają miejsce, ale nie są istotne stosunki uczuciowe.
Wyodrębnia się dział – PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – zajmuje się ochrona dóbr rzeczywistych:
- prawo autorski
- prawo wynalazcze
- prawo znaków towarowych
- zagadnienia dotyczące nieuczciwej konkurencji
Dobra te mają charakter dóbr materialnych, maja niesłychana doniosłość dla stosunków majątkowych (teraz ochrona własności projektanta komputerowego).
STOSUNEK CYWILNO–PRAWNY – taka więź między podmiotami prawa cywilnego, w której te podmioty mają oparte na normach prawa swoje uprawnienia i obowiązki, a ich realizacja jest zapewniona przez przymus państwowy. Ta sytuacja prawna jednego podmiotu w powiązaniu z sytuacją prawną innego podmiotu. Kiedy powstają te stosunki i z czego wynikają? Wynikają z takich zadań, z którymi ustawa wiąże skutek powstania takiego stosunku. Jest to kwestia czysto normatywna. Normy prawne określają te zadania (hipoteza).
ZDARZENIA CYWILNO-PRAWNE – sytuacje faktyczne, z którymi przepis prawa cywilnego wiąże skutek cywilno – prawny, tzn. powstanie, ustalenie lub zmiana tego stosunku, jest to sytuacja czysto normatywna, są sytuacje, z którymi ustawa nie wiąże żadnego skutku cywilno – prawnego.
Zdarzenie → Ustawa → Skutek cywilno-prawny
RODZAJE ZDARZEŃ:
1. TYP ZDARZENIA (SENSU STRICTO) – występują w przyrodzie niezależnie od działań człowieka, najczęściej są elementami zdarzeń
np. upływ czasu – powoduje to, że jeżeli nie dochodziliśmy roszczeń przez jakiś czas, nie mogą być przez nas roszczone, ulegają przedawnieniu
np. fakt urodzenia się człowieka – samo urodzenie – okoliczność czysto przyrodnicza, gdy dziecko ma bogatych rodziców, nic nie robiąc posiada majątek.
Np. zdarzenia siły wyższej – uderzenie pioruna (najczęściej powodują wygaśnięcie stosunków prawnych)
2. DZIAŁANIA – mają miejsce z wolą, skutek prawny jaki ustawa z nim wiąże – niezależnie od człowieka – CZYNY np. jeśli chcę kogoś kopnąć w kostkę, jeśli na skutek tego człowiek poniósł szkodę – mam obowiązek zapłacić mu odszkodowanie. Do tej kategorii zaliczamy CZYNY NIEDOZWOLONE – zdarzenia, z którymi ustawa wiąże skutek cywilno-prawny niezależnie od woli tych, którzy będą ponosić odszkodowania. Porzucenie rzeczy – na ogół związane z wolą człowieka, ale czy obejmuje to, że ktoś stanie się właścicielem tej rzeczy. Najważniejsze są działania podejmowane z wolą poniesienia skutków cywilno-prawnych – CZYNNOŚCI PRAWNE.
OŚWIADCZENIE WOLI – niezbędny element czynności prawnej (to co my chcemy)
Np. jeśli umawiam się na spacer i nie idę, kobieta idzie sama na spacer i została pobita – czy jestem winny skutku? Podstawowym typem czynności prawnej umowa – musi to być takie porozumienie, które zmierza do wywołania skutków prawnych a nie tylko towarzyskich.
3. AKTY WŁADZY :
- akt administracyjny
- decyzja administracyjna (może zobowiązywać kogoś do zawarcia jakiejś umowy), (pozbawia prawa własności jakiejś nieruchomości)
- niektóre orzeczenia sądowe (orzeczenia sądów nie są źródłem norm prawa cywilnego, nie wynikają z niego żadne przepisy). Kształtują konkretne stosunki cywilno – prawne. Na ogół orzeczenia sądów polegają na interpretacji przepisów, rozstrzygają spór co do tego jaki jest kształt przepisu. Wyrok rozwodowy – było i nie ma. Orzeczenia konstytutywne sądów są zdarzeniami cywilno – prawnymi.
Nauka prawa cywilnego to nauka o zdarzeniach cywilno – prawnych, opis tych zdarzeń znajduje się w hipotezach. Nie można kierować się intuicja, choć często jest zbieżna.
Stosunek cywilno – prawny – taka relacja między podmiotami, w której te podmioty mają uprawnienia i obowiązki wynikające z prawa a ich realizacja ma zapewniony przymus państwowy. Ze stosunku cywilno – prawnego co te podmioty mogą i co muszą.
...
stary_hipis