Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Bankowość
Transakcjom gospodarczym przedsiębiorstw i rozmaitym transakcjom bankowym towarzyszą rozliczenia pieniężne przebiegające między różnymi oddziałami banków. Do oddziałów operacyjnych banków wpływają dokumenty rozliczeniowe np. polecenie przelewu, czeki rozrachunkowe, które mogą pochodzić od klientów innych oddziałów innych banków i wówczas są traktowane jako r0ozrachunki międzyoddziałowe albo mogą wpływać z oddziałów innych banków i wtedy stanowią rozrachunki międzybankowe.
Rozrachunek międzybankowy - przemieszczenie środków pieniężnych w złotych pomiędzy rachunkami banków - lub pomiędzy rachunkami banków a kontami własnymi NBP bądź innego banku prowadzącego rachunki banków - w celu wykonania zobowiązania powstałego z tytułu dokonywania rozliczeń pieniężnych pomiędzy: a) bankami ,b) klientem banku a innym bankiem lub bankiem a posiadaczem rachunku w innym banku,c) klientem banku a posiadaczem rachunku w innym banku.
W każdym rozliczeniu uczestniczą dwa oddziały: oddział rozpoczynający rozliczenie, tj. dokonujący księgowań pierwotnych i przysyłający dokumenty do oddziału dokonującego rozliczeń wtórnych, czyli wyrównującego rozliczenie. Jeżeli w rozliczeniach uczestniczą oddziały tego samego banku, to zgodność księgowań pierwotnych i wtórnych kontroluje centrum rozliczeniowe danego banku. Kontrola polega na sprawdzaniu, czy księgowaniom pierwotnym towarzyszą w innym oddziale operacyjnym banku rozliczenia wtórne.
Rozrachunki międzybankowe zajmują w polskim systemie bankowym bardzo ważną rolę. Wynika to z tego, iż towarzyszą one wszelkim transakcjom gospodarczym przedsiębiorstw oraz rozmaitym operacjom bankowym. Istotne zmiany w polskim systemie bankowym miały miejsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, w związku z przejściem od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej.
Przełom stanowiło powstanie w 1991 r. Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, która przejęła od Narodowego Banku Polskiego obowiązki w zakresie kontroli rozliczeń. W systemie bankowym, a szczególnie w systemach płatności, wciąż dokonują się zmiany. W stosunkowo krótkim czasie wypracowane zostały nowoczesne rozwiązania - porównywalne z funkcjonującymi w innych krajach - które nadal będą rozwijane i modernizowane. Perspektywa wejścia Polski do Unii Europejskiej wymusza dalsze doskonalenie funkcjonujących mechanizmów, zgodnie z zaleceniami Europejskiego Banku Centralnego.
Międzybankowe systemy rozrachunkowe mają dosyć zróżnicowany charakter. Wśród najczęściej spotykanych typów rozrachunków warto wymienić następujące:
1. rozrachunki w trybie netto i brutto
Rozrachunek w trybie netto polega na tym, że uczestnicy rozrachunku(banki) okresowo kompensują wzajemne należności i zobowiązania przed dokonaniem ich ostatecznego rozrachunku.
Kompensata jest to zmniejszenie bądź likwidacja należności lub zobowiązań w sytuacji, gdy uczestnik rozrachunku jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. W przypadku kompensaty dwustronnej operacja dotyczy należności i zobowiązań dwustronnych między każdą parą banków uczestników, zaś w kompensacie wielostronnej należności i zobowiązania każdego banku kompensuje się wobec wszystkich pozostałych uczestników rozrachunku. Kompensata redukuje zatem liczbę pozycji, które podlegają ostatecznemu rozrachunkowi na rachunku banku uczestnika w Banku Centralnym.
W rozrachunku w trybie brutto nie następuje wzajemna kompensata zobowiązań i należności; rozlicza się tu pojedyncze transakcje pomiędzy uczestnikami. Każde zlecenie zostaje przekazane z banku płatnika do Banku Centralnego, gdzie dokonuje się odrębne rozliczenie każdej transakcji poprzez obciążenie rachunku banku płatnika i uznanie rachunku banku odbiorcy. Realizacja zlecenia jest zatem możliwa tylko wtedy, gdy dłużnik posiada na rachunku odpowiednie środki, wówczas bowiem uznany może być rachunek odbiorcy.
Zasady funkcjonowania
W kwietniu 1993 r. Narodowy Bank Polski wdrożył system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (SORB) z przeznaczeniem dla międzybankowych płatności wysokokwotowych. Mimo iż spełniał on swoją podstawową rolę, nie był w pełni efektywnym systemem, gdyż banki mogły składać zlecenia płatnicze tylko na nośniku papierowym lub na dyskietce. W kwietniu 1996 r. uruchomiony został w jego miejsce system SORBNET, w którym płatności przetwarzane są w formie elektronicznej. Zlecenia płatnicze w systemie SORBNET są realizowane:
1. zgodnie z zasadą rozrachunku brutto, tj. w drodze odrębnej realizacji każdego zlecenia płatniczego,
2. zgodnie z zasadą rozrachunku w czasie rzeczywistym, tj. na bieżąco w ciągu dnia operacyjnego, niezwłocznie po ich złożeniu w Centrali NBP,
3. w kolejności wynikającej z zasad pierwszeństwa, określonych w umowach.
NBP jako bank centralny, zgodnie z Ustawą o NBP, prowadzi rachunki bieżące dla banków i dokonuje rozrachunków międzybankowych w zakresie wynikającym z prowadzenia takich rachunków, w tym również rozrachunek końcowy, wynikający z rozliczeń za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA. System SORBNET należy do podstawowych systemów rozliczeń międzybankowych. Przez sam fakt posiadania rachunku w NBP i dokonywania za ich pośrednictwem płatności, banki uczestniczą w rozrachunkach brutto w tym systemie. Uczestnictwo w systemie
Uczestnikami systemu SORBNET są obecnie wszystkie banki posiadające rachunek bieżący w Narodowym Banku Polskim. Do czerwca 2000 roku z tego systemu mogły korzystać tylko banki będące bezpośrednimi uczestnikami izby rozliczeniowej. Banki, ubiegające się o otwarcie rachunku bieżącego w NBP, muszą uzyskać pozytywną opinię Komisji Nadzoru Bankowego i zgodę Prezesa NBP. Nie istnieją formalne warunki przyjmowania banków do uczestnictwa w systemie SORBNET.
Rodzaje obsługiwanych transakcji
System SORBNET obsługuje zlecenia płatnicze banków, które dotyczą operacji z zakresu międzybankowego rynku pieniężnego, walutowego i papierów wartościowych oraz operacji z NBP. Obecnie nie istnieje możliwość składania zleceń płatniczych stron trzecich. Nie istnieją ograniczenia co do wysokości kwoty zlecenia płatniczego, jeżeli na obciążanym rachunku znajdują się środki pieniężne wystarczające do zrealizowania zlecenia. System SORBNET zapewnia również dokonanie rozrachunku realizowanego za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA. Od stycznia 2002 r. wszystkie płatności wysokokwotowe (tzn. powyżej 1 mln zł) będą kierowane bezpośrednio do systemu SORBNET. Uważam, że to rozwiązanie przyczyni się do zminimalizowania ryzyka rozrachunku, gdyż wszystkie płatności, które mają istotny wpływ na saldo, będą realizowane na bieżąco. W przyszłości wprowadzone zostanie centralne zarządzanie kolejnością zleceń, co poprawi efektywność funkcjonowania systemu oraz powinno zredukować możliwość występowania zatorów płatniczych. Powyższe działania, wprowadzane konsekwentnie przez Departament Systemu Płatniczego NBP, zmierzają do podniesienia sprawności i niezawodności rozliczeń. Ostatecznym celem jest przystosowanie systemu SORBNET do wymogów związanych z przystąpieniem do systemu TARGET, który obsługuje system banków centralnych Unii Europejskiej. Obieg informacji
Uczestnicy systemu SORBNET przesyłają swoje zlecenia za pomocą specjalnie opracowanej aplikacji oraz poczty elektronicznej. W zależności od stanu środków na rachunku bieżącym banku, zlecenie jest natychmiast realizowane lub odrzucane. Jeżeli stan środków na rachunku bieżącym jest wystarczający do realizacji zlecenia, rachunek bieżący zleceniodawcy jest obciążany równocześnie z uznaniem rachunku bieżącego zleceniobiorcy. Zleceniodawca otrzymuje komunikat potwierdzający wykonanie jego zlecenia, zleceniobiorca zaś - komunikat o uznaniu jego rachunku. Banki mają możliwość wysyłania do NBP zapytania o saldo ich rachunku. Każdy bank uczestnik systemu SORBNET otrzymuje - przed zakończeniem pracy w systemie - komunikat, zawierający wyciąg z jego rachunku bankowego.
2. rozrachunki w czasie oznaczonym (odroczonym) i rzeczywistym (ciągłym)
Transakcje w systemach z rozrachunkiem w określonym czasie polegają na tym, że ostateczny rozrachunek przeprowadzany jest w określonych momentach dnia rozliczeniowego. Jeśli np. rozrachunek dokonywany jest jeden raz, na zakończenie dnia, ma wówczas miejsce tzw. rozrachunek na zakończenie dnia.
W rozrachunkach w czasie rzeczywistym(w trybie ciągłym) rozrachunek dokonywany jest w sposób nieprzerwany w ciągu całego dnia rozliczeniowego. Przykładem jest system RTGS czyli system brutto z rozrachunkiem w czasie rzeczywistym. Rozliczenie transakcji następuje w tym przypadku raz, po wpłynięciu zlecenia płatniczego do systemu, zaś rozliczeniu podlegają pojedyncze transakcje.
4. system transferu funduszy wielkokwotowych i funduszy detalicznych
Cechą rozróżniającą systemy płatności wielkokwotowych i detalicznych jest wartość transakcji oraz ich pilność i nieodwołalność. nieodwołalność reguły w płatnościach wielkokwotowych uczestniczą same banki, zdarzają się także transakcje wielkokwotowe klientów.
Do grupy transakcji wielkokwotowych zalicza się:
- płatności, w których uczestniczy Bank Centralny;
- rozliczenia transakcji dewizowych formie płatności w walucie krajowej;
- płatności dokonywane przez korporacje( o dużej wartości lub pilne);
- płatności związane z rozrachunkiem sald;
- rozliczenia dotyczące instrumentów rynku finansowego, finansowego ramach, których praktykuje się częste używanie w ciągu dnia tych samych środków.
RODZAJE ROZRACHUNKÓW MIĘDZYBANKOWYCH
Nie wszystkie banki spełniają warunki wymagane do otwarcia rachunku bieżącego w Narodowym Banku Polskim. W celu umożliwienia im rozliczania zleceń płatniczych klientów, wprowadzona została forma rozrachunków międzybankowych za pośrednictwem innych banków. Za pośrednictwem banku-reprezentanta (bezpośredniego uczestnika izby rozliczeniowej) bank-korespondent (pośredni uczestnik izby) może dokonać rozrachunku ze wszystkimi bankami. Bank-reprezentant otwiera w swoich księgach rachunek bieżący dla banku, który chce korzystać z jego usług w zakresie rozliczeń. Rachunek ten służy do dokonywania rozrachunków międzybankowych, przemieszczania środków pieniężnych pomiędzy rachunkami banku, dokonywania rozliczeń pieniężnych z tytułu rezerwy obowiązkowej w NBP, dokonania rozliczeń z tytułu zaciągniętych kredytów. Spełnia więc takie same zadania, jak rachunek otwarty w NBP Bank-korespondent jest traktowany przez bank-reprezentanta na równi z innymi klientami. Bank-reprezentant dokonuje wymiany zleceń w imieniu własnym i banku, dla którego jest pośrednikiem. Za usługi te pobiera prowizje i opłaty. Ponadto nie przyjmuje od banku-korespondenta zleceń płatniczych, jeżeli na rachunku bieżącym tego banku brakuje środków na pokrycie zobowiązań.
Jeden bank może pośredniczyć w wymianie zleceń płatniczych wielu banków-korespondentów, natomiast bank-korespondent może mieć tylko jednego reprezentanta w izbie. Oznacza to, że w celu realizacji rozrachunków międzybankowych bank-korespondent może zawrzeć umowę rachunku bankowego wyłącznie z jednym bankiem, będącym uczestnikiem rozliczeń za pośrednictwem izby rozliczeniowej. W umowach rachunku bankowego - zawartych między bankami reprezentującymi inne banki w systemie rozrachunków międzybankowych realizowanych za pośrednictwem KIR SA - określone powinny być zasady sporządzania przez bank zleceń składanych w banku prowadzącym rachunek, tryb i terminy realizacji zleceń oraz tryb rejestracji i uzgadniania wzajemnych wierzytelności banków. Pośrednictwo innego banku w rozrachunkach międzybankowych jest - moim zdaniem - bardzo korzystną formą rozrachunków dla małych banków, które nie spełniają wymogów NBP, a tym samym nie mogą być rozliczane przez KIR SA. Ponadto z tej formy winny korzystać banki, które mają problemy z płynnością. Ograniczyłoby to ryzyko rozrachunku.
Najrzadziej stosowanym sposobem wymiany zleceń płatniczych między bankami jest wymiana bezpośrednia. W wymianie bezpośredniej muszą uczestniczyć co najmniej dwie jednostki organizacyjne różnych banków, wysyłająca i otrzymująca, które przekazują między sobą bezpośrednio zlecenia klientów lub własne banków.
W celu realizacji wymiany centrale banków zawierają odpowiednie umowy, w których określane są:
· uczestnicy bezpośredniej wymiany dokumentów;
· zasady wymiany zleceń;
· sposób dokumentowania wymiany;
· tryb wymiany zleceń;
· sposób regulowania wzajemnych wierzytelności oraz sposób korygowania ewentualnych błędów w dokumentacji wymiany zleceń.
Przedmiotem tej formy rozrachunków są, jak poprzednio, zlecenia płatnicze uznaniowe i obciążeniowe. W bezpośredniej wymianie zleceń uczestniczą zawsze dwa oddziały banków (zleceniodawca i zleceniobiorca) oraz centrale obu banków, które dokonują w systemie SORBNET ostatecznego opłacenia na rachunku bieżącym w Narodowym Banku Polskim. Oddział banku, po wysyłaniu oraz otrzymaniu zleceń płatniczych, przygotowuje dla centrali swojego banku zestawienia wysłanych i otrzymanych w danym dniu zleceń. Centrala - w imieniu oddziału - dokonuje na ich podstawie rozliczenia wzajemnie skompensowanych wierzytelności banków uczestniczących w tej wymianie. Centrala banku nalicza skompensowane wierzytelności dla każdego banku oddzielnie. Inicjatywa rozliczenia, tj. opłacenie, spoczywa na tej centrali banku, która jest dłużnikiem. Dłużnik nie może dokonać rozliczenia z rachunku bieżącego w NBP, jeżeli nie ma na nim odpowiednich środków. Uczestniczenie w bezpośredniej wymianie zleceń płatniczych obarczone jest znacznie większym ryzykiem niż omówione wcześniej sposoby dokonywania rozrachunków międzybankowych. W związku z powyższym, umowa o bezpośredniej wymianie zleceń płatniczych między bankami jest wyrazem wzajemnego zaufania banków biorących udział w tej formie rozliczeń. Obecnie ten sposób rozliczania się między bankami najczęściej wykorzystywany jest przez centrale banków i odnosi się do regulacji wzajemnych płatności czy zaciągania lub spłaty kredytów i odbywa się bezpośrednio na rachunkach bieżących prowadzonych w Departamencie Systemu Płatniczego w NBP. Przyczyną niewykorzystywania przez banki tej formy rozrachunku, jest - poza zwiększonym ryzykiem rozrachunku i brakiem narzędzi gwarantujących jego realizację - mniej konkurencyjna, niż za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, forma przekazywania dokumentów rozliczeniowych do oddziałów banków. Ponadto - moim zdaniem - utrudnieniem może być konieczność zawierania wielostronnych, wzajemnych umów regulujących różne rozwiązania systemowe w bankach, prowadząca do ujednolicenia stosowanej w tym zakresie dokumentacji międzybankowej.
...
stary_hipis