4_pedagogika.pdf

Teoria wychowania

Wstęp

1. Ogólna analiza istoty teorii naukowych

2. Teoria naukowa o wychowaniu, czyli teoria wychowania

3. Typy teorii wychowania

4. Antropologia filozoficzna jako źródło teorii wychowania

4.1. Koncepcja antropologiczna Rubachy

4.2. Antropologia filozoficzna w podręczniku pod redakcją Michała Godlewskiego

4.3. Antropologia filozoficzna w podręczniku Stanisława Kunowskiego

Bibliografia

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

Moduł trzeci zakończył analizę zagadnień wstępnych, tak zwanych metateoretycznych.

Zawierały one opis podstawowych kwestii charakteryzujących pedagogikę jako naukę,

a więc treść ich pozwoliła udzielić nam odpowiedzi na takie pytania, jak:

Czym zajmuje się pedagogika?

Jaka jest jej geneza?

Jakie przechodziła etapy w swoim rozwoju?

Które z tych etapów miały istotny wpływ na dzisiejszy obraz dyskusji o pedagogice?

Jakie podstawowe pojęcia stosowane są w pedagogice i co one oznaczają?

Jakie można wyodrębnić działy w pedagogice?

Z jakimi naukami współpracuje pedagogika współczesna?

Jakie metody badań stosowane są w dzisiejszej pedagogice?

Obecnie przechodzimy już do drugiej grupy zagadnień charakteryzujących pedagogikę jako

naukę, a mianowicie do tej jej części, w której opisuje ona uznawane przez nią teorie

dotyczące wychowania. Zagadania te nawiązują do meteteoretycznych, ale mają bardziej

szczegółowy charakter, niż te opisywane we wcześniejszych modułach — stąd może się

Teoria wychowania

czasem wydawać, że niektóre problemy były już poruszane (porównaj analizę wychowania w

module I i V). Jest to jednak tylko pozorne wrażenie, ponieważ w modułach I–III była mowa o

ogólnych kwestiach pedagogicznych, zaś w modułach IV–V wchodzimy w ich szczegóły.

Uwaga ta dotyczy przede wszystkim analizy pojęcia wychowanie .

Na całość tego modułu, którego przedmiotem jest teoria wychowania, składają się więc

następujące treści:

— ogólna analiza istoty teorii naukowych,

— teoria naukowa o wychowaniu, czyli teoria wychowania,

— typy teorii wychowania,

— antropologia filozoficzna jako źródło teorii wychowania,

— poglądy antropologiczne autorów omawianych przez nas podręczników.

1. Ogólna analiza istoty teorii naukowych

Teoria naukowa, według Stefana Kamińskiego, stanowi węzłową jednostkę każdej nauki

w tym i pedagogiki. Jest systemem i to systemem dedukcyjnym (patrz moduł II) albo do

niego zbliżonym. Najczęściej stanowi ona układ logicznie i rzeczowo powiązanych tez, na

które składają się:

— ogólne zasady,

— hipotezy,

— prawa,

— definicje.

Wszystkie one pozwalają na wyjaśnianie rzeczywistości, na przykład pedagogicznej, a więc

zjawisk i procesów zachodzących w ramach niej.

Każda teoria naukowa, w tym i pedagogiczna, składa się z różnych elementów. Związki

między tymi elementami były różnie określane. W historii metodologii nauki mówi się o kilku

ich typach. Znany jest tak zwany model trapezowy , w którym z nielicznych założeń

(mniejsza podstawa trapezu) należało wydedukować (wywnioskować) twierdzenia coraz

mniej ogólne. Proces ten ukazany został na poniższym rysunku.

Teoria wychowania

główne prawa

twierdzenia szczegółowe

Rysunek 1. Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w formie trapezu

Oprócz powyższego znany jest inny model, przypisywany najczęściej pozytywistom, który

jest odwróceniem schematu pierwszego, co ukazuje schemat z rys. 2.

zdanie obserwacyjne

ogólne prawa - podstawowe założenie teorii pedagogicznej

Rysunek 2. Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w formie odwróconego trapezu

Z czasem wykształcił się trzeci model powiązań pomiędzy elementami teorii. Wykreował się

tak zwany typ aksjomatyczny , w którym wyróżniano zdania bazowe i pochodne, co można

schematycznie ująć w postaci następującego rysunku:

Teoria wychowania

zdanie bazowe

zdanie pochodne nr 1

zdanie pochodne nr 2

zdanie pochodne nr 1a

zdanie pochodne nr 3

Rysunek 3. Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w ujęciu aksjomatycznym

Można też spotkać się z poglądem, że powiązania pomiędzy elementami teorii można

przedstawić przy pomocy modelu przypominającego drabinę . Na jej najwyższym szczeblu

byłyby najogólniejsze prawa, a na najniższym zdania obserwacyjne. Poszczególne zaś

szczeble wiąże z góry na dół dedukcja, a z dołu do góry indukcja. Schematycznie można to

ująć na przykład w ten sposób:

ogólne prawa

zdanie obserwacyjne

Rysunek 4. Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej przypominające model drabiny

Istnieje jeszcze wiele modeli powiązań istniejących pomiędzy elementami teorii, ale nie

wnoszą one już zasadniczo nic nowego do faktów powyżej przedstawionych. Warto może

jeszcze tylko dodać, że współcześnie przy omawianiu relacji elementów w teoriach, w tym

i pedagogicznych, bierze się często pod uwagę także aspekt semiotyczny.

Teoria wychowania

Metodolodzy nauki, między innymi Max Planck, zwracają uwagę, że przy budowaniu teorii,

ważną rolę odgrywają następujące czynniki:

— dane pochodzące z doświadczenia,

— zdania analityczne,

— filozoficzny obraz świata budującego teorię naukowca.

W procesie tworzenia teorii, w tym i teorii wychowania, konieczne jest przestrzeganie

następujących zasad:

1. Wyodrębnienie podstawowych „p rzedmiotów” tworzących daną teorię.

2. Zdefiniowania ich.

3. Wyodrębnienia podstawowych procesów występujących pomiędzy tymi „przedmiotami”.

4. Sformułowania praw rządzących „przedmiotami” i procesami.

5. Ukazanie, w jakim stopniu sformułowana teoria pozostaje w zgodzie ze zjawiskami

empirycznymi już danymi lub dającymi się przewidzieć.

Dążenie do uproszczenia struktury teorii leży u podstaw tzw. re du kc ji . Nie każda redukcja

ma jednak takie zadanie, może bowiem ona służyć wyjaśnieniu jednej teorii za pomocą innej

(jest to tak zwane wyjaśnianie międzyteoretyczne często stosowane w pedagogice na

przykład wtedy, gdy wychowanie próbujemy wyjaśnić przy pomocy teorii socjologicznych

bądź psychologicznych).

Teoria naukowa, oprócz poprawności logicznej, powinna posługiwać się odpowiednim

językiem. Język ten powinien być:

— informatywny,

— ścisły,

— precyzyjny,

— pozbawiony pojęć mętnych,

— jednoznaczny.

O naukowości treści jakiejś teorii stanowi:

— twórczy charakter,

— jednolitość treści wszystkich zdań naukowych,

— spójność problematyki,

— harmonijna kompozycja całości,

— względna prostota,

— ogólność,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: