61. Zasada suwerenności narodu
Cztery kanony.
Doktryna podziału władzy autorstwa Monteskiusza została osnuta wokół czterech kanonów, którymi są:
wyodrębnienie trzech prawnych sfer działania państwa (podział władzy w aspekcie przedmiotowym);
przydzielenie ich trzem odrębnym organom (podział władzy w aspekcie podmiotowym);
wprowadzenie systemu hamulców ustrojowych;
uwzględnienie społecznego podziału władzy.
W związku z kanonem pierwszym stwierdzamy, że Monteskiusz wyszedł z założenia, iż w każdym państwie istnieją trzy rodzaje władzy. Pierwsza władza to władza prawodawcza (stanowienie ogólnych i abstrakcyjnych norm prawnych, ich poprawianie, usuwanie tych, które nie istnieją). Druga władza to władza wykonawcza, której mocą władca wydaje wojnę, zawiera pokój, wysyła lub przyjmuje poselstwa, umacnia bezpieczeństwo itp. Trzecia to władza „sądzenia”, której mocą władca karze zbrodnie lub sądzi spory poddanych.
Kanon drugi – podmiotowy podział władzy.
Te trzy władze trzeba przydzielić trzem odrębnym organom państwowym, a więc prawodawczą – legislatywie, wykonawczą – egzekutywie, a sądowniczą – judykatywie.
Władzę prawodawczą należy powierzyć ciału przedstawicielskiemu, władza wykonawcza powinna spoczywać w rękach monarchy. Natomiast władza sądownicza nie powinna być powierzana stałemu senatowi, lecz wykonywana przez osoby powołane z ludu, w pewnych okresach roku, w sposób przepisany prawem, aby tworzyć trybunał trwający tylko póty, póki tego konieczność wymaga.
Kanon trzeci – system hamulców ustrojowych.
Monteskiusz doskonale rozumiał, że aby zagwarantować wolność jednostki, tak zarysowany podział władzy nie wystarczy. Nie może on być trwały, jeżeli nie zostanie uzupełniony systemem hamulców ustrojowych, zapewniających równowagę organów państwowych.
Największym ograniczeniom poddał on władzę legislatywy. Zalecił wprowadzenie wobec niej trzech hamulców:
Podział na dwie izby (wewnętrzne osłabienie parlamentu); Monteskiusz opowiedział się tu za dwuizbowością nierówną – izba wyższa nie ma zdolności stanowienia, jedynie odrzucania ustaw uchwalonych przez izbę niższą.
Prawo egzekutywy do zwoływania legislatywy, ustalania długości jej posiedzeń, ich odraczania i zamykania.
Wyposażenie monarchy w prawo weta ustawodawczego (nie wiadomo, czy absolutnego, czy tylko zawieszającego).
Autor Ducha praw nie zalecał operacji uzbrojenia legislatywy w hamulce ustrojowe wymierzone przeciwko egzekutywie. Jednakże podkreślał, że władza ustawodawcza ma prawo i powinna mieć zdolność badania, w jaki sposób ustanowione przez nią prawa są wykonywane. Ciało prawodawcze nie powinno jednak mieć władzy sądzenia osoby, a tym samym postępowania tego, któremu oddano wykonywanie. Toteż ludowa część ciała prawodawczego ma oskarżać przed jego częścią szlachecką (impeachment).
Znamienne jest, że Monteskiusz nie przewidywał żadnych hamulców ani na użytek władzy sądowniczej, ani też przeciwko niej.
Kanon czwarty – społeczny podział władzy.
Monteskiusz swój funkcjonalno-organizacyjny rozdział władzy uzupełnił podziałem społeczno-politycznym. Twierdził on, że wszystko byłoby stracone, gdyby wszystkie 3 władze sprawowała jedna osoba, względnie jedno ciało szlachty albo ludu. Zgodnie z jego założeniami legislatywa powinna być dwuizbowa. Izba niższa powinna skupiać przedstawicieli ludu (czyli burżuazji), wyższa zaś – reprezentantów szlachty i ma być dziedziczna. Ta ostatnia powinna dodatkowo być instrumentem mediacji między tą pierwszą a egzekutywą. Tym sposobem szlachta może odgrywać kluczową rolę w utrzymywaniu równowagi ustrojowej.
Można więc przyjąć, że społeczny podział władzy u Monteskiusza wygląda w ten sposób, że władza w państwie zostaje rozdzielona pomiędzy trzy stany społeczne, z których monarcha otrzymuje egzekutywę, szlachta izbę wyższą legislatywy, a burżuazja izbę niższą. W odniesieniu do władzy sądowniczej podział ten zawiera się w sugestii, by oskarżeni byli sądzeni przez sędziów wywodzących się z tego samego stanu. Niemniej Monteskiusz był rzecznikiem kompromisu feudalno-mieszczańskiego, na wzór angielski.
Monteskiusz zakładał więc, że w każdym społeczeństwie występują sprzeczne interesy, które władza państwowa powinna uwzględniać. Czyni ona tak wtedy, kiedy kierunki jej działania wyznacza rozsądny kompromis – wypadkowa ścierających się sił. Taki stan rzeczy może zagwarantować jedynie odpowiednia organizacja tej władzy, polegająca na zapewnieniu wszystkim stanom społecznym udziału w niej.
Lockeańska triada.
Głównym przedmiotem zainteresowań Locke’a był podział prawnych sfer działania państwa i wzajemne relacje między poszczególnymi organami. Przyjął on wyjściową tezę, że władza musi podlegać ustawom, a ustawy wywodzą swą moc prawną ze zgody rządzonych, będącej następstwem umowy społecznej.
Locke wyodrębnił 3 prawne sfery działania państwa:
Prawodawczą – do jej zadań należy m.in. wydawanie stabilnych ustaw, ustanawianie kar za ich naruszenie, stosowanie siły w ich obronie, nadzorowanie władzy wykonawczej, ustanawianie sądów i określanie zakresu prerogatywy.
Wykonawczą – ma pilnować wykonywania ustanowionych i obowiązujących ustaw, karania przestępstw, wykonywania wyroków sądowych itp. Pojęciem „władza wykonawcza” Locke posługiwał się w dwojakim rozumieniu: węższym i szerszym. W tym pierwszym chodziło mu o wykonywanie ustaw w sferze wewnętrznej, w tym drugim natomiast – w sferze zewnętrznej. Działalność tę trzeba powierzyć jednemu organowi i to w obu sferach.
Federacyjną – obejmuje ona prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, sojuszy, aliansów oraz wszystkich transakcji ze wszystkimi osobami i społecznościami spoza Rzeczypospolitej.
Sfery te winny zostać przyporządkowane dwóm organom: legislatywie i egzekutywie. Pierwszej przysługuje władza prawodawcza i częściowo prerogatywa. Do drugiej zaś należy władza wykonawcza, federacyjna, prerogatywa i prawo sankcji wobec ustaw. Korzystanie przez władzę wykonawczą z prerogatywy mogą dyktować 3 okoliczności:
Legislatywa może nie dostrzec potrzeby uchwalenia określonej ustawy dla dobra społeczeństwa i wobec tego nie upoważnić egzekutywy do podjęcia konkretnych działań.
Ustawy mają charakter ogólny, nie mogą więc regulować przypadków wyjątkowych, które trzeba traktować indywidualnie.
Z powodu ogólności ustaw, może się zdarzyć, że będą one wykonywane nieelastycznie, a nawet wbrew swemu celowi, jakim jest dobro jak największej liczby członków społeczeństwa.
Strona 1 z 2
chomikplayboy