DROGI PROJEKCYJNE CENTRALNEGO SYSTEMU NERWOWEGO.
DROGI ZSTĘPUJĄCE
Drogi zstępujące (RUCHOWE), czyli głównie drogi mózgowo-rdzeniowe, mają swój początek w różnych częściach mózgowia. Biorąc pod uwagę ich początek wyróżniamy :
1). drogi piramidowe (inaczej drogi korowo-rdzeniowe i korowo-jądrowe), biegnące z kory mózgu nieprzerwanie do rdzenia kręgowego. Przewodzą one impulsy dla ruchów dowolnych, czyli celowych, zamierzonych
i w pełni świadomych.
2). drogi pozapiramidowe, utworzone w głównej mierze z neurytów komórek znajdujących się w ośrodkach pnia mózgu. Przewodzą one impulsy dla ruchów automatyzowanych, nie w pełni świadomych, zautomatyzowanych.
Niektóre podręczniki do dróg zstępujących zaliczają także drogi układu autonomicznego, łączące ośrodki wegetatywne mózgowia z ośrodkami rdzenia kręgowego.
DROGI PIRAMIDOWE
Jak już wcześniej wspomniano, do tej grupy zalicza się drogi : - korowo-rdzeniową
- korowo-jądrową.
Droga korowo-rdzeniowa (tractus corticospinalis)
Rozpoczyna się w komórkach piramidowych (Betza), położonych w górnej części zakrętu przedśrodkowego (gyrus praecentralis) oraz przedniej (czołowej) części płacika okołośrodkowego (lobulus paracentralis) w płacie czołowym (z dotychczasowych badań wynika, że w płaciku okołośrodkowym leżą komórki odpowiedzialne za wysyłanie impulsów do motoneuronów odpowiedzialnych za unerwienie mięśni kończyny dolnej). Wymienione ośrodki (głównie zakręt przedśrodkowy) tworzą pole nr 4 wg. Brodmana i są I neuronami tej drogi.
W zakręcie przedśrodkowym reprezentacja ruchowa tułowia i kończyny górnej zajmuje jego górną część (szczególnie obfita jest reprezentacja mięśni dłoni, zwłaszcza kciuka), a w dolnej części leży reprezentacja ruchowa głowy i szyi (zwłaszcza obfita dla mm. żwaczy) - można stąd przyjąć, że jeżeli chodzi o zakręt przedśrodkowy to włókna drogi korowo-rdzeniowej rozpoczynają się z jego górnej części, a droga korowo-jądrowa z dolnej połowy.
Neuryty komórek górnej części zakrętu przedśrodkowego i czołowej części płacika okołośrodkowego tworząc wieniec promienisty torebki wewnętrznej (corona radiata capsulae internae), przechodzą przez przednią część odnogi tylnej torebki wewnętrznej (dokładnie przez jej 2/3 przednie).
Z kresomózgowia droga korowo-rdzeniowa wchodzi do śródmózgowia, gdzie wspólnie z drogą korowo-rdzeniową tworzy 3/5 środkowe odnogi mózgu (przy czym włókna drogi korowo-rdzeniowej leżą w odnodze mózgu bocznie od włókien drogi korowo-jądrowej). Następnie droga korowo-rdzeniowa biegnie przez część brzuszną mostu (pars ventralis pontis). Włókna tej drogi ulegają tu częściowemu rozproszeniu, omijając leżące tu jądra własne części podstawnej mostu i powodują powstanie wyniosłości piramidowych mostu (eminentiae pyramidales pontis).
Przechodząc do rdzenia przedłużonego, włókna drogi korowo-rdzeniowej ponownie gromadzą się we wspólną wiązkę, tworząc na przedniej powierzchni piramidę rdzenia przedłużonego (pyramis medullae oblongatae). W dolnej części rdzenia przedłużonego, na pograniczu z rdzeniem kręgowym, większość włókien drogi piramidowej (80 - 90% wg. podręcznika A. Bochenka) krzyżuje się w skrzyżowaniu piramid (decussatio pyramidum) i przechodzi do sznura bocznego strony przeciwległej, tworząc drogę korowo-rdzeniową boczną (tractus corticospinalis lateralis). Pozostała część (10 - 20%) pozostaje po tej samej stronie, biegnąc w sznurze przednim rdzenia kręgowego jako droga korowo-rdzeniowa przednia (tractus corticospinalis anterior). Należy nadmienić także, iż w sznurze bocznym biegnie dodatkowo niewielka ilość włókien nie skrzyżowanych, które osobno wyodrębnia się jako drogę korowo-rdzeniową boczną nie skrzyżowaną.
Włókna drogi korowo-rdzeniowej przedniej krzyżują się w spoidle białym rdzenia kręgowego i dochodzą do a-motoneuronów rogu przedniego rdzenia kręgowego, przy czym do skrzyżowania dochodzi na tej wysokości, gdzie znajduje się synapsa. Droga ta w sznurze przednim zajmuje pozycję pośrednią między jego powierzchnią przednią a przyśrodkową. Włókna drogi korowo-rdzeniowej przedniej wyczerpują się na wysokości zgrubienia szyjnego lub w części piersiowej rdzenia kręgowego (niezwykle rzadko dochodzą do zgrubienia lędźwiowego lub nawet do stożka rdzeniowego).
Z kolei droga korowo-rdzeniowa boczna leży w tylnej części sznura bocznego (nie przekraczając ku przodowi osi poprzecznej poprowadzonej przez spoidło białe) leżąc w części lędźwiowej i krzyżowej najbardziej powierzchownie. W wyższych partiach rdzenia kręgowego droga ta leży nieco głębiej oddzielona od powierzchni rdzenia przez drogę rdzeniowo-móżdżkową tylną. Kończy się również synapsami z a-motoneuronami rogu (słupa) przedniego rdzenia kręgowego. Motoneurony te stanowią dla drogi korowo-rdzeniowej II neuron.
Droga korowo-jądrowa (tractus corticonuclearis)
Droga ta bywa nazywana drogą korowo-opuszkową (tractus corticobulbaris), ponieważ jej najdłuższe włókna kończą się w rdzeniu przedłużonym (opuszce rdzenia kręgowego). Rozpoczyna się w 1/3 dolnej zakrętu przedśrodkowego (pole nr 4 wg. Brodmana), a komórki tego zakrętu stanowią I neuron tej drogi. Neuryty tych komórek tworzą wieniec promienisty torebki wewnętrznej i biegną przez kolano torebki wewnętrznej (genu capsulae internae) - od przodu ku tyłowi biegną włókna korowo-jądrowe dla jąder ruchowych nn. III, IV, VI; IX i X; V; XII; VII oraz VII i XI. Z kresomózgowia włókna przechodzą do śródmózgowia, gdzie biegną wspólnie z drogą korowo-rdzeniową, tworząc 3/5 środkowe odnogi mózgu, biegnąc przyśrodkowo od włókien drogi korowo-rdzeniowej (UWAGA !!! wg. podręcznika włókna tej drogi znajdują się przeważnie w przyśrodkowej części odnogi mózgu, mieszając się z włóknami drogi korowo-rdzeniowej i korowo-mostowej. Rozróżnia się dwa skupiska tej drogi : drogę korowo-jądrową przyśrodkową i boczną).
W śródmózgowiu część włókien tej drogi odłącza się by dojść do jąder ruchowych nerwów czaszkowych III i IV. Ze śródmózgowia droga przechodzi do części podstawnej mostu, gdzie kolejna część włókien odchodzi by dojść do jąder ruchowych nerwów czaszkowych V, VI i VII.
Następnie droga przechodzi do rdzenia przedłużonego, gdzie włókna dochodzą do jąder ruchowych nerwów czaszkowych IX, X, XI i XII.
Charakterystyczną cechą drogi korowo-jądrowej jest częściowe skrzyżowanie jej włókien. Przed dojściem do jąder ruchowych nerwów czaszkowych część włókien przechodzi na stronę przeciwną, tzn. Do jądra ruchowego nerwu czaszkowego dochodzą włókna skrzyżowane (z przeciwnej półkuli) i włókna nieskrzyżowane (z półkuli jednoimiennej).
Istnieją jednakże wyjątki od tej reguły. Są to : dolna część jądra ruchowego nerwu VII oraz jądro ruchowe nerwu XII. Dochodzą do nich wyłącznie włókna skrzyżowane (z przeciwległej strony).
W przypadku uszkodzenia drogi korowo-jądrowej po jednej stronie (np. w wyniku krwotoku na obszarze torebki wewnętrznej) występują u chorego objawy wyłącznie ze strony dolnej części jądra ruchowego nerwu VII i jądra ruchowego nerwu XII. Objawy są widoczne po stronie przeciwnej do uszkodzenia. Takie symptomy znajdują uzasadnienie w zaopatrywaniu pozostałych jąder ruchowych przez włókna korowo-jądrowe pochodzące z obu stron, a zatem istnieje jakby “podwójne zabezpieczenie” dla wszystkich jąder ruchowych nn. czaszkowych z wyjątkiem podanych powyżej. Możliwe jest różnicowanie porażeń nerwu twarzowego (VII). W przypadku porażenia centralnego (uszkodzenie drogi korowo-jądrowej) porażone są mięśnie mimiczne dolnej połowy jednej strony twarzy (PO STRONIE PRZECIWLEGŁEJ DO USZKODZENIA). W porażeniu obwodowym (uszkodzenie nerwu twarzowego) porażone są mięśnie mimiczne całej połowy twarzy (PO TEJ SAMEJ STRONIE CO USZKODZENIE).
UKŁAD POZAPIRAMIDOWY
(Systema extrapyramidale)
Układ ten wytwarza i przewodzi impulsy dla ruchów zautomatyzowanych, mimowolnych, częściowo świadomych (np. chodzenie).
Rozmieszczenie ośrodków układu pozapiramidowego jest problematyczne. Mówi się o ośrodkach nadrzędnych, które mają leżeć w korze mózgu do przodu od bruzdy przedśrodkowej i do tyłu od bruzdy zaśrodkowej.
(UWAGA !!! wg. podręcznika obecnie nazwy układ pozapiramidowy używa się przeważnie tylko dla określonej grupy ośrodków : prążkowia (łupina = skorupa + jądro ogoniaste), gałki bladej, istoty czarnej, jądra niskowzgórzowego i jądra brzusznego przedniego wzgórza, ściśle ze sobą połączonych. Przy czym za centralny ośrodek uważa się gałkę bladą, która otrzymuje projekcje z prążkowia, a większość swoich neurytów wysyła do jądra brzusznego przedniego wzgórza. W ten sposób powstaje obwód neuronalny, którego kolejnymi etapami są : prążkowie - gałka blada - jądro brzuszne przednie (i pośrednie) wzgórza - kora ruchowa - prążkowie. Ponadto gałka blada ma być połączona obukierunkowymi połączeniami z jądrem niskowzgórzowym. Duże znaczenie mają także połączenia istoty czarnej z prążkowiem.).
Wg. tradycyjnego podziału do niższych ośrodków tego układu należą :
1. w kresomózgowiu : jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, przedmurze i ciało migdałowate.
2. w międzymózgowiu : jądro niskowzgórzowe, jądra boczne i jądro przyśrodkowe wzgórza.
3. w śródmózgowiu : jądro czerwienne, istota czarna, jądra pokrywy, jądra tworu siatkowatego.
4. w moście : jądra przedsionkowe, jądra tworu siatkowatego.
5. w rdzeniu przedłużonym : dolne jądra oliwki i jądra tworu siatkowatego.
W ścisłym związku z układem pozapiramidowym jest móżdżek, który łączy się z ośrodkami kory mózgu (poprzez drogi korowo-mostowo-móżdżkowe), a także z niższymi ośrodkami tego układu (np. tractus tectocerebellaris, tr. reticulocerebellaris, tr. olivocerebellaris wliczając także drogi o przebiegu przeciwnym tj. np. tractus cerebelloreticularis). Dodatkowo poszczególne jądra układu pozapiramidowego łączą się ze sobą drogami krótkimi.
Szczególnie istotne jest połączenie jąder wzgórza z jądrami kresomózgowia, gdyż umożliwia przesłanie impulsu z podkorowego ośrodka czucia (leżącego we wzgórzu) na drogi odruchowe. Impuls ten płynie następnie a jądra soczewkowatego przez pętlę soczewkowatą (ansa lenticularis) do niższych pięter układu pozapiramidowego.
Z jąder układu pozapiramidowego leżących w pniu mózgu, oprócz dróg krótkich, wychodzą drogi długie :
n droga pokrywowo-rdzeniowa (tr. tectospinalis) - w sznurze przednim rdzenia kręgowego
n droga czerwienno-rdzeniowa (tr. rubrospinalis) - w sznurze bocznym rdzenia kręgowego
n droga siatkowo-rdzeniowa (tr. reticulospinalis) - biegną w sznurze bocznym (tr. reticulospinalis lateralis) i sznurze przednim (tr. reticulospinalis medialis)
n droga przedsionkowo-rdzeniowa (tr. vestibulospinalis) - w sznurze przednim rdzenia kręgowego
n droga oliwkowo-rdzeniowa (tr. olivospinalis) - na granicy sznura przedniego i bocznego rdzenia kręgowego.
Drogi te kończą się synapsami z a- i g-motoneuronami leżącymi w rogu (słupie) przednim rdzenia kręgowego.
DROGI WSTĘPUJĄCE
Drogi wstępujące (czuciowe) dzielimy na drogi przewodzące czucie powierzchowne i drogi czucia głębokiego. Do dróg wstępujących o specyficznym charakterze zaliczamy również drogi zmysłowe.
Drogi czucia powierzchownego przewodzą czucie z tzw. eksteroreceptorów. Prowadzą czucie dotyku, ucisku, bólu, ciepła i zimna.
Drogi czucia głębokiego przewodzą czucie z tzw. proprioreceptorów, tj. receptorów leżących w narządach układu ruchu (więzadłach, okostnej, torebkach stawowych, mięśniach, ścięgnach i powięziach). Ten rodzaj czucia charakteryzujemy więc jako czucie położenia, czucie stereognostyczne i czucie wibracji.
Drogi czucia głębokiego dzielimy na drogi czucia głębokiego świadomego i nieświadomego.
Droga rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa (tractus spinobulbothalamocorticalis)
Należy do dróg czucia głębokiego (proprioceptywnego) świadomego.
Pierwsze neurony tej drogi leżą w zwojach rdzeniowych (międzykręgowych), (UWAGA !!! wg. podręcznika droga ta w przeciwieństwie do innych dróg rdzeniowo-mózgowych nie rozpoczyna się w komórkach istoty szarej rdzenia kręgowego. Charakteryzuje się także tym, że przewodzi czucie dotyku i ucisku, oprócz drogi rdzeniowo-wzgórzowej przedniej). Neuryty komórek tych zwojów biegną w korzeniach tylnych do rdzenia kręgowego, gdzie dochodzą do sznura tylnego. Włókna pochodzące z niższych partii (segmentów) ciała są odsuwane od istoty szarej rogu tylnego w stronę przyśrodkową przez włókna dochodzące z wyższych segmentów.
Sznur tylny począwszy od segmentu Th4 włącznie jest podzielony (w budowie zewnętrznej) przez bruzdę pośrednią tylną na dwa pęczki : przyśrodkowo leży pęczek smukły (fasciculus gracillis Golli), zawierający pęczki włókien nerwowych pochodzących z dolnych odcinków ciała (segmenty krzyżowe, lędźwiowe
i większość piersiowych); bocznie leży pęczek klinowaty (fasciculus cuneatus Burdachi), zawierający włókna
z górnych segmentów piersiowych i segmentów szyjnych (zatem zawiera neuryty zwojów rdzeniowych powyżej Th5). Stąd pęczek smukły występuje na całej długości rdzenia kręgowego, a pęczek klinowaty jedynie w części szyjnej i w najwyższych segmentach piersiowych.
Na całej długości rdzenia oba pęczki (zarówno w rdzeniu kręgowym, jak i w przedłużonym) nie przechodzą na drugą stronę tzn. się nie krzyżują. Z rdzenia kręgowego pęczki przechodzą do części grzbietowej rdzenia przedłużonego. Dochodzą tu do jądra smukłego (nucleus gracillis), klinowatego (nucleus cuneatus)
i klinowatego dodatkowego (nucleus cuneatus accessorius). Włókna tych pęczków kończą się synapsami
z komórkami tych jąder, a zatem w tych jądrach znajduje się II neuron tej drogi.
Włókna pęczka smukłego kończą się w jądrze o tej samej nazwie. Natomiast w pęczku klinowatym można wyróżnić dwie części : przyśrodkową i boczną. Część przyśrodkowa prowadząca włókna z segmentów piersiowych i dolnych szyjnych kończy się w jądrze klinowatym. Część boczna (przylegająca do jądra rdzeniowego nerwu trójdzielnego) prowadzi włókna z górnych segmentów szyjnych i kończy się w jądrze klinowatym dodatkowym. Włókna rozpoczynające się w jądrze smukłym i klinowatym, podążają przeważnie do przeciwległego wzgórza, tworząc drogę opuszkowo-wzgórzową, zwaną wstęgą przyśrodkową (lemniscus medialis). Włókna te po wyjściu z jąder smukłego i klinowatego, zataczają łuk dokoła istoty szarej środkowej, jako włókna łukowate wewnętrzne (fibrae arcuatae internae) i przechodzą za piramidami rdzenia przedłużonego do przeciwległej połowy, krzyżując się z włóknami strony przeciwległej. Powstaje w ten sposób skrzyżowanie wstęg (decussatio lemniscorum). Wychodząca ze skrzyżowania wstęga przyśrodkowa zagina się ku górze i biegnie w obrębie tworu siatkowatego.
W skład włókien łukowatych wewnętrznych wchodzą :
n neuryty jąder smukłego i klinowatego
n neuryty jąder nerwów czaszkowych
n neuryty jąder tworu siatkowatego
n włókna oliwkowo-móżdżkowe
Wstęga przyśrodkowa biegnie przez część grzbietową rdzenia przedłużonego, nakrywkę mostu i śródmózgowia. Dobocznie od niej znajdują się : wstęga rdzeniowa i wstęga trójdzielna. Wstęga przyśrodkowa
i rdzeniowa (zawiera włókna drogi rdzeniowo-wzgórzowej) kończą się w jądrze brzusznym tylno-bocznym wzgórza. Wstęga trójdzielna (prowadzi neuryty komórek jądra rdzeniowego nerwu trójdzielnego, przewodzące czucie bólu, ciepła i zimna z przeciwległej połowy twarzy i błon śluzowych jamy nosowej, jamy ustnej i spojówki) kończy się w jądrze brzusznym tylno-przyśrodkowym wzgórza. Jądro brzuszne tylno-boczne jest więc trzecim neuronem tej drogi i jest podkorowym ośrodkiem czucia.
Neuryty komórek tego jądra przechodzą przez odnogę tylną torebki wewnętrznej, następnie biegną przez konar górny wzgórza (można to połączenie określić jako drogę wzgórzowo-korową) do korowego ośrodka czucia, leżącego w tylnej (ciemieniowej) części płacika okołośrodkowego i górnej części zakrętu zaśrodkowego w płacie ciemieniowym (pole 3, 1, 2 wg. Brodmana).
Droga odruchu :
Drogi wychodzące ze wzgórza dają rozliczne możliwości przekazywania impulsów biegnących w omawianej drodze na inne ośrodki mózgowia np. na ośrodki układu pozapiramidowego. Np. część neurytów z jądra brzusznego tylno-bocznego dochodzi do jądra ogoniastego, a stąd impuls jest przekazywany do jądra soczewkowatego, skąd przez pętlę soczewkowatą (ansa lenticularis) dociera do niższych pięter układu pozapiramidowego, a z nich do motoneuronów rogu przedniego rdzenia kręgowego.
Droga rdzeniowo-wzgórzowo-korowa (tractus spinothalamocorticalis)
Droga ta należy do dróg czucia powierzchownego. Pierwszym neuronem są komórki zwojów rdzeniowych (międzykręgowych). (UWAGA!!! - w podręczniku - w dwóch miejscach istnieją przeciwstawne sądy :
1. pierwsze neurony tej drogi leżą w komórkach rogu tylnego rdzenia kręgowego, a następnie przez istotę pośrednią środkową i spoidło białe przechodzą na drugą stronę, krzyżując się z włóknami strony przeciwległej,
2. pierwszy neuron znajduje się w komórkach zwojów rdzeniowych, drugi w komórkach rogu tylnego rdzenia kręgowego i wreszcie trzeci neuron stanowią komórki jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza).
Neuryty komórek zwojów międzykręgowych biegną korzeniami tylnymi do rdzenia kręgowego
i dochodzą do jądra własnego rogu tylnego, gdzie się kończą synapsami z komórkami tego jądra. Znajduje się tutaj II neuron tej drogi.
Neuryty komórek jądra własnego rogu tylnego rdzenia kręgowego tworzą dwie grupy włókien. Jedne przechodząc na stronę przeciwległą przez istotę szarą środkową kierują się do przeciwległego sznura bocznego tworząc drogę rdzeniowo-wzgórzową boczną (tractus spinothalamicus lateralis). Inne przez spoidło białe dochodzą do przeciwległego sznura przedniego jako droga rdzeniowo-wzgórzowa (tractus spinothalamicus anterior).
n droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna prowadzi impulsy bólowe, ciepła i zimna.
n droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia prowadzi impulsy czucia dotyku i ucisku.
Obie drogi z rdzenia kręgowego przechodzą do części grzbietowej rdzenia przedłużonego, a następnie biegną przez nakrywkę mostu i śródmózgowia, dochodząc do wzgórza. W pniu mózgu drogi rdzeniowo-wzgórzowe określa się jako wstęgę rdzeniową (lemniscus spinalis).
W śródmózgowiu wstęga rdzeniowa biegnie w pobliżu wstęgi przyśrodkowej (lemniscus medialis)
i dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza, gdzie jest trzeci neuron tej drogi.
Neuryty komórek tego jądra (podobnie jak w przypadku drogi rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowej) przechodzą przez odnogę tylną torebki wewnętrznej, następnie biegną przez konar górny wzgórza (można to połączenie określić jako drogę wzgórzowo-korową) do korowego ośrodka czucia, leżącego w tylnej (ciemieniowej) części płacika okołośrodkowego i górnej części zakrętu zaśrodkowego w płacie ciemieniowym (pole 3, 1, 2 wg. Brodmana).
Droga odruchu jest analogiczna jak powyżej.
Droga jądrowo-wzgórzowo-korowa (tractus nucleothalamocorticalis)
Jest to droga czucia nerwów czaszkowych.
Należy zarówno do dróg czucia powierzchownego i głębokiego.
Pierwsze neurony tej drogi leżą w zwojach czuciowych nerwów czaszkowych :
n w przypadku nerwu trójdzielnego (V) jest to zwój trójdzielny (ggl. trigeminale s. Gasseri)
n w przypadku nerwu pośredniego (VII) jest to zwój kolanka (ggl. geniculi)
n dla nerwu językowo-gardłowego (IX) są to zwoje : górny (wewnątrzczaszkowy) i dolny (zewnątrzczaszkowy = skalisty)
n dla nerwu błędnego (X) są to zwoje : szyjny i węzłowy.
Neuryty komórek zawartych w tych zwojach biegną odpowiednio w nerwach : trójdzielnym, pośrednim, językowo-gardłowym i błędnym. Wchodzą do pnia mózgu (n. V i pośredni wchodzą do mostu, a n. IX i X do rdzenia przedłużonego). Włókna kończą się synapsami z komórkami leżącymi w jądrach czuciowych tych nerwów. W przypadku nerwu V są to :
n ...
Bleckfear