J. Fisiak Wstep do wspolcz... cz.3.pdf

ZIl:lW('/',y('hXX wieku z nieliiC'wymi tylko wyjatkami (Jespersen

I !1:J.:J,).

Duz'o bm'dziej istotny dla jezyfkozoowstwa jest aspekt ontoge-

nd yczny powstawania jeZylka, poniewaz proces roZw'Oju mowy

u dZiiecka daje SILe'Obserwowac i bada<cna bieza0o, a uzyskany

w tc':) sposóib material pozwal,a na weryf:i!kowarniehipotez doty-

czacych zarówno rozwoju hilstoryeznego jezyka, ja,k równiez jE!igo

struktury i funkcjonowania w danej ohwili. Ontogeneza jezyfka

zajmuje sie 'Obecnie 'ze szczególnym natezeniem nOWa dz5:edzina

jezyko,znawstwa - psycholingwistyka.

Podstaiwowafunkcja je2:y~a jel>lt komunikacja. Zarówno jeZylk

nies'konozonej ilosci nowych zdan w sposób

.1I1t1 III,dll'y", I.j l~I'z!<jwiadomegostosowania regul gramatycznych.

::I<1:IIII1(IIJ,

d:i:w!ieI(li do zillaC'zeni'aw jezyku jest w zasadzie czysto

1'1 :VI"lti1Im'wya JllilCnaturalny. Nie ma zadnego uzasadnienia, dla-

"I"~O pk:: wjl;zyku polskim na'zywa sie pies, a nie inaczej. Z dru-

1:"'.1 ::lliI"OIlY

to.salITloZJwierzew jezyku angielskim n'osi Da'zwe dog,

" w .I,,'zylkufrancuskim chi en. Istnieje jednak pewna niewielka

11n.11II wY.iatJkówod tej reguly, w których daje sie zaobserwowac

1111111r~IIIIY

z~~W~7~~(,g~!~Pr~~:e~~e~,~.a zn~zemem, j'ak. n~.

IV wyr-azach onomato~eIeznycb, czyhdzW!lekonasladowczych, lml- ,

lilJq('ych odglosY:wYda,wane przez zwierzeta czy IPI'zedmioty. W je-

:y'lt II lJlolskim krowa ryczy mu (w ang. moo), !kot wydaje dzwiek

11//1/11. (ang. meow), kogut pieje kukuryku (ang. cock-a-doodLe-do,

IIWlll.kikerikiczy franc. coquerico). Nawet jednak i w iklasie wy-

I ,,';jIW dzwieik'Onasladowczych mamy da czynienia z pewnym skon-

IV'1'lIl'jon!altzowani:emst'Osunku dzwieku do znaczenia, o czym

:wiadcza róznice jezykowe wystepujace w ostatnim wyrazie cyto-

W:llllylmpowyzej.

Na poczatku obecnego wstepu mówi1ismy o zlozonasci jezyka,

IW1raoajacUW8!gena fakt swoistej dwaistosci stru1kturalnej, tj. na

1'~:lllieDlileelementówposiadajacychznaczenLe, które z kolei sa re-

11l1't''I,.C'n'towane

palski, jak i rosyjski, angie}ski, chinski, swahili ezy hQPi pozwalaja

ich uzytkownikom porozumiewac sie i przekazywac te same infor-

macje, choc1az w tnieoo odmienny sposób. Mozna wiec powiedziec,

ze maj'a one cos 'WSpÓlneg'O,

,ca pozwala na uzycie t'erminu 'Ogólne-

g'O jezyk w odniesteniu do nich wszystkich. Ta wspólna oecha

je'st funkcja ikam'Uniik!a'cyjna.

Termin jezyk uzywany jest dzis nie tylka w odniesieniu do

jezyka polskiego, angielskiego, chinskiego itp., ale równiez mówi

sie Q jezylkach matematyc'znych, jezyka'ch komputerów itd. W pier-

wszYm przypadku mamy do czynienia z jezykami naturalnymi,

tj. takimi, Iktórymi posluguja sie ludzie w procesie komun'iJkacji

i które. nie zostaly swmdorn.ie. przez ~ ~~7~,

fizycznie prz.ez dzWieki w mowie lub litery czy

IIIIIH' Izmakiw pismie. Nalezy tutaj jednak dodac, ze ta informacja

(I .kzyku bylaby falszywa, gdY1bysmylnie zwróaiJli uwagi na d<>sc

lil::Lotnyfakt, a mianowicie na to, ze jedndS'tiki laczy sie ze soba

w ci4gi, zwane zdaniami, wedlug pewnych scisle okreslonych regul.

Zatem uc:zac sie jezyka m'usiJmy opanowac pewfuenzapas ele:men-

LówZln:aczacych, zasady, ogranicz.enia i m'Ozliwosci laczenia. i1ch

w zdaJll'ia,jaJk równiez reprezent'acje fizy;czna elementów znacza-

cych (dzwiek lub pirsmo). Na tej podstawie mozemy powied:zd.ec,

ze jezyk sklada sie z trzech podsystemów: semantycznego (czyli

z.nlll zelllilQWego)

w drugrm - z taikzwanyml JezykamI sztucznymI,' skonstruowa-

nymi przez logików czy ma1tematyków'1.

Funkcja komunikacyjinacharakteryzuje nie tylko jezyki natu-

ralne. Jakie zatem iSI'bniejainne cechy, które bylyby wspólne tylko

dla jezyków naturalnych i róznilyby je od jezykó:w sztucznych?

Przyjmuje sie dzis (Lyons 1970), ze takimi podstawowymi cechami

sa: dwoistosc struktury jezyka (Martinet 1960; d, dwuklasowosc

znalków jezykdWych Milewskiego 1965: 17-26), oraz produktyw-

nosc jezyka (Chomsky 1968).

Przez dwoistosc struktury jezyka rozumiemy, ze jezyk sildada

sliJenieja:lmz dwóch 'W,a-r'stwz jednej strony z euementów znacza-

cych, a z drugiej z e1emenlt6w nie posiadaj'acych w sobie zadnego

zinaczen!i,a,jak I1Ip.dzwieki czy litery, które jedynie reprezentuja

elemenlty znac'zaae w mowi.e czy w pismie.

Produktywnosc jezyka! to zdolnosc uzytkownika jezyka do ro-

, syntaktycznego (czyli laczenia elementów znacza-

cych w zdania) oraz fonologicznego (czyli dzwiekowego). Relacje

tych podsystemów waz ich status w strUJkturze jezyka rózni sie

w ,ooenie posz,czególnych kiJerunków jezykoznawstwa, jalk przeka-

Ilamy sie ponizej.

Cechy t,akie, jaik:dwo'i9toscstruktury ora'z produktywnosc je-

zyka chairakteryzuja wszystkie jezy:ki naturalne, a zatem sa cecha-

'lI'IIII"lilll i Iw'()lI~:t.I'II)lia

(r.~%?E~,~~.',jntornia\St

mi 11IIWSZl~l'llIIYllli jezyka, czyli t~w. uniwersaliamIi.. W zwiazku

'I. 1y!1~I,I,IIH':'UW'U 81i~ pytande, czy sa jesz,cze inne cechy, któ/e mozna

,lo:;iodala sw.oj'ej metodologii badan. Stad tez okres ten nazywaja

"l\.l'esem prlliednaukowym 'w odróznieniu .od okresu pózniejszego,

'd<:.'ld.Jezyki~zIllawstwo stal'O sie s,aJmodzielna nauka.

Tendencj~\ do silnego akcentowania auiPnomiri lingwistyki

w .obrebie nJau\d doprowadzila do skonc;erl'tI'()WaiIlia.uwagLjezyko-

:lllalWCÓ na w,asci)wympr~edmioci:eba.<ian,tj,

1l1ow'ipos'wieCOIliw 'badani:ach prowad'~onych szc'zeg lnie w ra-

I"""dl 'kierunku g'eneratywno-transformacyjnego. Br' jednalk, jak

dot'ld, jedn.ozn1ac'znejodpoWiedzi na ,to pyt8lIlie, a qPinie jezyko-

cechy w jezyku sa uniwersar1ne, le~z poszczególne

jezyfki wybiera'ja tylkio pewien i~h zestaw,

2) w danym jezyku :llstndeja pelwne cechy uniwersalne oraz

pewne cechy charakterystyczne tylko dla tego jezyka (te ostatni,e

nie sa uruLw:CII'sa'Hami).

Uzywajac je~ na co dzien mozemy zauwazyc, ze rózni lu-

dzrie móWiacy w zasad~ie tym s'a!In.ymjezykiem róznia sie sposo-

bem wyrazania, wymowa, a nawet stosowanie:r:r.form gramatycz-

nych ..Róznia siezarowno lud2li:e'pochodzacy z róznych Sltron Ikraju

jak równiez, chociaz moze rw sposób mniej systematyczny i ffiirriej

dowie i funkcji Jezyka l pozwolila na sformulowanie szeregu pod-

stawowych kon~epcji w .tymzakresi'~~ - -Po-ustaibilrzowaniu sie

1i:n!gwis:ty'kjako: nauki i uznaniu jej praw do samodzielnosd,

w osltaltnich l'a:tac~ nastapHo .ozywien~e joesli chodzi o stosowanie

zdobyczy metodolQgicz.nych ~nnyC!hnauk je.zykowyeh, jak rów-

nie,z i wlac;~enia teorii jezyka do 'Ogólnej teorii !bedacej synteza

nauk i3-c.j)slyc i fiilozofii (Lyons 1970 : 9).

JalklOnauka, jezykoznawstwo musi operowllJCscisle okresl.ona

metoda ibadawcza. Do polo:wy lalt pie6dziesiatych obecnego stule-

cla rozpowszechniony !byl p'Oglad,ze badan~a lingwistyczn.e po-

winny oper~a:c metoda indukcyjna, tj. ,wychodm'c 'Odobserwacji

wyrazny, osobnicy wywodzacy sie z tej samej okolicy i posi'adajacy

to samo wyksztalcend.Je.Róznice wystepujace na pewnej przestrzeni

geog~afi':21n~j,

i system.a:tycznego 'Opisu fa'kitów jezykowych, po czym na podsta-

wie uogóllni·en wyni1kajacychz obserwacji i O!p~su,konstruowac

teorie CCrystal 1968 : 28 i LyolllS 1970 : 7), W 'Ostatnlch latach jezy-

!k!oz:n:a:wczaczeli prliechodz:rc od metody induk'cyjnej do hipote-

tyc.zno-dedukcyjnoej, tj. formulujacej najpierw 1ri!poteze(niewazne,

jak sie do niej dochodzi), która nastepnie poddaje sie badaniom,

.czy w dbreb]e,?~~~7L~!a~y~~~f.~~~5~) ,~~a~,,;~~~e>:

te klasy lstmeJa) nazy'wamy 'iilale,kfaml. Jezyk pos~czetgóinycli jed"::"',

nostek oheslany jest tlC'I"Illlnemidiolekt,ic{' j(iJ .".<{/i.!,.d.(![,:;,.~,

Wszystkimi prolb1loemamzlWiazanymi z jezykie~: a\,vdec'i'tyhu,

o kitbrych mow,a wyiJej,zajmuje sie osobna galaz nauki rlwana

jezykoznawstwem lub lingwistyka. Chociaz SaJm term~n jezyko-

znawstw.oz()stal uzyty po raz pie'rwS'zy w polowie XIX 'w., me.

~na-ezyta, aby ha1da!nianad j'ezyk~elmnie byly prowadzone wcze-

snd:e'j.Za bezsprzecznie wazne i trwale uarajemy dzis re!zult<aty

czy nie zaw~erla sprzecz;nosd i czy wnosi cos nowego w stosunku

do teorii poprzednich. Jesli sprzec:mosci nie wystepuja i hipoteza

nasza obejmuj:e wiecej zjawisk niz poprzednie, poddaje sie ja

sprawdzeniu, czy p'Otrafi przewidziec pewne fakty. Jesli przewi-

dywania sie sprB.lwdzaja, teQI'ia z.ostaje przyjeta az do chwili po-

wstania t,eorii jeszcze pelniejszej.

J ezyk.oznawst!wo jako nauka o jezyiku z'ajmuje sie, jak podkre-

sliJismy wyzej, wS'zysbki.m!prdblemami zwiazanymi z jezykiem,

a wiec poczawszy od konstrukcji teorii jezyka w ogóle, poprzez

teorie opisu jezyka w danym m'Omencie jego rozwoju historycznego

i 'Opis róznic wystepujacych miedzy jezykami, az po psychologi-

czne i socjologiczne mechanizmy funkcj.onowania jezyka. Jezyko-

znawczy opis jednego jezyka nazywam~ gramatyka danego jezy;ka.

Miedzy teoria ogólna a badaniami poszczególnych jezyków wyste-

puje sciisly ~wiaz;elk.Gramatyk!i poszczególnych jezykÓJWopieraja

badan 'Uczonychi:ndyjSkichczy tez filozofów i gramatyków staro-

zytnej Grecji. Nalezy tu jedna!k podkreslic, ze :badanda te nie byly

p:rowad'zonez mysla o SltworZienduteorii jezyka, ale wynikaly

z praktycznyClh potrzeb 'Opisania jezyka liturgicznego (np. gra!Jlla-

ty,ka Paniniego w Indi,ach) czy Itez stanowily czesc rozwa:zan fHo-

zoflLeznych(np. W Grecji)

·Jezykoznawcy uznajacy dz!is,ze wlasciwe jezykozna:wstwo po_

wlstalo W1"aZZ pojawieniem sie terminu podkreslaja, ze przed

XIX wLekie!mild,ntgiWist)'ika

nie byla autonomiczna, niezalezna n'a'u-

kIl, a jedynie czes'c1:ainnych nauk (np. logilkiczy filozofIii), i nie

;IIJC Juko .lUnllWCrSallIleOstatniO. wiele miejSCa~te .'U [pTObl.e-

dlU"\'...

.charailtterze, bu-

znuwoów mozna podrzieHcw z;asald1J~na dwiie IgroIj.y:

1) WiSzys1t\k:ie

;

~;i,; 11;1 Icoriach ogólnych, dostarczajac jednoczesnie potwierdzenia

kh prawdziwo€lci lub falszywosci, co w konsekwencj/ prowadzi

l:Zt;:'ito do modyfikacji odpowiednich czesci danej teor.i,Llub nawet

Cil /t'j teorii.' !

Vi oparciu o powyzsze wywody mozemy podzielil jezykoznaw-

."two na dwa dzialy podstawowe: jezykoznawstwo ~gólne, zajmu-

jqce sie jezykiem We wszystkich jego _aspektach wf ogóle, oraz je-

zykoznawstwo szczególowe, zajmujace sie poszczeJólnymi jezyka-

mi. Stad mowa o jezykoznawstwie angielskim, ,'francuskim czy

polskim, badajacym jezyk angielski, francuski :itd.

Jezykoznawstwo ogólne dzieli sie na:

1. Teoretyczne - zajmujace sie ogólna teoria jezyka, zmierza-

jaca do wyjasnienia, jak jezyk :funkcjonuje, jak przedstawia sie

jego struktura (model jezyka, kategorie, itp.), jakie cechy jezyka

sa uniwersalne, co stanowi przedmiot badan jezykoznawczych itd.

Cecha jezykoznawstwa teoretycznego jest jego ahistorycznosc.

2. Opisowe - wychodzac od teorii ogólnej, zajmuje sie teore-

tycznymi podstawami opisu jezyków poprzez selek(;je kategorii

i jednostek jezykowych przeznaczonych do tego celu; badania te

prowadzone sa w okreslonym czasie. Istotna cecha jezykoznaw-

stwa opisowego jest wlasnie umieszczenie go w okreslonym czasie

w terazniejszosci lub w przeszlosci (por. synchronia, s. 26).

3. Historyczne - zajmujace sie ewolucja jezyka. Jezykoznaw-

stwo historyczne korzysta zarówno z teorii ogólnej, jak i z jezy-

Koznawstwa opisowego, bowiem opis rozwoju jezyka wymaga

Kierunek\strzalki oznacza kierunek wzajemnego oddzialywaniac

piOtSzczególArchdzialów jezylroznawstwa.

jez~ków w ~elu ZIlalezieni'a podobienstw i 'roznic miedzy nilmi

z punktu wi~enia ich stTUiktury wewnetrznej. Do jezykoznaw-

stwa typol.ogi.c~nego naleza strwdia kontrastyiWl11Je

3. Jezykoznaw-

stWQ typologicZne '0pieTa sie zarowno l11ateorii ogólnej, jak r6rw-

niez na opTaooWaJIliacl jezyllroznaw8twa opisow,ego i przyczynia.

Sie dQ ciaglej weTyfdkacji obu tych dZi!al6w.

Tak wiec w oib'rebie jezykOZI1'aW\sltwa

.ogólnego iJsinie'jescisre po...

jego dzialamli., a dzial podstaJWo-

'Wy- jezykoznawst'wo toor€'tyozne, chociJazw stosunku dQ irunY'ch

l1181drzednyzalezy w duzej mierze od rozwoju pozostalych 4.

Burzliwy rrozw6j przezyWaja08batniQ nQwe dyscypliny jezy-

ik.oznawstwa powstale na pograniczu 'lingwistyki i iJnnych nau1k"

jak np. ;psychQliin,gwistyka,socjolillgwistY'ka, lirllgwistyfka kompu-

terowa i ,inne. T,eoria jezyka moze byc zastosowana do rozwiazy-

wania 'Pewnych zagadnien praktycznych, takd.ch jak nauc'zanie je-

zyka czy tlum~czenie. T'eoria jezyka nie Jest wtedy celem samym

w sobie, lec'z jedynie narzedziem analizy. Ta>kiezasOOsowameteorii.

jezy1ka znane jest jako jezykoznawstwo stosowane.

Niniejsza praca, jalk:sugeruje 'tytul, nie jest przegladem roz-

woju wszys:t'k!i:c dzialów jezylrom1awstwa w dwudZliestym wieku,

lecz jedynie wstepem do wsp6lC'2Jesnychteorii lingwistycznych"

c'zyli wstepem do j'ednego tyllro dzdalu jezykoznawstwa - jezyko-

znawstwa teoretycznego, co zaweza znacznie jej zakres, ogranicza-

jac go tylkQ do pewnych problemów, ale za to problemów pod-

stawowych, które I'Zutuj'a na inne dzi:aly lingwistyki.

Skoro wiec zadaniem pracy j,est pob1ezne ul,poznanie czytelnika

z glównymi lkierulllkami wsp6looesnej lingwistytki, celowe wydaje

sie 'okreslenie tegQ, cO'rozumiec bedziemy przez jezY'kozna'.v:sf,wo

wsp6lcZiesne. ZdalI'lia jezY'koznawców na ten tero..at sa podzielone.

Za:zwyczaj przyjmuje sie, ze poczatkiem wspólczesnego jezyJw-

znamstwa jest dzdalalnosc szwajcaT'skiego lingwisty Ferdinanda

de SauSS'ure'a, któregQ poglady rostaly zawarte w posmiertnie wy_o

danej w 1916 l'ok,u pracy pt. Kurs jezykoznawstwa ognLncIlo. Nil'-

którzy jezyk{)znawcy przyjmuja, ze poczatki wspólcz,esrJll'goj',''t.y-

koznawstwa przypadaja ma koniec lat dwudziestych obecnego stu-

odpowiedniego przedstawienia i zrozumienia jego stanu poczatko-

wego, tj. wczesniejszego, oraz stanu pózniejszego. Równiez i je-

zykoznawstwo historyczne przyczynia sie do weryfikacji teorii

ogólnej.

Relacje tych trzech galezi jezykoznawstwa ogólnego mozna

przedstawic jak na ryc. l (por. Bunting 1971 : 28).

JEZYKOZNAWSTWO

TEORETYCZNE

(ahistoryczne)

I~ JEZYKOZNAWSTWO

HISTORYCZNE

JEZYKOZNAWSTWO

STAN A

(synchroniczne)

STAN Al

OPISOWE ~~--;~

Ryc. 1

tli

wstep do wsp6lczesnych - 2

4. Typol~giczne - zajmUja.ce sie statycznym porównywaniem

wiazamie miedzy rpOiSZCzególnymi

ST ANB

d\\'lId/,II','It.YI'It i w ciagu trzeciega dziesiedoleciia nasz,igo wieku

LJ1On.;(1973: 6), ten typ strukJturaTi:mnuw swych najhardzi,ej pod-

'slaiwowych zalozeniach t€oretyc'2IDychnie jest sprzeczny z zaloze-

nicami teorii generatywno-transfol'iITI'acyjnej.

Ceoha ch.arakterysiyczna strukturalizmu jezyko2lnawC'zego

w szerszyttl*cz.eniu jest, ;pOIdobniejak IWinny,ch naukach dolby

O'becnej, wytkrywa:ni:e,aibstrakcji, 'W)71dzieI:anie

Illc'wy:;i'Olwione, a stosowane tylko padswiadomi'e". /

I'race de Saussure'a wywarly niewatpliwie wpliw na wspól-

(,ZI'Sllll mysl jezykoznawcza, czega dowO'dy spotyk(imy wszedzie.

W il"1e jego kancepcji weszla na stale da teorii jezYka i stad ten-

dencje da stawiania cezury miedzy tym, co nawiOyZesnea tym, co

:-;t.aiI':szwlasnie na O'kres,w którym ukazal sie sa,ussu:rO'wski Kurs.

Nie 'Odra'zu zostal 'Onpowszechnie uznany za zdobycz jezyko~naw-

sVwa,ni'e wyjasnil tez da kanca wielu rzeczy, a ponadto wiele idei

w nim 'zawa'l'tych zOostalozacze~pnietychz polskiej mysli ling:wi-

styC'znej, !1'a'zwinie!te!przez J. Baudauina de Courtenay i M. Kru-

szeiwskiego IWdrugiej polowie dziewietnastegO' wieku.

tego, 0'0 inwarianrtne

(stale) w kazdym zjawigkuz wari'antów, tj. lronJkretllychzjawisk

(Hetinz 19(68).

PRZYPISY

Idac 'za rozumawaniem i argumentami

1 Ponlewaz jezykaznawstwa zajmuje sie jezykami naturalnymi, przeta

w dalszym ciagu niniejszej ,pracy uzywac bedziemy terminu jezyk w odnie-

sieniu tylka do ileZyk6w naturalnych.

I Na zjawisko praduktywnosci (lub kreatywnasci) jezyka jako gl6wnej

cechy .odr6zniajacej jezyk ludzki ad innych systemów komunikacji, zwr6cil

uwage w swajej tearii jezyka niemiecki :lingwista i fi1azof Wilhelm von

Humbaldt ,(1767-1835) jeszcze na paczatku XIX wieku.

3 Germanisci polscy uzywaja r6wniez terminu konfrontatywne.

~ W tym miejscu nalezy wyjasnic, ze nie wszyscy jezykoznawcy przyj-

muja ta,kd padzial lingwistyki, jlakizastal tu przedstawiany (par. Milewski

1965, Lyons 1968, Dinneen 1967 i in.).

(1971 : 537 i nast.), przyjmuj,emy w niniejs~ej pracy za poczatek

jezykoznawstwa wspólczesnega komee lat dwudziest)71ch.J ezyko-

znawstwo to przejelo równie wiele z wczesniejszych idei Baudo-

uina de Courtenay i z pózniejszych mysli de Saussure'a. Z tega

pOlw1adu'slusznym w)71dwalo sie autarowti zamieszczenie na po-

czatku ksiazki dwóch razdzialów paswiecanych darabkawi uczane-

go palSkiego i szwajC'aa:'skiega,'bez 'zrozumienia i znajamasci któ-

rych nie maze byc mowy o zrozumieniu eW'olucji wspólczesnej

mysli lingwistyczne'j.

J e'zykaznawstwo wspólczesne .okresla sie czesta mianem jezy-

:kJoznalW'mwstI1ukturalisitycznego. Paniewaz termin ten nie jest

wszedzie jednolide rozumiany, a np. przed:stawioiele jezykaznaw-

stwa geneiratywlTha-tranlSfarmacyjnego przeciwstawiaja swój kieI\u-

nek strukturalizmowi, nalezalaby na zakonczenie niniejszega wste-

'Pu wyjasnic, ze :termm strukturalizm posiada dwa znaczenia w je-

zylroznawstwie.

Jedno znaczenie, wezsze, 'Odnosi sie do koncepcji jezykaznaw-

czych tz,w. szkoly neobllOomfi'eldowslkiej, dZiiJalaja:cej w la'tach

J. Kurylowicza

cztcrdziest)71ch i piecdz.ieslatych w USA (zob. ss. 74-79) i temu

wlasni'e struik'tura:IizJmowI przecilwstawiaja sie generatywisci.

Drugi,eznaezenie, szersze, odnosi sie do pogladów jezykoznaw-

czych 'zapoczatkowanych !przez sZR:!alekazanska i de Saussme'a

w gUI'opie oraz Sapira w Ameryce l, jllik slusznie zwraca uwage

l"I'jll (1\'Il'l"yI1I1wie:;r. 1971: 537), "bowiem wlasnie u scpylku lat

rrrlll'llllll'O'wllllO o:-itateeznie pewne twierdzenia i zasady/ paprzednia

'Oraz przez jego ucznia i wsp6lpracowniika MiikJolajaKru-

:;zcwskiego, kt6ry od 1878 r. przygotowy,wal prace magisterska

pod kierunkiem Baud'ouina de Courtenay, a od roku 1883 do

smierci zajmowal stanowisko profesorra w uniwersytecie kazan-

skim.

Bliska i 'serdeczna :wsp61praea 'Obydwu uczonyoh stworzyla kli-

mat, w którym rodzily :si:eridee jezykoznarwc~e wybiegajace daleko

naprzód. Nic dziwnego, ze dzisiejsi jezykaznawcy uwazaja (Ivic

1966 : 87), ze "wbrew ohronalogii szilrola kazan!ska ze w~g1edu na

ducha swojej nauki ... nalezy do wieiku XX".

Wsp6lpraca ta pozwolila Baudouinowi de Courtenay rozwinac

i uscisHc wiele wczeISn1iejszychpogladów, a Kruszewskiemu dala

moimos'c TiOZlwojwlasneg~ talentu. Wi:ele idei, które znalazly sie

w dorobku de Courtenaya, wedlug jego wlasnych sl6w, zrodzil

umysl Kruszewslkiego. Trudno tez dzis remgraniczyc. dorobek i:~h

obydwu i dlatego wlasdwym w~daje sie tra'ktowan~e. go l~czme

jaiko dwdbku szikoly kazans:kiej. Jest to tytrn s~uszmeJS'ze, ze po

simierci ukochanego uClzni1i partnera prace Baudouina de Courte-

ZRÓDLA WSPÓLCZESNYCH TEORII

Jl~ZYKOZNAWCZYCH

Dwudziestowieczne teorie jezykoznawcze nie powstaly w próz-

II i. Pod koniec wieku dz1~etna:stego w kilku 'Osrodkach Europy

dz,ialali wybitni jez~kazna;wcy, kJtórych 'Oryginalne idee lLngwisty··

czne daly podstawe do rozwoju wielu teorii w E!uropie i w Ame-

ryoe w wieku XX.

Niewaitpliwie do naj~lVybittniejszych preikurs'Orów wspólczesnej

lingwistyki naleza rreprezenltanci sZlkoly kazansIkiej, Polacy, JAN

BAUDOUIN DE COURTENAY (1845-1929), którego smialo mo-

zemy dzis nazwac 'Ojcem wspólcz.esnego jezykaznawst\va, oraz naj-

wybitniejszy z jego wszystkkh uczniów, rpr:z;edwczesnie zmaiI'ly

MIKOLAJ KRUSZEWSKI (1851-1887).

Obok nich wspólcz.esnym pradom jezykoznawczym torowali

droge Szwajcar JOST WINTELER (1846-1929), Anglik HENRY

SWEET (1845-1912), Francuz PAUL PASSY (1859-1939), 'Oraz

Szwed ADOLF NOREEN (1854-1925).

nay traca sw6j posteprowy chairakter i odchodza wyraznie od po-

zycji ka1Zanskich.

Pra'ce szkoly kazanski:ej~wraciaja uwage na uscislanie metod

badawczych w jezykoznawstwie, prze'P0wriadajac nieuchronna

tendencje zlb1izania sie metod badawczych lingwistyki do mei:od

badawczych nllatema't~ki. Zarówno Baud'Ouin de Courte~ay, J~~

i Kruszewski 'zWITacaliuwage na kon1eczniOS,czastosolWamalaglki

i matematyki do badan jezykowych.

Balurdouin de Cour'tenay, pI"Zeciiw1sta:wiajasie d:z;iewietnas:to-

wiecznym pogladom mlw'ogran:taty\k6w 'podkresl'al, ze nie. tylko

badania diachronic:zne maja rracje bytu. Równoupra'wmonym

obiektem badan jezykoznawczych jest równiez synchronia.

'Szkola kazan~ka :wprr'Owadzila jaka pierwsiza TOzgrlllniczenie

miedzy statycznym a dynamicznym aspektem jezyka, jaik równiez

miedzy statycz.nymi a dynamIcznymi prawalIli jezyka.

"Badaniem praw równowagi jezyka 'zajmuje sie statyka, zas

b8JdaniJempraw jega ruchów rw czasie, praw historycznego posu-

wania sie jezyka - dynamika" (Baudouin de Courtenay, 1872,

cytat /Za JaJkdbsonem 1960: 7), a zatem prawa stattyczne to prawa

dzia'fa'jace w: synchronicznym ~anie jezykowym, zas prawa dyna ..•

Szkola kazanska polskiej lingwistyki

Termin szkola kazanska odnosi sie do k:oncepcji jezykaZlIl8.w-

czych ,stwOIrzonychw latac'b. ~edem.dziesiatych i na poczatku lat

osiemdziesiatych uibieglego ~Idecia !przez Jana Baudauina de

CauI'ltenay, "kitóryw okres1e od 1875 do 1883 roku byl profesorem

jezykoznawstwa w prowincjonalnym uniwersytecie carskim w Ka-

!ol

i'.ran'itu,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: