Historia Wychowania – ćwiczenia.

Temat: „Początki wychowania w społ. Pierwotnym oraz jego rozwój w czasach antycznych”.

1.      Sofiści

2.      Narodziny myśli pedagogicznej [Sokrates, Platon, Arystoteles, Kwintylian]

Teza Freuda: „synowie z nienawiścią odnoszą się do epoki swych ojców a uwielbiają epokę dziadów”

Temat: „Stanowy i uniwersalistyczny charakter wychowania w średniowieczu ”.

1.      Wprowadzenie

2.      Od antyku do chrześcijaństwa

3.      Pierwsze szkoły chrześcijańskie i kompendia wiedzy chrześcijanina. Rodzaje szkół. Uniwersalny program nauczania

4.      Średniowieczny porządek edukacyjny

5.      Wychowanie stanowe

-          Szkoły kościelne

-          Duchowieństwo i rola kościoła w wych. Kleru

-          Stan chłopski

-          Wychowanie stanów świeckich

-          Wychowanie rycerskie

-          Wychowanie mieszczańskie

6.      Monopol kościelny na wychowanie, reguła Benedyktynów

7.      Pękanie ram szkolnictwa kościelnego

-          Scholastyka

-          Św. Tomasz z Akwinu

8.      Powstanie Uniwersytetów

9.      Wybitne osobistości

-          Karol Wielki

-          Flawius Aurelius Cassiodores

1. Wprowadzenie

Od 476 r. – Upadek Cesarstwa zachodnio-rzymskiego,

do 1453 r. – Zdobycie Konstantynopola przez Turków.

Średniowiecze to ok. tysiącletni okres pomiędzy upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego a wielkimi przemianami w Europie Zachodniej. Cztery okresy ważne dla wychowania:

·          VI – VIII – Powstawanie ustroju feudalnego. Rozpad form antycznej edukacji „wieki ciemne”.

·          IX – XI – Stabilizacja struktury stanowej. Uformowanie się systemu oświaty kościelnej.

·          XI – XIII – Rozkwit średniowiecza. Stabilizacja systemu szkolnego, dostosowanie form wychowania. Powstanie uniwersytetów, rozwój scholastyki.

·          XIV – XV – Schyłek średniowiecza. Rozwój szkolnictwa, wzrost świeckich potrzeb.

Powolne przekształcenie się niewolników w dzierżawców ziemi państwowej doprowadził do ukształtowania się dwóch zasadniczych klas społecznych. Powstaje system społeczno-gospodarczy oparty na feudalizmie – feudalnej strukturze własności ziemi i na feudalnej hierarchii społecznej. Podział na 3 stany społeczne:

-          Chłopstwo

-          Rycerstwo

-          Mieszczaństwo

Czwartym był stan duchowny do którego przynależność określały sprawowane funkcje religijne, a nie pochodzenie społeczne.

Proces przemian w Europie środkowej, północnej i wschodniej związany był z rozpadem ustroju rodowego. W średniowieczu utrwalił się podział Europy na Wschodnią (Wpływy kościoła; Bizancjum) oraz Zachodnią (Kościół Zachodni; Rzym), który nie oddawał prawidłowego układu geograficznego. Obrządek wschodni: Ruś, Bułgaria, Obrządek zachodni: Skandynawia, Polska, Litwa...

3.      Od antyku do chrześcijaństwa

Tradycja wychowania i kultury grecko-rzymskiej w Cesarstwie Wschodnio-Rzymskim (bizantyjskim) była trwała i ulegała naturalnej ewolucji aż do jego ostatecznego upadku (1453 r.). Natomiast na obszarze dawnego Cesarstwa Zachodniego – po opanowaniu go przez barbarzyńców – nastąpił rozpad życia państwowego, upadek mecenatu państwa nad szkolnictwem i zanik kultury antycznej.               Ideałami plemion barbarzyńskich były postacie wielkich wojowników. Wychowywały swoją młodzież przez wprowadzanie ją w tradycje rodowe i plemienne. Władcy plemion barbarzyńskich korzystali z kadr kształconych w szkołach które nie upadły wraz z Cesarstwem i które zachowały resztki rzymskich tradycji antycznych, zanim ostatecznie zamarły w VI-VII w.                                                        Zwierzchność nad całym chrześcijaństwem zachodnim objął biskup Rzymu, a sam dwór papieski był zainteresowany zachowaniem elementów antycznej tradycji kulturalnej (obrzędowość, dostojeństwo, uroczystości z kultury greków                                                                                                                Przez pewien czas szkoły antyczne współistniały z zakładanymi przez chrześcijan. Nowe ośrodki ogłady umysłowej zaczęły powstawać w okresie stabilizowania się układu politycznego na dworach władców świeckich, dla zapewnienia wykształconych urzędników. Duchowieństwo przez stulecia uważano za wykształcone, za sprawą tego że była to jedyna grupa ludności która była piśmienna.

4.      Pierwsze szkoły chrześcijańskie i kompendia wiedzy chrześcijanina, uniwersalny program nauczania

Zaczęły powstawać pierwsze wspólnoty kościelne, z potrzeby kontemplacji o odwrócenia się od doczesnego świata, rozwijały się na wschodnich terytoriach Cesarstwa od IV w. N. E.                                          Pierwsze Monastyra (zakład. Przez Bazylianów. Wychowanie moralno-religijne; kultura grecka). Pierwsze Klasztory (zakon Benedyktynów; kultura rzymska).                                                                      Prowadzono w nich co najmniej naukę czytania w zakresie elementarnym. Klasztory jako centra gromadzenia i kopiowania literatury starożytnej wytworzyły rodzaj wewnętrznych szkół dla uczenia i wprawiania braci zakonnych (skryptorów) w pisaniu i czytaniu. Iluminatorzy zdobili pisma. W niektórych klasztorach praca umysłowa stała się obowiązkiem.                                                                                                  Elementarne wykształcenie potrzebne było także dla duchowieństwa świeckiego, a potrzebę tą odczuwał dwór papieski i dlatego na przełomie VI i VII w. Grzegorz I założył w Rzymie szkołę śpiewu, uczono tam też czytania i pisania po łacinie. Na tym właśnie poziomie uplasowało się minimum wykształcenia duchowieństwa na najbliższe stulecia.                                                                                    Myśl Ojców Kościoła (św. Augustyn, św. Hieronim) o potrzebie przygotowania zbiorów tekstów antycznych, tak spreparowanych, aby nie obrażały moralności chrześcijańskiej, zaowocowała w VI. Kompendiami, które stanowiły podstawę wiedzy naukowej dostępnej chrześcijaninowi. Do najsłynniejszych należą dzieła Boecjusza, Kasjodora i Izydora z Sewilli. Weszły one do kanonu tekstów szkolnych dla bardziej zaawansowanych uczniów.

              Rodzaje szkół:

-          Zakonne ( wewnętrzne dla przyszłych zakonników i zewnętrzne dla świeckich)

-          Parafialne (miejskie i wiejskie), zakładane przez parafie

-          Katedralne (przy diecezjach), zakładane przez biskupstwa

-          Kolegiackie (przy większych kościołach miejskich)

Kompendia wiedzy:

-          „Gramatyka łacińska” Donata – rzymski podręcznik, używany aż do XVIII w.

-          „Dystychy” Kantona – krótkie wierszowane utwory o treści moralizatorskiej

-          (V w.) „O zaślubieniu merkurego z filozofią” M. Capella – inspirowany prawdopodobnie przez św. Augustyna. Ukazuje zakres sztuk wyzwolonych w ujęciu encyklopedycznym

-          (V – VI w.) „O pocieszeniu jakie daje filozofia” Boecjusz – lektura szkół zakonnych. Sformował on zasady łączenia wiary z wiedzą.

-          „Nauki boskie i ludzkie” Cassiodore – 7 sztuk wyzwolonych, dokonał podziału na trivium – gramatyka, dialektyka, retoryka oraz quadrivium – arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka.

-          „Początków, czyli etymologia ksiąg XX” Izydor z Sewilli w ujęciu encyklopedycznym przedstawił trivium i quadrivium, treści dot. Medycyna, prawa...

·          Kompendia przekazały dorobek antyku w różnych zakresach. Zachowano ciągłość kultury, kolejne pokolenia mogły z nich czerpać – stanowiły pomost.

·          Szkoły kościelne

§          Powstawanie pierwszych klasztorów (początkowo gardzących wszelką wiedzą) za sprawą samotnych pustelników i mnichów

§          Sprawa boska była jedynym godnym zajęciem chrześcijanina

§          W Europie szerzyła się niewiedza i zagrażało to ciemnotą społeczeństwa

§          W 529r. Św. Benedyktyn założył pierwszy klasztor na Monte Casino (uczono tam mnichów pisania i czytania, nauka ta wynikała z potrzeby studiowania Biblii i kopiowania ksiąg)

§          Flawius Aurelius Cassiodores podjął się próby połączania wiedzy starożytnej z religią chrześcijańską. W założonym przez siebie klasztorze po raz pierwszy obok wiedzy religijnej wprowadził nauczanie w zakresie 7 sztuk wyzwolonych. Twierdził że bez znajomości tych sztuk nie da się zrozumieć pisma świętego

·          Szkoły klasztorne (1 w Polsce w Tyńcu)

§          Zakładane za sprawą formowania się (zgrupowań) mnichów. Podlegały opatowi, realizowały program 7 sztuk wyzwolonych. Wewnętrzne: funkcjonowały w obrębie murów klasztorów, dla dzieci których rodzice złożyli śluby klasztorne. Zewnętrzne: dla pozostałych dzieci.

§          W IV w. Mnisi  z pustynii egipskiej zaczęli gromadzić wokół siebie dzieci oraz starszą młodzież, zajmowali się ich wychowaniem, celem tego było kształtowanie w nich ducha religijnego a nie troska o rozwój intelektualny

§          Biskup Bazyli w II poł VI w. Zaczął zakładać klasztory o wspólnej regule, której sam był autorem ‘wszystkie klasztory powinny uczyć czytania i pisania wszystkich kandydatów do zakonu’. Później zgodził się aby i inne dzieci mogły pobierać naukę, ale i w tym przypadku klasztory troszczyły się bardziej o religijność

§          Szkoły biskupie – najwybitniejsi biskupowie gromadzili wokół siebie nieliczne grupy chłopców. Przygotowanie kandydatów do wykonywania formalnych czynności zawodowych a nie ogólny rozwój umysłowy – szkoły techniczne.

§          Szkoły katedralne – zakładane przez biskupów pod naciskiem papiestwa w celu przygotowania kleru dla swoich diecezji.

§          Klasztory:

·          Gromadzono wiedzę starożytnych

·          Chłopcy – oblaci, przeznaczeni do reguły zakonnej

·          W szkołach wewnętrznych (7 sztuk wyzwolonych + teologia)

·          Dla bogatszych dzieci arystokratów którym ojcowie chcieli dać elementarną wiedzę utrzymywano szkółki zewnętrzne (po soborze laterańskim 1179 r.). Młodzież świecka nie uczyła się z klasztorną.

·          Program należał do roli nauczyciela, wykładano 7 sztuk wyzwolonych. W niektórych cały program, w niektórych tylko trivium. Szkoła podlegała opatowi, nauczali zakonnicy. Pisanie, czytanie, gramatyka łacińska – poprawne mówienie i pisanie, gramatyka na niższym i wyższym poziomie (skrócony podręcznik Donata); wierszyki Katona na pamięć

·          W szkołach o wyższym poziomie czytano utwory autorów klasycznych (Wergiliusz, Owidiusz, Łukon, Juwenala), filozoficzno-moralne utwory Seneki, św. Hieronim, św. Augustyn.

·          Retoryka, dialektyka (największa nieufność ojców kościoła), arytmetyka (4 działania + pomoc palców, geometria, muzyka (ćwiczenie i śpiew psalmów)i hymnów, astronomia (kalendarz świąt ruchomych, charakterystyka planet)

·          2 dziedziny wiedzy wykluczone z nauk średniowiecznych: nauki praktyczne (medycyna, prawo, inżynieria, architektura), nauki przyrodnicze i elementy filozofii materialistycznej (jako niebezpieczne i szkodliwe)

·          Rozkwit szkół klasztornych przypada na IX w. Kiedy szerzyły umiłowanie do wiedzy i uprawianie nauki świeckiej. Jednak zaczęły podupadać pod wpływem tzw. Ruchu klunickiego, który pod pozorami konieczności dokonywania reform w zakonie nawoływał do ascezy – pogardy dla wszystkich praw ziemskich i całkowitego zaniechania pracy oświatowej. Reformę szkolną zaczęto od klasztoru w Cluny, zmierzając do podniesienia ducha religijnego, moralności i ascetyzmu zwracała się przeciwko studiom świeckim (usuwano z bibliotek wszystkich autorów poza teologami). Kształcenie oblatów ograniczono do pisarzy kościelnych. Zamknięto szkoły zewnętrzne

·          Sytuacja poprawiła się po 1 soborze laterańskim 1175 r. Który zobowiązał klasztory do zabezpieczenia środków na utrzymanie szkół – czynnik rozwoju szkół katedralnych i parafialnych.

·          Klasztory przyjmowały do siebie chłopców świeckich, a żeńskie klasztory udzielały nauk elementarnych dziewczętom . Większość klasztorów sugerowało się jednak tym, że kształcenie młodzieży świeckiej jest niezgodne z regułą zakonną.

·         Szkoły katedralne:

·          Cieszyły się największą sławą

·          Wewnętrzne (kształcenie jedynie kandydatów na kleryków i to własnej diecezji)

·          Zewnętrzne (kształcenie kleryków innych diecezji oraz osoby świeckie nie chcące wstąpić do zakonu)

·          Za ich początek uznaje się rok 826 kiedy papież Eugeniusz II nakazał zorganizować szkoły w każdej z diecezji (mieli tam być mianowani magistrowie i doktorowie na potrzeby nauczania młodych chłopców gramatyki i sztuk wyzwolonych ponieważ dzięki nim lepiej zrozumieją boskie przykazania i wyjaśnią je innym”

·          Miejsce podupadających szkół klasztornych zajmowały szkoły katedralne / szkoły elementarne w każdej parafii za sprawą Leona IV

·          Rozwój ich był powolny i nierównomierny

·          Szkoły katedralne w Rzymie (laterańska), belgisjka w Leodjum, niemieckie w Pederbourn i Magdeburgu

·          Pierwotnie kierownikiem był sam biskup który też często nauczał. Potem kierował jeden z kanoników (scholastyków) który odbierał nauczycieli

·          Rozkwit szkół katedralnych przypada na okres soboru laterańskiego z 1179 r. (aby uniezależnić działalność szkoły katedralnej od dobrej czy złej woli biskupów nakładano na nie obowiązek benificjów na utrzymanie nauczycieli, który bezpłatnie nauczał kleryków i innych adeptów wiedzy

·          Od czasów Karola Wielkiego były one szkołami publicznymi i miały obowiązek przyjmowania wszystkich zgłaszających się kandydatów

·          Podczas studiów rozprawiano o wszystkim – naukach religii, aktualnościach, kształceniu wielostronnemu, wracało prawo i medycyna

·          W XII wieku – schyłek szkół katedralnych (wchodziły uniwersytety). Istniały nadal ale spadło ich znaczenie, tylko lokalne przy bogatych kościołach wyposażonych w fundacje na utrzymywanie kanoników przy tzw. Kolegiatach.

·          Scholastyk przestał być nauczycielem, był jedynie obdarzony przywilejem udzielania licencji nauczania, tj. Mianowania nauczycieli w swoim okręgu (Kościół utrzymywał ten przywilej aby nie dopuszczać świeckich do spraw szkolnych) Pierwotnie scholastyk udzielał licencji za darmo, potem stało się to jego źródłem utrzymania i wyzysku.

·         Szkoły parafialne:

·          Cieszyły się największą sławą

·          Papież Leon IV nakazał zakładania szkół we wszystkich parafiach (853 r.). Najwięcej powstało ich we Włoszech

·          Dzieliły się na wiejskie i miejskie

·          Wiejskie – zorganizowane przy niektórych wiejskich kościółkach. Kształcono kandydatów na wiejskich proboszczów. Program szkółek wzorowany na szkołach śpiewu (Grzegorza Wielkiego) (nauka czytania, pisania i śpiewu psalmów i hymnu), ale nie we wszystkich uczono pisania. Nie uczono latem i zimą (żniwa, za zimno).

·          Miejskie – kształciły chłopców w zakresie nauki czytania, pisania, rachunków, katechizmu, śpiewu psalmów, obliczania kalendarza świąt ruchomych. Nauczyciel w mieście podlegał pod proboszcza i radę miejską która dodawała mu zajęć: wypełnianie ksiąg parafialnych. Na gramatykę łacińską poświęcano nawet 5 lat. Starano się realizować program trivium:

§          Gramatyka – zasady pisowni, sentencje moralne

§          Dialektyka – logika powierzchowna

§          Retoryka – redagowanie pism i prowadzenie kancelarii

·          Nauczycieli opłacała parafia

·          Nauczycielami byli proboszczowie, a potem absolwenci tych szkół (głównie miejskich, bo tam był wyższy poziom)

·          W małych szkołach nauczał 1 nauczyciel, w większych również pomocniczy. Nazywano ich SOCH (towarzysz), lub LOCATI (następ...