1. Aksjologiczne kryterium obowiązywania prawa a tzw. cywilne nieposłuszeństwo
Kryterium aksjologiczne obowiązywania prawa odwołuje się do zgodności norm prawnych z innym systemem wartości. Na ogół chodzi to o porównanie prawa z moralnością, jakimiś zasadami sprawiedliwości bądź religią. Mówimy że prawo obowiązuje bo jest sprawiedliwe, dobre, moralne albo że nie obowiązuje ponieważ jest niesprawiedliwe, niedobre, niemoralne. Organ stosujący prawo nie może odmówić zastosowania prawa, które formalnie obowiązuje, z tego tylko powodu, iż ktoś uznaje to prawo za niesprawiedliwe czy niesłuszne. Każdy podmiot ma obowiązek realizować prawo formalnie obowiązujące nawet jeśli nie aprobuje jego treści. W demokratycznych państwach prawa rozważana jest dopuszczalność uznania jednego wyjątku od tej zasady : zdania na ten temat są jednak podzielone. Chodzi o dopuszczalność tzw. Cywilnego nieposłuszeństwa. Polega ono na świadomym i na ogół publicznym naruszaniu prawa przez jednostkę jednak nie w celu prywatnym ale wyraźnie w interesie publicznym tj by zwrócić uwagę organom państwa i społeczeństwu na rażąco niesprawiedliwe prawo albo na rażąco niewłaściwą praktykę jego stosowania. Cywilne nieposłuszeństwo to próba praktycznego przyznania wyższości aksjologicznemu kryterium obowiązywania prawa nad kryterium formalnym.
2. Desuetudo a obowiązywanie prawa w sensie behawioralnym.
Na podstawie desuetudo uznaje się, że nie obowiązują prawne akty prawotwórcze (przepisy prawne, normy prawne) które przez odpowiednio długi czas nie były stosowane przez organy państwa mimo zaistnienia okoliczności do ich stosowania. Jednocześnie wykształciło się powszechne przeświadczenie, że przepisy tych aktów nie obowiązują. Wówczas mówi się że akt utraci faktycznie swoją moc obowiązywania w drodze desuetudo. Mając na myśli obowiązywanie prawa w sensie behawioralnym to myślimy o przestrzeganiu prawa przez wszystkich albo większość adresatów. Oczywiście to kryterium nie jest brane pod uwagę w toku podejmowania decyzji. Posługują się nim socjologowie w swoich badaniach. Nie można odmówić realizacji prawa na tej podstawie że „inni też go nie przestrzegają a wiec to prawo nie obowiązuje”.
3. Co to znaczy że akt wchodzi w życie.
Jeśli akt wchodzi w życie to znaczy że od wskazanego dnia adresaci mają obowiązek go realizować (przestrzegać) a zwłaszcza stosować. Od tego momentu wywołuje skutki prawne. W Polsce obowiązuje generalna zasada że przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia w oficjalnym dzienniku urzędowym.
4. Wyjątki od zasady lex retro non agit.
Wyjątkiem od tej zasady jest nadawanie niekiedy mocy wstecznej aktowi prawotwórczemu, który wprawdzie wiąże skutki prawne z faktami wcześniejszymi niż czas jego ustanowienia jednakże chodzi wyłącznie o sytuację w kórych rozwiązanie takie jest korzystniejsze dla adresatów, pozwala przyznać podmiotom dodatkowe usprawnia lub znosi ograniczenia wolności.
5. Przepisy kolizyjne
6. Reguły kolizyjne a obowiązywanie prawa
Reguły kolizyjne można zastosować, jeśli powstają wątpliwości, jakie prawo obowiązuje. Inaczej mówiąc mamy do dyspozycji dwie normy dotyczące tej samej kwestii, które pozostają w kolizji. Trzeba wówczas ustalić którą z nich zastosować w konkretnym przypadku. Reguły kolizyjne, choć niepisane, stosuje się bowiem zgodnie z milczącą wolą prawodawcy, który godzi się na użycie tych narzędzi przez organy stosujące prawo do poprawienia stanu prawa.
7. Sprzeczności w sprawie i próby ich usuwania
Wyróżniamy sprzeczności pozorne i realne. Pozorne są efektem niedostatecznej precyzji języka tekstów prawnych i są wadami, które można w praktyce usunąć bez interwencji prawodawcy. Inaczej jest w sprzeczności realnej, tę może usunąć wyłącznie prawodawca albo Trybunał Konstytucyjny. Sprzeczności realne mogą mieć źródło polityczne i techniczne.
8. Luki w prawie i sposoby ich usuwania.
Występują luki aksjologiczne i konstrukcyjna. Występuje także swoista luka w prawie która polega na braku aktów wykonawczych do ustawy. Luki usuwane są zazwyczaj za pomocą analogii z ustaw, wnioskowanie z przeciwieństwa.
9. Zupełności i niesprzeczność systemów prawa
Zupełność – cecha systemu, założenie o charakterze idealizacyjnym, dyrektywa dla organów stanowiących prawo (nakaz stanowienia prawa wolnego od luk), organów stosujących prawo (nakaz wypełniania luk w prawie poprzez konstruowanie norm prawnych pośrednich przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych – inferencyjnych). Wyróżniamy zupełność: obowiązywania, proceduralną i kwalifikowaną.
Niesprzczność
a) Znaczenie opisowe – cecha systemu prawa b) Założenie o charakterze idealizacyjnymc) Dyrektywa skierowana do - organów stanowiących prawo – nakaz stanowienia prawa niesprzecznego treściowo- organów stosujących prawo – nakaz usuwania kolizji norm prawa przy pomocy reguł kolizyjnychSprzeczność najczęściej zawarta jest w dyspozycjach norm kolidujących ze sobą. Zobowiązanie musi być obiektywnie możliwe do wykonania.
10. Zasady wnioskowań prawniczych.
Prawnicy obok reguł kolizyjnych i dyrektyw interpretacyjnych stosują trzeci typ reguł egzegezy tekstów prawnych zwanych regułami wnioskowań prawniczych/ (określane także mianem reguł inferencyjnych) reguły te pozwalają wnioskować, że skoro obowiązuje norma N1 wyrażona w tekście prawnym, to można przyjąć, że obowiązuje również norma N2, która w tekście wyrażona nie jest, ponieważ wynika ona z normy N1 na mocy określonej reguły inferencyjnej. Wyróżniamy wynikanie logiczne, instrumentalne i aksjologiczne.
11. Wnioskowanie instrumentalne a wnioskowanie z podobieństwa.
Wnioskowanie instrumentalne „z celu na środki”. Jest to wnioskowanie odwołujące się do związków przyczynowych między faktami uregulowanymi w przepisach i faktami, których w przepisach nie ma, ale mają one wyraźny związek z tymi pierwszymi. Innym przykładem jest wnioskowanie z podobieństwa (przez analogię). Opiera się ono na założeniu że prawodawca chce poddawać konsekwentnie regulacji prawnej stany rzeczy w sposób istotnie podobne do siebie i nawet jeśli nie ma przepisu ale da się ustalić że prawodawca miała zamiar uznać pewien stan rzeczy za uregulowany to wówczas można zastosować rozumowanie przez analogię z ustawy (analogia legis).
12. Wnioskowanie z podobieństwa a wnioskowanie z przeciwieństwa.
wnioskowanie z podobieństwa (przez analogię). Opiera się ono na założeniu że prawodawca chce poddawać konsekwentnie regulacji prawnej stany rzeczy w sposób istotnie podobne do siebie i nawet jeśli nie ma przepisu ale da się ustalić że prawodawca miała zamiar uznać pewien stan rzeczy za uregulowany to wówczas można zastosować rozumowanie przez analogię z ustawy (analogia legis). Możliwe jest także zastosowanie wnioskowanie z przeciwieństwa. Tu opieramy się na założeniu że skoro prawo milczy na temat obowiązku to go nie ma. Prawodawca określając prawne obowiązki używa określeń „jedynie” , „tylko” , „wyłącznie”. Jest to sygnał do zastosowania wnioskowanie z przeciwieństwa.
13. Zasada terytorialności a suwerenność państwa.
Zasada terytorialności mówi o tym że osoba wykonująca pracę najemną na terytorium państwa członkowskiego UE podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeśli mieszka na terytorium innego państwa członkowskiego lub przedsiębiorstwo albo pracodawca który ją zatrudnia ma swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego. Zasada terytorialności stanowi bezpośredni wyraz suwerenności państwa.
14. Zasada terytorialności w prawie cywilnym i karnym.
Z zasady terytorialności wynika żę polską ustawę karną stosuje się do wszystkich osób, bez względu na obywatelstwo, które popełniły czyn zabroniony na polskim terytorium albo na polskim statku wodnym lub powietrznym (wyjątek immunitet).
15. Prawo międzynarodowe prywatne a prawo międzynarodowe publiczne.
Jeżeli w stosunkach cywilnoprawnych pojawia się element obcy no. Miejsce zamieszkania osoby lub siedziba firmy jest za granicą, to wówczas o tym jakie prawo stosuje się do rozstrzygania takich spraw decyduje prawo prywatne międzynarodowe.
16. Co to jest odpowiedzialność prawna.
Podmiot ponosi odpowiedzialność prawną jeśli poddaje się przewidzianym przez prawo negatywnym konsekwencjom (skutkom) zachowań, zdarzeń lub stanów rzeczy które stanowią naruszenia obowiązków zawartych w normach prawnych ( poddaje się normie sankcjonującej).
17. Odpowiedzialność na zasadzie winy, ryzyka, za czyny cudze.
Odpowiedzialność na zasadzie winy-opiera się na założeniu że ten kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencję swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzka-opiera się na założeniu że ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób chociażby on sam winy nie ponosił.
Odpowiedzialność za czyny cudze- opiera się na założeniu że winę ponosi nie sprawca ale ten który powinien sprawcę pilnować.
18. Sankcja Karna.
Sankcja karna pełni funkcję prewencyjną (ogólną lub szczególną), izolacyjną (np. od społeczeństwa) i eliminacyjną (kara śmierci). Sankcją karną państwo posługuje się w tych sferach życia w których naruszenie obowiązków prawnych ocenia jako szczególnie szkodliwe albo niebezpieczne społecznie.
19. Organizacja sądownictwa w Polsce.
Sądy mają w Polsce monopol na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości . Sprawują go: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sądy powszechne to sądy: rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy dzielą się na wydziały. Wydziałem kieruje przewodniczący wydziału. Sąd rejonowy dzieli się na : cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych. Ponadto w niektórych sądach są wydziały ubezpieczeń społ. , wydziały gospodarcze i sądy grodzkie. Sądy działają na zasadzie instancyjności.
20. Organizacja prokuratury w Polsce.
21. Komornik sądowy
Komornik sądowy jest głównym organem egzekucyjnym. Komornik działa w obszarze prawa prywatnego, nie dokonując ustaleń z urzędu, opiera się na informacjach o majątku dłużnika otrzymanego od wierzyciela, działa jedynie na wniosek i tylko w ramach żądań zawartych w tym wniosku.
22. Fakty prawne a fakty objętne prawnie.
Faktem prawnym nazywamy ogół okoliczności określonych przepisami prawa, które wywołują skutki prawne, czyli powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego. Faktami prawnymi są : zdarzenia i zachowania prawne.
23. Zdarzenia prawne
Zdarzenie prawne jest to zdarzenie niezależne od zachowania się podmiotów prawa wywołujące skutek prawny. Zdarzenie prawne jest rodzajem faktu prawnego. Mogą to być np. urodzenie i śmierć, upływ czasu czy zjawiska naturalne.
24. Zachowania prawne
Zachowanie prawne to fakt prawny, który jest zależny od woli podmiotu. Zachowanie prawne dzielimy na działania (aktywne) o zaniechania (brak działania w sytuacji wymagającej aktywności). Można je również podzielić na zgodne i niezgodne z prawem.
25. Czynności konwencjonalne w prawie.
Czynnościami konwencjonalnymi w prawie nazywamy takie czynności psychofizyczne, którym na mocy prawa nadaje się nowy, dodatkowy sens . Innymi słowy prawna czynność konwencjonalna to świadome zachowanie podmiotu(podmiotów), który zmierza(zmierzają) do określonego skutku doniosłego prawnie.
26. Rodzaje faktów prawnych
Faktami prawnymi nazwiemy takie zdarzenie albo zachowanie podmiotów, które są unormowane przez prawo.
27. Proste a złożone stosunki prawne.
Podział na stosunki prawne proste a złożone jest stworzony według powiązań między uprawnieniem jednej strony a obowiązkiem drugiej. Prosty to taki w którym tylko jedna ze stron jest zobowiązana a druga tylko uprawniona. Złożony natomiast to taki w którym strony pozostają zarówno zobowiązane i uprawnione.
28. Stosunki zobowiązaniowe a stosunki podległości kompetencji.
Stosunek zobowiązaniowy istnieje gdy normy prawne zakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na rzecz innego podmiotu, kompetencji natomiast istnieje w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze względu na wydaną przez podmiot decyzję). Ten drugi jest charakterystyczny dla prawa publicznego.
29. Rzeczy i dobra niematerialna
Rzecz –w polskim prawie- to przedmioty materialne, istniejące u wyodrębnione z przyrody. Rzeczy dzieli się na ruchomości i nieruchomości. Przedmiotem stosunku prawnego oprócz rzeczy mogą być także dobra niematerialne- różne postaci energii, pieniądze, papiery wartościowe itp.
30. Prawo przedmiotowe a prawo podmiotowe.
Prawo przedmiotowe to zbiór ogólnych, uporządkowanych norm (zasad) zachowania, uznanych lub preferowanych przez społeczeństwo (państwo), zagrożonych różnymi sankcjami (rygorami) w razie ich naruszenia. Prawo podmiotowe natomiast to uprawnienie złożone. Odnosi się ono do sumy wolności i uprawnień podmiotu prawa tj. do sfery wolności i możności postępowania przyznanej podmiotowi i chronionej przez prawo w znaczeniu przedmiotowym.
31. Obowiązek prawny a uprawnienie.
Obowiązek prawny jest to wyrażony w formie normie prawnej skierowany do adresata nakaz albo zakaz określonego postępowania. Obowiązek wyznaczony jest przez przedmiotowe i oznacza brak swobody wyboru zachowania przez adresata normy. Ogranicza on swobodę wyboru zachowania. Może mieć charakter pozytywny bądź negatywny. Uprawnienie natomiast obejmuję sferą zachowań nienakazowych i niezakazanych, w której podmiot może dokonać różnych wyborów, przy czym zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań prawnie zakazanych bądź nakazanych innego podmiotu. Ten inny podmiot ma prawny obowiązek świadczenia na rzecz uprawnionego. Adresat może zachować się zgodnie z dyspozycją normy albo zaniechać realizacji tego postępowania. Uprawnienia są wyznaczone przez prawo przedmiotowe- zachowania podmiotów uprawnień nie są więc indyferentne prawne.
32. Bezwzględne i względne prawa przedmiotowe
lej