Finanse publiczne - zagadnienia_.doc

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

1. Zdefiniuj pojęcie finansów publicznych

Zastosowanie kryterium własności pozwala stwierdzić, że przedmiotem nauki o Finansach  Publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

2. Czym  różni się współczesna nauka finansów publicznych od klasycznej nauki skarbowości

KLASYCZNA  NAUKA  O  FINANSACH  PUBLICZNYCH  ( skarbowości )  bada zjawiska i procesy związane z tworzeniem funduszy publicznych, w szczególności:

·         budżet państwa,

·         budżety samorządowe,

·         fundusze ubezpieczeń społecznych,

·         inne fundusze publiczne.

NOWOCZESNA  NAUKA  O  FINANSACH  PUBLICZNYCH  nie ogranicza się do badania gospodarki funduszami publicznymi, lecz wyjaśnia treść ekonomicznych i społecznych  funduszy  publicznych  oraz stara  się  uchwycić  związki  przyczynowo – skutkowe  między gromadzeniem pieniężnych środków publicznych, a procesami gospodarowania, procesami politycznymi, społecznymi.

3. Scharakteryzuj dobra publiczne sensu stricto

DOBRA  PUBLICZNE – dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu, i są zawsze  finansowane z funduszy publicznych. Można je nazwać klasycznymi dobrami publicznymi lub dobrami  sensu stricto

.

Zależność między dochodem a użytecznością dobra publicznego sensu stricto

Dochody

indywidualne

              Krzywa użyteczności

                                              dobra publicznego

                                                        sensu stricto

                                                                 użyteczność

4. Scharakteryzuj dobra publiczne sensu largo

5. Scharakteryzuj dobra społeczne.

DOBRA  SPOŁECZNE – ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek prowadzonej przez władze polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych (edukacja, ochrona zdrowia). Dobra społeczne są finansowane z funduszy publicznych przy możliwości częściowej partycypacji obywateli w ich finansowaniu.

Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub części z funduszy publicznych i wówczas można mówić o dobrach publicznych sensu lango, które obejmują klasyczne dobra publiczne i dobra społeczne.

Dochody indywidualne a użyteczność dobra społecznego

      dochody

indywidualne                    Krzywa użyteczności   

                                            dobra społecznego

                              użyteczność

           Im wyższy poziom dochodów indywidualnych, tym niższy poziom użyteczności dobra społecznego.

Dobra publiczne  dobra publiczne

  sensu stricto           sensu  largo

6.    Scharakteryzuj EFEKT MORAL HAZARD

Jest to pojęcie związane z funkcją alokacyjną finansów publicznych dokładnie z negatywną stroną alokacji. Podstawa moral hazard jest to negatywna konsekwencja powszechnej dostępności dóbr publicznych. Związana jest podejmowaniem nazbyt ryzykownych decyzji mając świadomość, że państwo się nimi zaopiekuje.

7.    Scharakteryzuj EFEKT FREZ RIDER

Free rider jest to pojęcie związane z funkcją alokacyjną finansów publicznych. publicznych dosłownym tłumaczeniu znaczy „wolny jeździec”. Jest to naturalna skłonność ludzi do korzystania z dóbr publicznych bez płacenia za nie lub przy minimalizowaniu kosztów pozyskiwania dóbr publicznych (minimalne obciążenie swoich prywatnych funduszy) np. ochrona środowiska zanieczyszczonego przez przedsiębiorstwa.  Z tych względów stosuje się mechanizm administracyjny ( zamiast rynkowego) w odniesieniu do wytwarzania i przymusowej konsumpcji niektórych dóbr publicznych.

8.    Scharakteryzuj EFEKTY ZEWNĘTRZNE

Dotyczą alokacyjnej  funkcji państwa. Wyróżniamy koszty zewnętrzne i korzyści zewnętrzne.

Koszty zewnętrzne to koszty działalności przedsiębiorstwa przerzucane na otoczenie tj np. : skażenie środowiska naturalnego, obciążenie sieci komunikacyjnej. Konieczna jest w związku z tym interwencja państwa, która może przybierać postać:

- systemu opłat karnych np. za emisje zanieczyszczeń (jest to pośrednia alokacja zasobów), państwo może napotykać pewne trudności, np. ustalenie stopnia odpowiedzialności za skażenie środowiska jest trudne.

- bezpośredniej alokacji zasobów – przeznaczenie pewnej części zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.

Korzyści zewnętrzne są związane z pozytywnymi skutkami działalności przedsiębiorstwa, np. edukacja, ochrona zdrowia, postęp techniczny

9. Scharakteryzuj dorobek szkoły merkantylistów

Merkantyliści preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu podatków i ceł. Ważne miejsce w tej polityce zajmuje kolbertyzm, który swoją nazwę bierze od Jeana Baptiste Colberta. Wśród licznych zasług Colberta dla gospodarki Franci należy wymienić standaryzację prawa regulującego system podatkowy, celny, administracyjny. Colbert przyczynił się także do rozbudowy armii lądowej i floty morskiej, zdobywania kolonii i zakładania kompanii handlowych, rozbudowy manufaktur królewskich ochrony rodzimej produkcji przez elastyczny system ceł importowanych. importowanych rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano wywozu towarów, lecz dbano jednak, aby bilans handlowy był dodatni.

10. Scharakteryzuj dorobek szkoły kameralistów

Kameraliści ich poglądy zostały wyrażone m.in. w dziełach J.G.H. Justiego, przypisywały one duże znaczenie gospodarce państwa. Realizowali politykę protekcjonistyczną, za pomocą narzędzi finansowych oraz wykorzystywali podatki w funkcji interwencyjnej. Kameraliści dostrzegali wyraźny związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym. Zalecali pobieranie podatków nie tam, gdzie można, lecz tam, gdzie trzeba. Ich zasługą jest także to, że po raz pierwszy postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc i pośrednio granic opodatkowania. Stosownie do ich zaleceń, podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny wpływ na gospodarkę.

Szczególnie cenne dla rozwoju teorii finansów publicznych jest wskazanie przez kameralistów jednej z metod budowania budżetu państwa. Ich zdaniem, powinno ono rozpoczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy dostosowywać dochody.

Poglądy  kameralistów miały także zwolenników Polsce. Do najwybitniejszych należał Jan Ferdynand Nax (1736- 1810), który dostrzegał wyraźne różnice między fiskalnymi a interwencjonistycznymi celami działalności państwa, do realizacji których wykorzystywało ono podatki.

Nax rozróżniał trzy główne podatki:

·         podatek gruntowy, najbardziej sprawiedliwy, ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzenie,

·         podatek od osób (czyli pogłówne), który uważał za wielce niesprawiedliwy, gdyż nie uzależniony ani od majątku ani od dochodu,

·         podatek od rzeczy, przez który rozumiał zwłaszcza akcyzę i czopowe, oraz podatek od dóbr luksusowych; był zwolennikiem wysokiego opodatkowania tych dóbr.

11. Scharakteryzuj dorobek szkoły fizjokratów

Fizjokratyzm – główny przedstawiciel – Francois Quesnay, dominował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i dochodu czystego jest rolnictwo, a ściślej ziemia; jedynie praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy.

Podejście takie, jakkolwiek niezgodne z praktyka, jest logiczne. Skoro nałożenie podatku oznacza przejęcie na rzecz państwa części dochodu, to nie można opodatkować przemysłowców, kupców, rzemieślników, gdyż zabieg taki prowadziłby do wliczenia ciężarów podatkowych w ceny a to oznaczałoby ciągnięcie przez państwo fikcyjnych dochodów. Propagowanie przez Quesnaya koncepcji podatku jedynego było tez wyrazem postawy antymerkantylistycznej. Quesnay jest twórcą słynnego hasła „laissez faire”, którego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy, wobec tego powinna się ona opierać na wolnej konkurencji. Zamykanie granic – zdaniem Quesnaya – przyczyna ubożenia społeczeństwa. Tak więc chociaż poglądy fizjokratów fizjokratów kwestiach dochodu narodowego są naiwne, dały jednak podwaliny klasycznej ekonomii politycznej, której kamieniem filozoficznym były: wolność gospodarcza, konkurencja, wolny handel.

12. Scharakteryzuj dorobek SZKOŁY ORTODOKSYJNYCH FISKALISTÓW.

Zdaniem J. Zajdy ortodoksyjna teoria finansów publicznych podporządkowana skarbowemu punktowi widzenia, dominowała przez cały XIX w do I wojny światowej przez okres powojennej odbudowy aż do wielkiego kryzysu lat 1929 – 1935.

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych zaleca:

·         Budżet państwa powinien być jak najmniejszy, powinien on być tworzony tylko do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.

·         Budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony, stale zrównoważony

·         W odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych (zdecydowanie negatywnych)  negatywnych w przypadku wydawania przez rząd sum większych niż zostały zgromadzone

·         Jeżeli nie da się uniknąć deficytu budżetowego, musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarki:

- pożyczki na te cele powinny być długoterminowe

- pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu publicznego

·         Wykluczenie możliwości wykorzystania podatków do celów innych niż fiskalne, neutralność podatków względem gospodarki, a to oznacza m. in. że system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów społeczeństwa, który powstał w wyniku działania mechanizmu rynkowego

·         Nakładane podatki nie powinny zmniejszać skłonności do oszczędzania

- skłonność do oszczędzania jest szczególnie mała u ludzi o niskich dochodach wobec tego biedniejsze warstwy powinny ponosić ciężary podatkowe

- należy chronić przed ciężarem podatkowym ludzi bogatych, gdyż to oni dostarczają gospodarce oszczędności (kapitału)

- narzędziem neutralności podatkowej i stymulacji oszczędności w gospodarce mają być podatki pośrednie

·         Brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych w  tym także odpowiedzialności za bezrobocie

·         Do zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tzw. skarbowego pkt. widzenia, tym tłem jest ogólna teoria ekonomiczna. Teoria ta opiera się na 4 kardynalnych założeniach:

1.    równowaga ekonomiczna gospodarki (charakter dynamiczny)

2.    równość między oszczędnościami a inwestycjami

3.    komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami

4.    stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej

Podwaliny ortodoksyjnej teorii finansów publicznych stworzył Jean Baptiste Say.

14.          Scharakteryzuj dorobek SZKOŁY NOWYCH KONSERWATYSTÓW FISKALNYCH.

Do głównych założeń nowego konserwatyzmu należą:

a.    Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, fiskalnego nie jak to proponowała szkoła neokeynsowska – w okresie cyklu koniunkturalnego

b.    zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż powoduje efekt wypychania zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy a więc nieprodukcyjne ich wykorzystanie

c.     konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych lecz także socjalnych

d.    Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków

e.    Zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego – podatku neutralnego względem gospodarki

f.      Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który wg nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym jaki i etycznym.

Nowy konserwatyzm fiskalny to nie tylko koncepcje czysto teoretyczne. Zalecenia wynikające z tej koncepcji zaczęły stosować rządy niektórych krajów w latach 80-tych Do krajów tych należy W. Brytania i USA. Przedsięwzięcia nowej konserwatywnej polityki fiskalnej nie przyniosły jednak spodziewanych rezultatów. Mimo braku sukcesów spektakularnych konserwatywnej polityki fiskalnej i związanej z nią polityki monetarnej. Koncepcje nowego konserwatyzmu fiskalnego wciąż są silne.

15. Scharakteryzuj dorobek A.H. Hansena.

Idea poglądów Hansena sprowadza się do twierdzenia, że równowaga budżetowa powinna być traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej.

Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych, aby gospodarka powróciła do równowagi, aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i likwidacji bezrobocia. Cele te można osiągnąć poprzez:

1.    zaciąganie kredytów w bankach handlowych podczas depresji (kredyty bankowe oddziałują najbardziej ekspansywnie na gospodarkę),

2.    zaciągnięte kredyty dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy (rośnie DN i oszczędności); nie likwiduje to jednak bezrobocia, wobec czego dalszy wzrost gospodarczy jest możliwy poprzez finansowanie wydatków publicznych (źródłem finansowania w tej fazie są oszczędności) i zwiększenie popytu,

3.    w chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia, wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych (Hansen wprowadził koncepcje budżetu dynamicznego),

4.    w przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac w gospodarce  możliwe jest pojawienie się silnej presji inflacyjnej. W takiej sytuacji Hansen zalecał hamowanie inflacji poprzez stosowanie podatków od konsumpcji; wpływy z tych podatków stanowiłyby także źródło finansowania wydatków publicznych.

Poddał on także ostrej krytyce doszukiwanie się analogii między gospodarką prywatną a publiczną, gdyż celem państwa nie jest osiąganie zysku (obiekty użyteczności publicznej nie przynoszą korzyści finansowych, lecz przynoszą korzyści obywatelom). Działalność państwa, której narzędziem jest polityka finansowa, jest oceniana z punktu widzenia jej wpływu na dochód społeczny, jego podział, stopień zaspokojenia potrzeb obywateli. Hansen  dopuszcza więc odchylenie od stanu równowagi budżetowej typu deficytowego. 

Wg Hansena zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków gospodarki narodowej jest przejawem zdrowej polityki finansowej. Działania przeciwne eksponowane przez ortodoksyjnych fiskalistów, zalecających jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków, doprowadziłoby do pogłębienia depresji.   \

              Konsekwencją poglądów Hansena na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego i wydatków publicznych w okresie depresji jest koncepcja sporządzenia dwóch odrębnych budżetów:

·         budżet operacyjny – związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie depresji, np. zasiłki dla bezrobotnych. Państwo, aby zachować płynność finansową musi pożyczać, a budżet w poszczególnych latach nie zawsze może być zrównoważony. Hansen uważa, że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno doprowadzić do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury. Ponadto budżet operacyjny musi być obciążony obsługa długów, które powstają w budżecie kapitałowym;

·         budżet kapitałowy polega na opracowaniu planu wydatków długoterminowych tak, aby zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo zadania. Sporządzanie budżetu kapitałowego ma też pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z dochodów zwyczajnych (podatków), a w jakim stopniu wymagają zaciągania pożyczek?

Hansen podkreśla, że oba budżety muszą być ze sobą powiązane, a parlament musi zachować pełną kontrole nad nimi.

16. Scharakteryzuj dorobek A. Lernera.

              W opinii Lernera zasadniczym kryterium stosowania instrumentów fiskalnych  jest skuteczność działania w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia oraz zapobiegania inflacji. Środkiem do osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych – krajowych i zagranicznych.

              Lerner zaleca wzrost wydatków publicznych wtedy, gdy wydatki prywatne są niewystarczające do zapewnienia pełnego zatrudnienia, oraz zastosowanie progresywnych podatków wtedy, gdy nadmierny wzrost  wydatków globalnych grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych.

              Lerner zakwestionował nie tylko zalecenia ortodoksyjnych fiskalistów lecz także liberalnej myśli finansowej (ekonomicznej), wg której budżet powinien być zrównoważony, podatki jak najmniejsze, dług publiczny minimalizowany. Lerner zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa, byleby tylko były skuteczne (stąd nazwa finanse funkcjonalne A. Lernera). Do środków tych Lerner zalicza  nie tylko podatki i wydatki publiczne, lecz także zaciąganie i spłatę długów oraz emisję pieniądza i wycofywanie go z obiegu.

17. Scharakteryzuj dorobek J.M. Buchanana.

18. Scharakteryzuj funkcję alokacyjną finansów publicznych.

FUNKCJA  ALOKACYJNA – jej istota polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem rozmieszczania części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem tej alokacji jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym i całemu społeczeństwu. Ich dostarczanie finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem:

Ø      Zadania publiczne – wykorzystanie mechanizmów rynkowych nie wchodzi w rachubę z powodu specyficznych cech, potrzeb  dóbr publicznych (obrona narodowa, administracja państwowa).

Ø      Zadania społeczne – zaspokojenie potrzeb indywidualnych obywateli,  które w prawdzie ze względu na ich cechy fizyczne mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to wiele niebezpieczeństw wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego. Chodzi o trzy rodzaje niesprawności mechanizmu rynkowego:

...