Minera³y akcesoryczne z granitów typu S jednostki gemerskiej.pdf

Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 9, 2005

Minera³y akcesoryczne z granitów typu S jednostki gemerskiej

w zachodnich Karpatach

Micha³ Kubiš*,**, Igor Broska**, Parel Uher***

Ma³e intruzje postorogenicznych granitów permskich

lub permskotriasowych wystêpuj¹ w jednostce gemerskiej

w zachodnich Karpatach. Granity spiskogemerskie (SGG)

s¹ leukogranitami biotytowo-muskowitowymi do musko-

witowych, granitami albito-, mikroklino-, ± topazonoœnymi,

± grejzenami i rzadko porfirami granitowymi. Granity SGG

wykazuj¹ cechy typu S ze wzbogaceniemwK, Rb, Sn, F, B a

tak¿e P. Minera³y akcesoryczne w SGG tworz¹ dwie grupy

pierwotnego zespo³u magmowego: wczesnomagmowy cyr-

kon 1, apatyt 1, turmalin (g³ównie sch

morfometryczny subtyp S 8 ,G 1 i pewne typy cyrkonu L,

które reprezentuj¹ póŸnomagmow¹ populacjê cyrkonów.

Stosunki Zr/Hf w cyrkonach oscyluj¹ wokó³ œredniej war-

toœci dla ska³ anatektycznych (ok. 30; Pupin, 2002). Apatyt

z granitów SGG tworzy dwa ró¿ne typy genetyczne. Pierw-

szy typ jest reprezentowany przez du¿e kryszta³y pierwot-

ne (ok. 250

rl), monacyt, granat i

póŸny lub pomagmowy cyrkon 2, apatyt 2, ksenotym, tur-

malin (sch

rl-foityt, foityt-dravit), topaz, kasyteryt minera³y

Nb-Ta-W, fluoryt i inne.

Wzbogacenie tych granitów w niektóre pierwiastki

REE przez wytracenie pierwotnych albo specjalnych póŸ-

nych pomagmowych mineralizacji powoduje ich klasyfi-

kacjê jako specjalne granity typu S.

Morfologia kryszta³ów cyrkonu jest bardzo podobna

we wszystkich ska³ach granitowych. Dominuj¹ pierwotne

cyrkonySiL,cooznacza punkt reprezentowany przez

m) z nisk¹ zawartoœci¹ Mn i Fe.

Monacyt z SGG jest zazwyczaj wzbogacony w cz¹steczkê

brabantytow¹ (zazwyczaj ponad 10% obj.), ale lokalnie

tak¿e znaleziono skrajny cz³on brabantytowy (Dolina Dlha).

Ksenotym jest powszechny. Zawartoœæ uranu w ksenotymie

typowo wynosi 1,23 do 3,49% wag. UO 2 , Th 0,56–1,32%

wag. Turmalin jest szeroko rozprzestrzenion¹ faz¹ we

wszystkich typach granitów i w ich zmienionych produk-

tach. Tworzy kryszta³y kolumnowe, agregaty b¹dŸ niere-

gularne ziarna o rozmiarach od 0,1 do 10 cm. Jest to

g³ównie sch

rl z wysokim stosunkiem Fe/(Fe+Mg) = 0,75

do 0,99, rzadko foityt ( x

= 0,4 do 0,6). Dravit z

Fe/(Fe+Mg) jest typowy dla ska³ egzokontaktowych. Fer-

rocolumbit - manganocolumbit o stosunkach Mn/(Mn+Fe)

= 0,06 do 0,85, Ta/(Ta+Nb)= 0 do 0,58, ferberyt, rzadko

hüberyt (Mn/(Mn+Fe) = 0,06 do 0,56), niobowy i tantalowy

rutyl Ta/(Ta+Nb)=0do0,58 i kasyteryt s¹ najbardziej roz-

powszechnionymi fazami w granitach Li-F i grejzenach.

*GEOFOS, s.r.o., Vel’ky Diel 3323, 01 008 ilina, S³owacja

**Geological Institute, Slovak Academy of Sciences,

Dubravske cesta 9, 84005 Bratislava, S³owacja

***Comenius University, Mlynska dolina 1, 84215 Bratis-

lava, S³owacja

Geochemia izotopów tlenu w bazaltach alkalicznych z Dolnego Œl¹ska

— problem kontaminacji materia³em skorupowym

Anna Ladenberger*, Marek Michalik*

Bazalty alkaliczne wystêpuj¹ce na terenie Dolnego

Œl¹ska nale¿¹ do œrodkowoeuropejskiej prowincji wulka-

nicznej (CEVP). Do powszechnie wystêpuj¹cych typów

petrograficznych nale¿¹ bazanity, nefelinity, bazalty, tra-

chybazalty. Wystêpowanie cia³ magmowych jest zwi¹zane

z przebiegiem g³ównych struktur tektonicznych, zarówno

kenozoicznych, jak i paleozoicznych, reaktywowanych w

trakcie orogenezy alpejskiej. Wiek ska³ wulkanicznych

zosta³ oznaczony metod¹ K-Ar, na podstawie której

wydzielono dwa g³ówne wydarzenia wulkaniczne:

1) ok. 20 Ma,

2) ok. 29 Ma (Pécskay i in., 2004).

Do analiz izotopów stabilnych tlenu wybrano 25 pró-

bek bazaltów, z których wyseparowano fenokryszta³y oli-

winów (24) i piroksenów.

Pomiar wykonano metod¹ fluorynacji laserowej w

Laboratorium Izotopów Stabilnych w Royal Holoway

University w Londynie (Sharp, 1990).

Badane ska³y alkaliczne charakteryzuj¹ siê nisk¹

zawartoœci¹ krzemionki (SiO 2 =40–47,85% wag.) oraz

doœæ wysok¹ zawartoœci¹ MgO (8,07–15,16% wag.).

Wysokie stosunki izotopów Pb ( 206 Pb/ 204 Pb=19,4–20,8) i

niskie stosunki izotopów Sr ( 87 Sr/ 86 Sr = 0,70326–0,70440)

wskazuj¹ na radiogeniczne Ÿród³o w p³aszczu typu HIMU.

Wystêpuj¹ce w dwóch przedzia³ach wartoœci stosunki izo-

topowe Nd i Hf wskazuj¹ na lokalne zró¿nicowanie Ÿród³a

magm alkalicznych w tym rejonie.

Badania izotopu tlenu wykonano na fenokryszta³ach

oliwinów i piroksenów charakteryzuj¹ siê w¹skim prze-

dzia³emwartoœci (

18 O typowej dla oliwinów p³aszczowych, co

mo¿e wskazywaæ na niewielki wp³yw procesów niskotem-

peraturowych. Wartoœci

18 O mieszcz¹ siê w przedziale

wartoœci charakterystycznych dla oliwinów p³aszczowych.

Bior¹c pod uwagê podobne wyniki uzyskane dla ca³ej ska³y

mo¿na stwierdziæ, ¿e zakres kontaminacji materia³em sko-

rupowym podczas generowania magm by³ niewielki.

Badania by³y wykonane dziêki grantom KBN 3 PO4D

014 24 (A.L.) i 3PO4D029 24 (M.M.).

792

m), które s¹ wzbogacone w Fe i Mn

(3,04–4,16% wag. MnO; 0,19–0,9 % wag. FeO); wtórny

jest rozmieszczony w skaleniach alkalicznych jako produkt

³ugowania cz¹steczki berlinitowej. Tworz¹ one bardzo

ma³e kryszta³y (ok. 3

18 O = 4,86–5,35). Oko³o 30%wyników

jest nieznacznie podwy¿szonych, w stosunku do œredniej

wartoœci

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: