STANIS�AW LITAK Historia Wychowania Tom I DO WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ WYDAWNICTWO WAM WSF-P "IGNATIANUM" KRAK�W " 2004 Recenzenci Prof. dr hab. Andrzej Banach Ks. Prof. dr Ludwik Piechnik S J (c) Wydawnictwo WAM, 2004 1 Wy�sza Szko�a Filozoficzno-Pedagogiczna "Ignatianum", 2004 Redakcja naukowa Ks. prof. dr hab. Ludwik Grzebie� SJ Redakcja techniczna Anna Piecuch Sk�ad i opracowanie komputerowe Jacek Zaryczny Projekt ok�adki i stron tytu�owych Leszek S�awi�ski - PHOTO DESIGN Ilustracje ze zbior�w Biblioteki Naukowej Ksi�y Jezuit�w w Krakowie ISBN 83-7318-398-1 (WAM) ISBN 83-88209-91-1 (Ignatianum) WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26; 31-501 Krak�w tel. (012) 629 32 00; fax 429 50 03 e-mail: wam@wydawnictwowam.pl DZIA� HANDLOWY tel. (012) 62 93 254; 62 93 255; 62 93 256; 423 75 00 fax (012) 430 32 10 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSI�GARNI INTERNETOWEJ http:7AVydawnictwoWam.pl Druk: Wydawnictwo WAM, ul. Kopernika 26, 31-501 Krak�w Spis tre�ci Wprowadzenie 9 I. Najstarsze cywilizacje .- J^- II. Staro�ytna Grecja 21 1. Wsp�lne cechy wychowania greckiego 21 2. Sparta. Wychowanie wojskowe 23 3. Ateny. Wychowanie obywatelskie 25 4. Sofi�ci ' 27 5. Sokrates 28 6. Platon 29 7. Isokrates 31 8. Arystoteles 32 III. Hellenizm 33 1. Charakterystyka i ramy czasowe 33 2.Wielkie o�rodki kultury hellenistycznej. Nowy model wychowania i szkolnictwa 34 IV. Rzym 37 1. Og�lna charakterystyka 37 2. Wychowanie rodzinne i wp�ywy greckie 37 3. Organizacja szk� 39 4. Rzymska my�l pedagogiczna okresu republiki i cesarstwa 40 a) Seneka M�odszy 40 b) Marek Fabiusz Kwintylian 41 c) Plutarch z Cheronei 42 V. Wychowanie i szkolnictwo pierwszych wiek�w chrze�cija�stwa 43 1. Trudne pocz�tki i umacnianie si� chrze�cija�stwa 43 2. Chrze�cija�ski idea� wychowawczy 44 3. Rola Ojc�w i pierwszych Doktor�w Ko�cio�a 45 4. Rozw�j szkolnictwa w Cesarstwie Bizanty�skim 48 Spis tre�ci 6 VI. �redniowiecze 51 1. Pojecie �redniowiecza 51 2. Mi�dzy antykiem a �redniowieczem 52 a) Boecjusz 52 b) Kasjodor 53 c) Izydor z Sewilli 53 d) Druidzi . .. , 54 e) Benedyktyni � *.. 54 3. Reformy o�wiatowe Karola Wielkiego Renesans karoli�ski 56 4. Odrodzenie XII wieku. Pocz�tki scholastyki 57 5. Rozw�j szk� zakonnych ?<.% 59 6. Szko�y katedralne, kolegiackie i parafialne 60 7. Wychowanie i rozw�j szkolnictwa w Polsce 61 8. Powstanie i rozw�j uniwersytet�w. Z�oty wiek kultury szkolnej 63 9. Rozw�j szkolnictwa �ydowskiego w diasporze ' 71 10. Metody wychowania, program i dydaktyka �redniowieczna 71 VII. Edukacja pozaszkolna 75 1. Wychowanie stanowe 75 2. Wychowanie religijno-wyznaniowe 78 VIII. Wychowanie i szkolnictwo w okresie Odrodzenia i Humanizmu 83 1. Co to jest Odrodzenie i Humanizm? 83 2. Italia. Pocz�tki humanistycznej my�li pedagogicznej. Szko�y dworskie 85 3. Niderlandzka my�l pedagogiczna. Szko�y Braci Wsp�lnego �ycia 89 4. Odmienno�� angielskiej my�li pedagogicznej 93 5. College de France. Humanistyczna my�l pedagogiczna we Francji 96 6. Humanizm a polskie szkolnictwo. Polscy pisarze pedagogiczni epoki Odrodzenia 99 I.. Reformacja 111 1. Reformacja jako ruch religijny i spo�eczny. : Powstanie nowego szkolnictwa 111 2. Marcin Luter i jego stosunek do szk� 113 3. "Praeceptor Germaniae". Reformy szkolne Filipa Melanchtona 114 Spis tre�ci 4. Gimnazjum Jana Sturma 116 5. Jan Kalwin tw�rc� szkolnictwa kalwi�skiego 118 6. Szkolnictwo protestanckie w Polsce 120 X. Wychowanie i szkolnictwo katolickie w okresie potrydenckim 129 1. Nowe pr�dy w Ko�ciele w czasach reform i kontrreformacji 129 2. Nowego typu szkolnictwo zakonne 130 a) Szkolnictwo jezuickie 130 b) Szkolnictwo oratorianskie i pijarskie 135 c) Szkolnictwo innych zakon�w 137 3. Szkolnictwo parafialne 138 4. Szkolnictwo teologiczne 139 5. Edukacja dziewcz�t 141 XI. Rozw�j Szkolnictwa potrydenckiego w Rzeczypospolitej 143 1. Uniwersytety i ich kolonie 143 2. Wielki rozw�j kolegi�w zakonnych 145 3. Apogeum i upadek szkolnictwa parafialnego w XVII-XVIII w. 149 4. Studia zakonne i seminaria duchowne 151 5. Edukacja dziewcz�t w Rzeczypospolitej 153 XII. Rozw�j szkolnictwa na Rusi do II po�owy XVII w. 155 XIII. Rozw�j nauki i my�li pedagogicznej w dobie realizmu XVII w. 159 1. Warunki polityczne. Przewr�t w nauce i filozofii 159 2. Zmiany w pedagogice epoki realizmu. Bacon, Kartezjusz 161 3. Wolfgang Ratk� 162 4. Utopi�ci. Tomasz Campanella i Jan Walenty Andrea 163 5. Najwi�kszy pedagog XVII w. Jan Amos Kome�ski 165 6. Janseni�ci 1"7� 7. Pedagogika rewolucji angielskiej 173 8. Pocz�tki szkolnictwa wojskowego 176 XIV. O�wiecenie. Wiek pedagogiczny 179 1. Co to jest O�wiecenie? 179 2. Anglia. John Locke. Wychowanie gentlemana 181 3. Francja. Claude Fleury. U�yteczno�� wychowania 182 4. Fenelon. Problem wychowania dziewcz� 184 8 Spis tre�ci 5. Markiza Francoise d'Aubigne de Maitenon 185 6. Wychowanie naturalne. Jean Jac�ue Rousseau 186 7. O�wiata dla ludu 191 8. Szkolnictwo �ydowskie 197 XV. Idea szko�y nowoczesnej, �wieckiej i ludowej 201 1. Kasata jezuit�w. Sekularyzacja szkolnictwa 201 2. Reformy szkolne w Portugalii i Francji 202 3. Kryzys i reformy uniwersytet�w 204 XVI. Wielkie reformy szkolne w Rzeczypospolitej 207 1. Reforma Stanis�awa Konarskiego 207 2. Reforma szk� jezuickich 208 3. Powstanie szko�y rycerskiej w Warszawie 210 4. Komisja Edukacji Narodowej. Pocz�tki nowoczesnego szkolnictwa w Rzeczypospolitej 211 XVII. Reformy szkolne w Rosji 219 1. Reformy Piotra Wielkiego 219 2. Rozw�j nauki i szkolnictwa w Rosji w okresie '.-, O�wiecenia 221 XVIII. My�l pedagogiczna wielkiej rewolucji francuskiej 223 1. Og�lne przes�anki 223 2. Projekty nowoczesnego szkolnictwa 224 a) Karol Maurycy Talleyrand 224 b) Antoni Micha� Condorcet 224 c) Ludwik Micha� Le Pelletier 225 3. "Ojciec szko�y ludowej", Jan Henryk Pestalozzi 226 Bibliografia (Wyb�r) 231 Indeks os�b 235 Indeks miejsc geograficznych 241 Wprowadzenie Od d�u�szego czasu odczuwa si� w Polsce brak syntetycznego opracowania dziej�w wychowania. Powsta�y w dwudziestych i na pocz�tku trzydziestych lat XX wieku podr�cznik Stanis�awa Kota, jakkolwiek wznowiony w 1994 roku, jest ju� jednak ca�kowicie przestarza�y. Natomiast syntezy historii wychowania wydane w czasach PRL od pocz�tku budzi�y r�norodne zastrze�enia. Ponadto wyra�nie by�y pisane na zam�wienie ideologiczne, upraszczaj�c, a w niekt�rych przypadkach nawet wypaczaj�c rzeczywisto�� historyczn�. Inne bowiem w tym czasie "zniewolenia", ze wzgl�du na cenzur�, ukaza� si� nie mog�y. Kr�tkie za� uj�cia historii wychowania, opublikowane w Polsce w ostatnich kilkunastu latach maj� raczej charakter dora�nych skrypt�w. Tymczasem tak w Polsce, jak i za granic� zaznaczy� si� wyra�ny post�p w dziedzinie monograficznych studi�w z historii wychowania. W niekt�rych krajach zachodnich powsta�y tak�e nowoczesne monumentalne syntezy tej dziedziny wiedzy. Prezentowane tu uj�cie ma jednak swoje ograniczenia. Bazuje na wyk�adach, jakie autor prowadzi� przez ponad dwadzie�cia lat w Instytucie Historii i w Instytucie Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Inny jest jednak j�zyk "m�wiony", a inny "pisany". Dlatego tekst w wielu miejscach odbiega od wyk�adu. Z wyk�adami zwi�zana jest tylko og�lna jego koncepcja. Wiele kwestii nale�a�o bowiem przedstawi� szerzej, a z niekt�rych trzeba by�o zrezygnowa�. Jest to wyb�r r�nych zagadnie� i, jak ka�dy wyb�r, jest subiektywny, mo�e budzi� wiele w�tpliwo�ci. Dyskusja powinna tu jeszcze nie jedno zmieni� i u�ci�li�. Przez histori� wychowania w niniejszym uj�ciu rozumiemy w pierwszym rz�dzie dzieje my�li pedagogicznej oraz dzieje r�nych form wychowania i kszta�cenia, jak te� histori� instytucji do tego powo�anych. Przede wszystkim jednak zajmiemy si� dziejami wychowania i kszta�cenia szkolnego, a tylko niekt�rymi aspektami edukacji pozaszkolnej. Edukacj�, czyli wychowanie i kszta�cenie rozumiemy jako zapoznawanie m�odego pokolenia z warto�ciami i technikami charakterystycznymi dla danej cywilizacji i epoki. Historia wychowania jest niew�tpliwie cz�ci� historii kultury. Jej 10 Wprowadzenie przedstawienie wymaga wi�c uwzgl�dnienia szerszego kontekstu dziej�w kultury danego okresu. Praca ogranicza si� w zasadzie do Europy, stanowi�cej wyodr�bnion� ca�o�� cywilizacyjn� i zmierzaj�cej obecnie do jedno�ci politycznej, a jej zakres chronologiczny obejmuje czasy od staro�ytno�ci a� do wielkiej rewolucji francuskiej, czyli do wykszta�cenia si� nowoczesnego szkolnictwa, oraz w du�ym stopniu tak�e wychowania, w ramach struktur pa�stwowych. Niniejsze uj�cie jest nieco szersze ni� przewiduje aktualny program uniwersytecki. Jego zakres tre�ciowy bardziej jest zgodny z za�o�eniami Uczelni autora. S�dzimy, �e program historii wychowania powinien by� rozszerzony, bowiem wielu problem�w pedagogiki wsp�czesnej jako nauki najbardziej humanistycznej, bo dotycz�cej formowania cz�owieka, jest g��boko zakorzenionych w przesz�o�ci, i nie mo�na ich do ko�ca zrozumie� bez nale�ytego poznania kontekstu historycznego, w szczeg�lno�ci za� kontekstu dziej�w filozofii i teologii r�nych religii i wyzna�, czyli tych ga��zi nauk, kt�re le�a�y u podstaw prawie ka�dej my�li pedagogicznej interesuj�cego nas okresu. STAROYTNO�� L Najstarsze cywilizacje Najstarsze cywilizacje Egipt Urz�dnik pa�stwowy Szko�y kap�a�skie Aleksandria Problem wychowania zosta� �wiadomie postawiony dopiero na pewnym etapie rozwoju ludzko�ci. W dziejach �wiata by�o wiele r�nych cywilizacji. Do najstarszych nale�a�y cywilizacje Dalekiego i Bliskiego Wschodu, czyli Chin, Indii i innych kraj�w Azji oraz staro�ytnego Egiptu w p�nocnej Afryce. Bardzo s...
emilad1