4. Tkanki zwierzęce.pdf

4. Tkanki zwierzęce

4.1. Tkanka nabłonkowa

Każdy organizm oddziela się od środowiska zewnętrznego selektywną warstwą ochronną.

Ze względu na stykowe położenie (graniczne pomiędzy ciałem a otoczeniem) powinny to być

warstwy o urozmaiconej budowie.RS^zielają bowiem orga nizm od środowiska zewnętrznego,

zabezpieczają przed utratą^ wody (uzwierząt lądowych), mniejszym i (lub) prostszym pozwalają

na wymianę gazową, czyli oddychanie, natomiast wszystkim umożliwiają odbiór bodźców płyną

cych ze świata zewnętrene^oJMusiał to być stary „wynalazek” ewolucyjny, bowiem prymitywny

nabłonek występuje już u gąbek. W przypadku zwierząt wielokomórkowych tkankowych ( Eume -

tazoa ) tkanka nabłonkowa jest zawsze dobrze rozwinięta.

CECHĄ SPECYFICZNĄ WSZYSTKICH NABŁONKÓW JEST ZWARTY UKŁAD KOMÓREK

Bierze się to stąd, że między komórkami nie ma prawie wcale substancji międzykomórko-

wej. Z wyjątkiem oddychających skónrie'pfazów,liabionki nie są także unaczynione, a substancje

odżywcze pobierają z leżącej pod nimi tkanki łącznej. Powinieneś zdawać sobie sprawę, żena z

bionki nie tylko okrywają ciało, ale także wyściełają narządy i jamy ciała (por. niżej). Dlatego j

tkanka nabłonkowa rozwija sie ze wszystkich listków zarodkowych

Podstawowym problemem dla nabłonków jest utrzymanie zwartego układu komórek, w sy

tuacji, gdy ulegają one sil nym odkształceniom, np. w związku ze zginaniem kończyn. Możliwe to

jestdzięki:

1. Błonie podstawnej zbudowanej ze^śluzowielocukrowców (mukopolisacharydów) i białek. Jest

to jednorodna, cienka błona stosunkbwo odporna na zerwanie, wytwarzana~przez komórki

nabłonkowe;

2. Różnego rodzaju połączeniom międzykomórkowym, np. desmosomom—zgrubiałym powierzch

niom dwóch sąsiednich komórek, które „sklejone” są białkową substancją (por.

Ryc. 35). Utrudnia to w znacznym stopniu rozerwanie komórek.

Ryc. 35.

Schemat przekroju poprzecznego desmosomu (I — błona komórkowa, 2 — zgrubie

nie błony, 3 — substancja spajająca).

Komórki nabłonkowe posiadają centriole i są zdolne do podziału. Zwykle więc tkanka ta

posiada duże zdolności regeneracyjne, jedynie w przypadku wyższych kręgowców niektóre na

błonki wysćiełijąceTnp. otrzewnej i op łucnej, odtwarzają się_sfabo.

4. Tkanki zwierzęce

Podstawowa klasyfikacja nabłonków opiera się o kryteria morfologiczne i tak wyróżniono:

W zależności od liczby warstw komórek budujących nabłonki:

A) jednowarstwowe — charakterystyczne dla bezkręgowców, chociaż u kręgowców także wy

stępują,

B) wielowarstwowe — występujące wyłącznie u kręgowców i złożone max. z kilkunastu warstw

komórek;

W zależności od kształtu komórek:

A) płaskie, B) sześcienny (brukowy, kostkowy), C) walcowaty (cylindryczny).

Ryc. 36. Schematy budowy różnych typów nabłonków (A —jednowarstwowy płaski, B — jednowarstwowy

sześcienny, C — jednowarstwowy walcowaty, D — jednowarstwowy wiełorzędowy, E — wielo

warstwowy płaski, F — wielowarstwowy przejściowy).

Te dwa kryteria pozwolą nam dokonać przeglądu nabłonków ze szczególnym uwzględnie

niem człowieka (por. Ryc. 36):

A) jednowarstwowy płaski — (por. Ryc. 36 A) budują go spłaszczone, wieloboczne komórki,

których jądra umieszczone są centralnie. W organizmie człowieka spotykane są wszędzie

tam gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu niezbędnych substancji.

Występują więc na powierzcKm opłUcnejT otrzewnej, wyściełają pęcherzyki płucne, naczy

nia krwionośne, ścianę owodni oraz budują w nerce torebki Bowmana. Jest to najprymityw

niejszy typ nabłonka — występuje także u gąbek, chociaż pomiędzy komórkami nie ma

desmosomów;

B) jednowarstwowy sześcienny — (por. Ryc. 36 B) budują go komórki ±izometryczne, których

jądra umieszczone są centralnie. Przypominają swoim kształtem zwykłe kostki do gry. U

człowieka występują w kanalikach nerkowych i końcowych odcinkach gruczołów:

C) jednowarstwowy walcowaty — (por. Ryc. 36 C) budują go wysokie komórki o kształcie nie-,

regularnych graniastosłupów. Ich jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, nie

wiele ponad błoną podstawną. U człowieka ten typ nabłonka występuje w przewodzie po-^

karmowym od żołądka do odbytnicy. W jelicie cienkim dodatkowo występuje tzw. rąbek

szczoteczkowy — na wolnej powierzchni komórki nabłonka posiadają dużą ilość cieniut

kich, „paluszkowatych” wypustek cytoplazmatycznych nazywanych mikrokosmkami, które

zwiększają wielokrotnie powierzchnię wchłaniania.jw nabłonku jajowodu komórM-pesia-

-dają tzwrłąbek migawkowy — na wolnej powierzchni występują liczne rzęski ( ciliae, cirri),

o takiej samej budowie jak wici i rzęski pierwotniaków, które poruszają się w kierunku ma-—

cicy, ułatwiając przesuwanie się komórki jajowej;

D) jednowarstwowy wielorzędowy—(por. Ryc. 36 D) budują go wysokie komórki przypomina

jące powyginane graniastosłupy, część jest klinowata i nie dochodzi do wolnej powierzchni

nabłonka. Jądra komórkowe są umieszczone w komórkach na różnych wysokościach (w

wielu rzędach) przez co, w czasie obserwaqi mikroskopowych, powstaje wrażenie wielowar-

stwowości. Na wolnej powierzchni często występuje rąbek migawkowy T pomagający usuwać

zanieczyszczenia z dróg oddechowych (jamy nosowej, krtani, tchawicy i oskrzeli), tam bo

wiem nabłonek ten występuje;

E) wielowarstwowy płaskil (por. Ryc. 36 E) zbudowany jest zwykle z kilku warstw komórek,

z których zewnętrzne są spłaszczone. Intensywne cytokinezy w głębszych warstwach (tzw.

rozrodczych) umożliwiają stałe złuszczanie się wierzchnich i odnawianie się tkanki. Wystę

puje w jamie ustnej do przełyku włącznie, w pochwie i na przedniej powierzchni rogówki.

Jeśli wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworzą elastyczną, odnawialną powłokę

ochronną pokrywającą u wszystkich kręgowców skórę (nabłonek wielowarstwowy płaski

rogowaciejący to naskórek);

F) wielowarstwowy przejściowy — (por. Ryc. 36 F) ten typ nabłonka jest zaliczany do szczegól

nych, ponieważ komórki najbardziej zewnętrznej spośród 3—5-ciu warstw budulcowych nie

mają stałego kształtu. Zwykle są duże, baldaszkowate i pokrywają kilka sąsiednich komórek

leżących pod nimi. U wszystkich owodniowców ten typ nabłonka wyścieła moczowody.

Nabłonki spełniają bardzo różnorodne czynności i można przyjąć za kryterium podziału

4. Tkanki zwierzęce

Podział obejmuje:

1. Nabłonki okrywające i wyścielające — w przypadku gdy oddzielają ciało zwierzęcia od środo

wiska zewnętrznego nazywa się je okrywającymi! Bezkręgowce posiadają tylko nabłonki jed

nowarstwowe, pokryte u płazińców» obleńców, pierścienic i stawonogów oskórkiem (kutikulą).

Jest to bezpostaciowa (amorficzna) wydzielina komórek nabłonkowych o zróżnicowanym skła

dzie chemicznym. U stawonogów są to białka i aminocukier z grupy pochodnych polisachary

dów — chi ty na. Sztywny pancerz skorupiakowjeśt dodatkowo wysycany solami wapnia i fosfo

ru (głównie węglanami). W ten sposób powstaje" sztywny szkielet zewnętrzny (pófrpanćerz

raka).[U kręgowców ciało okrywa zawsze wielowarstwowy, złuszczający się naskórek] Bezżu-

chwowee i jyby w naskórku posiadają liczne jednokomórkowe gruczoły śluzowe, których wy

dzielina (śluz) zmniejsza tarcie w czasie pływania. U Tetrapoda (kręgowcowczworonożnych) w

skórze występują także gruczoły wielokomórkowe, a liczba warstw komórek dochodzi czasem

do kilkunastu. Wspomniane wcześniej płazy oddychają intensywnie skórą, ale ich naskórek

posiada tylko jedną warstwękomórek zrogówaciałych. Ugadów i ptakówskóra jest w zasadzie

pozbawiona gruczołów (por. jednak CZĘŚĆ: ANATOMIA I...). Należy także wspomnieć, że naskórek kręgowców buduje wiele specyficznych tworów rogowych,-np Juski u gadów, pióra i

łuski u ptaków, włosy, pamokere, pazury i kopyta u ssakó\$ (por. PODR. KL. II).fGdy nabio-

nek pokrywa narządy wewnętrzne i jamę ciała nazywa się go wyściełającym] U gąbek w jamie

paragastfalnej występuje prymitywny, jednowarstwowy nabłonek złożony z komórek kołnie-

rzykowatydrtchoanocytów). Jamę gastralną jamochłonów wyściełają komórki nabłonkowo-

mięśniówe, nablopkowo-gruczolowe (wydzielają enzymy trawienne) i niezróżnicowane (zdol

ne do endocytoz)pU wszystkich trójwarstwowców nabłonki omawianego typu ewoluowały w

zależności od lokalizacji i funkcji. Pochodzące z endodermyjiabłonki jelita rozwijały powierzch

nię wchłaniania (por. mikrokosmki) i zdolność do egzocytozy (por. nabłonek walcowaty). Me-

zenchymatyczny śródbłonek naczyń krwionośnych, limfątycznych, jam serca ( endothelium ) i

mezódermainyśródbłonek (, mezothelium) pokrywający błony surowicze otrzewnej i opłucnej,

„szły” w kierunku zmniejszenia grubości i uiątwiania.dyfuzji (por. nabłonek jednowarstwowy

płaski);

2. Nabłonki gruczołowe — o komórkach ze szczególnie dobrze rozwiniętą zdolnością do produk

cji „na export” specyficznych substancji. Wydzielanie zsyntetyzowanych związków może odby

wać się w trojaki sposób:

A) merokrynowo (cząsteczkowo) — polega to na dyfuzji cząstek ze szczytowej części komórki,

co nie doprowadza do jej uszkodzenia. Tak „pracuje” u wszystkich zwierząt większość gru

czołów;

B) apokrynowo (szczytowo) — polega to na odrywaniu szczytowej części komórki wraz z wy

dzieliną. Uszkodzone komórki regenerują się. Przykładem może być gruczoł mleczny u ssa

ków;

C) holokrynowo (całościowo) — polega to na destrukcji całej komórki, która w ten sposób

zamienia się w wydzielinę. W miejsce zniszczonych komórek z głębszych warstw gruczołu

powstają nowe. Przykładem niech będzie gruczoł łojowy.

UWAGA:

gruczoły płazów i części ssaków. Rzadziej z wielu warstw (gruczoły poliptychiczne),

np. wspomniany holokiynowy gruczoł łojowy u człowieka, gruczoły ptaków i gadów.

Komórki gruczołowe wydzielają: A) bezpośrednio do płynów ustrojowych, czyli endokrynowo^dokrewnie). Gruczoły tego typu

(endokrynowe) nie mają fizycznej łączności z nabłonkami, nie posiadają również przewo

dów wyprowadzających wydzielinę (tu: inkret). Praktycznie więc każdy inkret jest hormo

nem. Budowy gruczołów dokrewnych nie musisz znać (por. jednak CZĘŚĆ: ANATOMIA

i...);

B) do środowiska zewnętrznego lub do światła przewodu pokarmowego, czyli egzokrynowo

(zewnątrzwydzielniczo). Zwykle, choć nie zawsze, gruczoły takie mają przewody wyprowa

dzające wydzielinę (tu: sekret, ekskret). Klasyfikacja gruczołów egzokiynowych opiera się o

kryteria:

a) budowy i wówczas dzieli się je na:

— jednokomórkowe — oczywiście zbudowane z jednej komórki,

— wielokomórkowe;

położenia względem nabłonka, z którego powstają:

— endoepitelialne (wewnątrznabłonkowe), £s'«'ddh

—

egzoepi telialne (zewnątrznabłonkowe), leżące w tkance łącznej poza nabłonkiem, cho

ciaż kontaktujące się z nim.

Te dwa kryteria pozwolą dokonać przeglądu gruczołów ze szczególnym uwzględnieniem

człowieka (jeśli jednak nie zdajesz na AM możesz sobie ten podział darować):

a) gruczoły jednokomórkowe endoepitelialne—u wszystkich kręgowców występują komór

ki kubkowe (mukocyty) wydzielające śluz. Człowiek posiada liczne mukocyty w nabłon

kach: jelita cienkiego i dróg oddechowych;

gruczoły wielokomórkowe endoepitelialne — u Tetrapoda są to gruczoły błony śluzowej

żołądka;

c) gruczoły jednokomórkowe egzoepitelialne—u człowieka nie występują, charakterystycz

ne jest ich występowanie w skórze bezżuchwowców, ryb i kijanek płazów;

d) gruczoły wielokomórkowe egzoepitelialne (g.w.e.) — ze względu na znaczne różnice zo

stały podzielone na drobniejsze grupy (por. Ryc. 37):

— g.w.e. pojedyncze—zwykle nie posiadają przewodów wyprowadzających, komórki czę

ści gruczołowej tworzą pęcherzyki, cewki lub cewko-pęcherzyki (ni to pęcherzyki, ni to

cewki). Są typowe dla płazów, u człowieka gruczołem takim jest potowy mały (ale ma

kręty przewód wyprowadzający);

— g.w.e. rozgałęzione — posiadają jeden przewód wyprowadzający, do którego uchodzi

kilka pęcherzyków, cewek albo cewko-pęcherzyków. Wyobraź sobie kilka gruczołów

pojedynczych zebranych razem, a otrzymasz gruczoł rozgałęziony. U człowieka są to

np. małe gruczoły jamy ustnej i dwunastnicy;

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: