1
SOCJOTERAPIA
Każde działanie ludzkie powinno być poprzedzone głęboką refleksją dotyczącą przyczyn podjęcia danego wysiłku i przewidywanych efektów owych czynności. Chodzi bowiem o to, by podjęty wysiłek był najskuteczniej wykorzystany, przyniósł oczekiwane rezultaty i satysfakcję. Głęboka refleksja jest t6ym bardziej niezbędna, gdy chodzi o działanie na drugiego człowieka.
Najnowsze wydanie ,,Słownika Psychologii” ( ,,Scholar” 2000) podaje taką oto definicję słowa SOCJOTERAPIA:,, Termin zbiorczy na określenie każdej formy terapii, w której nacisk kładzie się w większym stopniu na czynniki społeczno – środowiskowe i interpersonalne niż na czynniki intrapersonalne. Zalicza się do niej różne formy psychoterapii grupowej”
SOCJOTERAPIA jest pośrednią formą pomocy, mieszczącą się pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją, adresowaną zwykle do dzieci z zachowaniami problemowymi. Pomoc ta ma formę ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Na cele terapeutyczne składa się odreagowanie emocjonalne, przeżycie korektywnych doświadczeń i uczenie się nowych, korzystniejszych dla podmiotu zachowań.
Według K. Sawickiej SOCJOTERAPIA to proces korekcyjny o charakterze leczniczym, forma pomocy psychologicznej adresowanej do młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym. Z rozważań autorki można wywnioskować, że najskuteczniejsze są oddziaływania interdyscyplinarne, wiążące doświadczenia wszystkich trzech form. W socjoterapii dzieci i młodzieży bardziej istotną rolę odgrywa wzmacnianie osobowości poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych niż docieranie do przeszłych doświadczeń i uświadamianie ich sobie, wiązanie z aktualnymi wzorami zachowań, jak to ma miejsce w psychoterapii.
Niezwykle ważnym czynnikiem decydującym często o efektach oddziaływań socjoterapeutycznych jest dobór treści i sposobów ich re0alizacji stosownie do wieku i potrzeb uczestników zajęć. Aby zaś optymalnie zestroić tryb ćwiczeń, trzeba wiedzieć do kogo będą adresowane. W praktyce temu służy diagnoza indywidualna.
Socjoterapia obejmuje swym zasięgiem zarówno dzieci o różnym stopniu zaburzeń jak i dzieci zdrowe. Jest to niezwykła wartość tej formy pomocy psychologicznej, pozwalająca integrować młodzież, przez co dostarcza większej ilości doświadczeń społecznych. Metoda realizuje trzy zasadnicze cele ( K. Sawicka) :
- rozwojowy
- edukacyjny
- terapeutyczny
U ich podstaw leży prosta, psychologiczna i dydaktyczna zasada : treści, metody i sposoby ich realizacji muszą być ściśle powiązane a wiekiem uczestników.
Potrzeby dzieci w wieku wczesnoszkolnym:
· aktywności ruchowej
· zabawy
· zdobywania wiedzy o świecie
· wsparcia ze strony dorosłych
· wspólnej ( stadnej ) aktywności
· twórczości
Realizacja celów rozwojowych musi przebić się przez emocjonalne blokady, kryzys autorytetów, obniżenie motywacji do podejmowania jakiegokolwiek wysiłku i wplatać w tematykę zajęć takie zagadnienia jak ;
· rodzina
· czas wolny ( ulubione zajęcia)
· związki uczuciowe ( przyjaźń, miłość)
· aspiracje
· autoprezentacja ( za K. Sawicką )
Trzeba dobrze rozpoznać potrzeby osobiste, sytuacje rodzinną, społeczną, wychowawczą poszczególnych uczestników zajęć, by skutecznie realizować cel rozwojowy terapii.
Istotę celów edukacyjnych można wyrazić w ten sposób : poznawanie przez dzieci i młodzież różnorodnych zagadnień pozwalających im lepiej funkcjonować społecznie, radzić sobie z problemami.
Zaliczamy do nich:
- uczenie się rozpoznawania emocji
- poznawanie mechanizmów uzależnień
- poznawanie zasad dobrej komunikacji
- uczenie się wybranych technik pracy umysłowej
- uczenie się pełnienia określonych ról społecznych
Charakterystyczne dla celów edukacyjnych w socjoterapii jest to, ważniejsza staje się wiedza o funkcjonowaniu człowieka - ,,samowiedza” – niż wiedza o pojęciu dydaktycznym. Dziecko znające siebie, mechanizmy rządzące nim i innymi ludźmi, częściej świadomie podejmuje decyzję o poznawaniu świata. Budzi zalążki motywacji wewnętrznej do działania. Ścieżki rozwoju natomiast powodują zmiany zachowania na
tyle pozytywne, że chronią dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.
Ukierunkowujemy dwojako:
- wobec cierpienia psychicznego dziecka, które nie radzi sobie z nim,
- wobec zachowania dziecka, które powoduje straty, wysokie koszty ponoszone przez otoczenie społeczne ( K. Sawicka )
Wyróżnimy wśród nich :
· korektę sądów o rzeczywistości i sobie
· korektę postawy wobec siebie, ludzi i świata
· kompensowanie ;;pustki emocjonalnej” – odtrącenia przez rodziców i braku oparcia w nich,
· kompensowanie braku satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi,
· stwarzanie warunków do ,, zapominania” doświadczeń stresowych
Skutecznej realizacji celów socjoterapeutycznych służą określone techniki, sposoby pracy bądź nawet inne metody które wykorzystuje się fragmentarycznie , w zakresie odnoszącym się do dzieci. Przytoczę kilka z nich.
1. DIALOG TERAPEUTYCZNY. Jest to określona zakresem i celem relacja psychoterapeutyczna. Zakłada z góry nierówny udział partnerów : terapeuta nie może wyrażać swoich sądów na tematy inne niż zaburzenia dziecka. Nie może ,, naginać” poglądów i stwierdzeń dziecka do swoich relacji ( W. Sikorski) – jak ma to miejsce w codziennym sposobie porozumiewania się. Przedmiotem DIALOGU TERAPEUTYCZNEGO może być tylko dziecko! Warunkiem stosowania tej techniki jest więź emocjonalna łącząca terapeutę z dzieckiem ( zaufanie, poczucie bezpieczeństwa) oraz wzajemne rozumienie gestów, sposobów wyrażania się. Terapeuta musi słyszeć i rozumieć to, co zostało wyrażone w sposób niewerbalny. Musi umieć kontrolować, modyfikować, tonować dynamikę kontaktu.
2. PSYCHODRAMA/DRAMA. Również opiera się na słownym kontakcie, choć jej istotą jest przeżycie danej sytuacji czy roli w warunkach symulacyjnych. Dziecko, chowając się za ,,maską” postaci, wypowiada słowa, czerpane na ogół z doświadczeń, nierzadko urazowych. Wypowiedzenie blokujących je słów, odegranie emocji, pozwala na uwolnienie się od zaburzeń pozostających w pamięci emocjonalnej. Drama opiera się na improwizacji inspirowanej przeżyciami bohaterów literackich, natomiast psychodrama buduje swoje treści na przeżyciach i problemach obserwowanych w danej grupie terapeutycznej.
3. ARTETERAPIA. Odwołuje się przede wszystkim do wyobraźni dziecka. Zapewnia kontakt ze sztuką na poziomie twórcy ( nie odbiorcy! ), poziomie emocjonalnym. Pozwala to dziecku – często po raz pierwszy w życiu – na osiągnięcie sukcesu, jakim jest zakończenie dzieła.
Arterterapia to także wspólny taniec, śpiew czy muzykowanie. Stwarzają one szanse na budzenie odpowiedzialności za wspólną pracę. Dla dzieci nadpobudliwych często śpiewanie piosenki w zespole jest jedyną okazją dotrwania do końca określonego ,,dzieła”. Muzykoterapię dzielimy na czynną, podczas której dziecko śpiewa, gra, tańczy; i bierną kiedy słucha muzyki. Arteterapia rozwija przede wszystkim zmysły, poczucie estetyki i kreatywność.
4. RYSUNEK TERAPEUTYCZNY wyodrębniany bywa ze względu na jego znaczącą rolę diagnostyczną. O doświadczeniach dziecka, jego stosunku do świata świadczy nie tylko treść rysunku, ale jego geometria, wybór koloru, intensywność barw czy sposób użycia i odczytania symbolu. Najważniejsza staje się ekspresja a nie jakość pracy ( W. Sikorski)
5. TERAPIA ZABAWĄ . Pełni funkcję diagnostyczną, dostarcza bowiem wielu informacji na temat sposobów kontaktowania się z innymi, przyjmowania ról w grupie, znoszenia porażki itp. Ponadto ujawnia wzorce, które ,,kierują „ zachowaniem dziecka. Zabawa zawsze pełni funkcję terapeutyczną określoną jako ,,oczyszczającą”. Zapewnia bezpieczne wyrażanie powstrzymywanych emocji. Najważniejszy walor zabawy to ten, że podejmuje się ją z wolnego wyboru. Jest czynnością samorzutną, wykonywana tylko dla własnego zadowolenia. Pozwala na oderwanie się od codziennych wymagań, od odpowiedzialności, podejmowania decyzji i innych form aktywności koniecznej.
6. TERAPIA GESTALT. Podobnie jak drama jest rozbudowaną metodą postępowania terapeutycznego, którego elementy odnajdujemy w procesie socjoterapeutycznym. Słowo ,,GESTALT” oznacza ( z niem. ) kształt, formę, postać, całość. Nawiązuje do teorii, że całość jest czymś innym niż suma poszczególnych części. Zawiera próby poszerzania świadomości własnego ,,ja” przy wykorzystaniu wcześniejszych doświadczeń, wspomnień, stanów emocjonalnych.
7. TRENING INTERPERSONALNY. Jest to również szeroka metoda , z bogatą obudową metodologiczną. Adresowana jest głównie do osób mieszczących się w normie psychicznej. Ważne jest, by uczestnicy rozumieli polecenia, pytania i potrafili się znaleźć w sytuacjach zadaniowych. Jej główne walory to:
· podnosi samowiedzę dziecka
· ćwiczy w bezpiecznych warunkach zachowania i reakcje( uznane za prawidłowe)
· uczy zachowań grupowych( szczerości, otwartości, asertywności, często negocjacji czy mediacji)
· uczy dokonywania analizy problemu, samooceny, wyciągania wniosków
· ogranicza postawy egocentryczne i uwrażliwia na potrzeby i postawy partnerów
Wymaga dokładnego przygotowania pomocy, środków technicznych. Ćwiczenia muszą być tak zaplanowane, by w równym, stopniu angażować wszystkich uczestników zajęć.
Warunki skutecznej socjoterapii można by ująć w następujących punktach:
· kompetencje i umiejętności wychowawcy p terapeuty
· ścisła współpraca z psychologiem ( diagnoza, pomoc interwencyjna i in.),
· warunki do pracy grupowej ( sala z odpowiednim wyposażeniem)
· odpowiednia liczebność zespołów socjoterapeutycznych (8 – 15 osób)
· wyrównany wiek uczestników (7-9, 10-12, 13-15 lat,)
· znajomość warunków socjalnych, wychowawczych, społecznych, w jakich funkcjonują podopieczni
· możliwość oderwania dzieci od problemów rodzinnych ( wycieczki, imprezy)
BIBLIOGRAFIA
1. Socjoterapia, praca zbiorowa pod red. K. Sawickiej. CMPPP, Warszawa 1998.
2. Zborowski Z., Trening interpersonalny . Ossolineum, Wrocław 1985.
3. Sikorski W., Psychoterapia jako czynnik wspomagający w praktyce wychowawczej. W Opieka- Wychowanie – Terapia nr2 (26) 1996.
Opracowała mgr Jadwiga Sudoł
grudzien33