IGNACY KRASICKI
MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI
Oprac. Mieczysław Klimowicz
I. Narodziny powieści w Europie
1. Wiek XVIII- wiekiem narodzin powieści.
2. W powieści bohater to zwykły człowiek, często z dołów społecznych, uwikłany w konflikty z otoczeniem, które przejawiały się nieraz w postawie buntowniczej wobec rzeczywistości.
3. belles iettres
4. 1776 r.- powstaje pierwsza w Polsce powieść nowożytna: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.
5. Typy „nowej powieści”:
a.) powieść satyryczno-obyczajowa (Henryk Fielding Historia życia Toma Jonesa i tenże, Przygody Józefa Andrewsa)
b.) powieść fantastyczna (Jonatan Swift Podróze Guliwera, Daniel Defoe Robinson Crusoe z 1719 r.)
c.) powieść psychologiczna (Samuel Richardson Pamela, Klarysa, Jan Jakub Rousseau Nowa Heloiza, Goethe Cierpienia młodego Wertera)
6. Powieść osiemnastowieczna próbowała stworzyć nowe wzorce osobowe wyrażając główne problemy epoki.
II. Romans i próby powieści w Polsce czasów Saskich
1. Aleksander Zatorski- twórca pierwszego w Polsce romansu listownego.
III. Krasicki w MONITORZE. Szkoła nowoczesnej prozy.
1. W Polsce przywykło się uznawać publicystykę za szkołę powieści.
2. 1765 r. przyjmowany początek Oświecenia w Polsce
3. 1765 r. powstanie teatru narodowego.
4. powstanie nowego typu drukarni
5. powstanie Towarzystwa Literatów w 1765 r. i szkoły kadeckiej.
6. MONITOR założony z inicjatywy króla w 1764 r. w ciągu 20 lat, bo do 1785 r. pełnił swoją pionierską i pełną zasług dla Oświecenia stanisławowskiego służbę. Funkcję naczelnego redaktora w pierwszym najciekawszym okresie istnienia pisma (do 1767 r.) sprawował Ignacy Krasicki- kanonik przemyski i prezydent trybunału małopolskiego, wyniesiony przez Stanisława Augusta za zasługi w działalności politycznej i kulturalnej do godności biskupa warmińskiego. Przypisuje się mu autorstwo ponad 225 artykułów. W gronie Redakcyjnym- A. K. Czartoryski, F. Bohomolec, J. E. Minasowicz, F. Łojko. Numery MONITORA ukazywały się 2 razy w tygodniu, poruszał sprawy związane z naprawą Rzeczypospolitej. Zadania monitora str. XV. Narodziny eseju, felietonu, reportażu, listu, artykułu, recenzji.
7. Esej to gatunek prozaicznej wypowiedzi krytycznej, filozoficznej lub historycznej pośredniej między rozprawą naukową a beletrystyką, odznacza się subiektywnym ujęciem tematu. W zasadzie dotyczy jednego wybranego zagadnienia, ale mogą pojawiać się swobodne nawiązania do tematu, anegdoty, dygresje, literackie opisy. Sugeruje tok rozumowania, które powinien samodzielnie kontynuować czytelnik.
8. Felieton Satyryczne ujęcie przedmiotu i większe nasycenie wstawkami fabularnymi.
IV. Romans i „nowa powieść” w sądach MONITORA.
1. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki pisane do 1775 r.
V. Krasicki w latach pisania Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków.
1. Redakcja w Berlinie 26 lutego 1755 r., w druku powieść ukazała się 15 marca 1756 r. u wydawcy warszawskiego Michała Grolla.
2. XBW Ksiażę Biskup Warmiński
3. Krasicki jako twórca poezji niepodległościowej.
4. Około 1773, 1774 r. prace nad ostateczną wersją MDp.
VI. Antyromans. Uwagi o kompozycji Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków
1. Konstrukcja utworu- przypomina kształt pamiętnika. Szlachcic pisał pamiętnik, aby przekazać swoim następcom tradycje rodowe, własne doświadczenia życiowe, opisać ważniejsze wydarzenia, w których brał udział. (Sam termin pamiętnik zaczął być używany w Polsce w XIX w.) Miało to na celu nadanie prawdziwości narracji, cech autentyzmu.
2. Nie wprowadzona do dzieła dedykacja Józefowi Poznańskiemu, cześnikowi kruszwickiemu, zaufanemu słudze i przyjacielowi z lat młodości. Zamiast dedykacji pojawia się przedmowa parodiująca rozpowszechnione i modne w zachodnioeuropejskiej powieści wstępy, w których autor starał się zyskać aprobatę czytelnika i tłumaczył się z rzekomych niedoskonałości utworu.
3. W MDp wykorzystane zostają takie formy gatunkowe jak: list, przemówienie, diariusz podróży, spis inwentarza przedmiotów znajdujących się na statku itd.
4. Pamiętnik MD składa się z 3 ksiąg. Układ trójdzielny. Każda z tych cześci reprezentuje inny typ powieści, cały układ natomiast podporządkowany jest już w samym pomyśle konstrukcyjnej egzemplifikacji losu bohatera.
5. Księga I – opis dzieciństwa Mikołaja, jego wychowanie, edukacja sentymentowi, praktyki trybunalskie, modny wojaż do Paryża. Przybiera kształt powieści satyryczno- obyczajowej, częściowo też powiastki filozoficznej z domieszką robinsonady. Ostra krytyka edukacji szlacheckiej, stylu życia sarmackiej prowincji, stolicy, a pośrednio rozkładu systemu społecznego i politycznego Rzeczpospolitej.
6. Księga II – przemiana Mikołaja
7. Księga III – Znów powieść obyczajowa, przygodowa, powiastka
8. Antyromansowe założenia autorskie. Wątek miłosny zredukowany prawie do minimum
9. Motyw pierścienia – spełnia w romansach funkcję cudowną, mistyczną- w MDp sprowadzony do wymiarów zwykłych i racjonalnych.
10. MDp jako wielka parodia romansu.
VII. Księga I. Powieść satyryczno-obyczajowa, czy powiastka filozoficzna
1. Relacja posiada cały czas charakter polemiczny
2. Narrator zajmuje stanowisko krytyczne. Parodia. Dystans ironiczny narratora. Także autoironia.
3. Akcja przypuszczalnie dzieje się na początku lat 60.
4. Epizod trybunalskii
VIII. Utopia i mit stanu natury.
1. II Księga ma kształt typowej utopii oświeceniowej. Jej tradycja sięga czasów starożytnych (Rzeczpospolitej Platona) Myślenie utopijne, którego wytworem były idealne krainy szczęśliwości, cechowała także arkadia
2. Próby lokalizacji raju utraconego na nieodkrytych obszarach ziemii.
XIX. Księga II. Redukcja bohatera. Doświadczyński w krainie Niupuanów
1. Głównie monologi, dyskurs
2. Życie Niupanów ich charakterystyka
tranulcia