Zadania własne i zlecone samorządu terytorialnego

Trzy ustawy kształtują obecnie model samorządu terytorialnego w Polsce, są to:

- ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r.,

- ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r.,

- ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r.

"Ukształtowany na podstawie powyższych ustaw model samorządu terytorialnego w Polsce charakteryzuje się następującymi cechami:

- jest to model trójstopniowy; samorząd istnieje we wszystkich 3 szczeblach zasadniczego podziału terytorialnego kraju (gmina, powiat, województwo),

- jest modelem dualistycznym; przy czym zadania własne samorządu określone zostały za pomocą klauzuli generalnej: do zakres działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Ustawy mogą nakładać na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej zadania te mogą wynikać również z porozumień z organami administracji rządowej,

- ma charakter obligatoryjny; dla wszystkich mieszkańców danej jednostki podziału terytorialnego kraju. Zgodnie bowiem z art.1 ustawy o samorządzie gminnym (podobne postanowienia zawierają pozostałe ustawy samorządowe), ,, mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową",

- ma charakter korporacyjny; mieszkańcy gmin, powiatów i województw podejmują rozstrzygnięcia bezpośrednio lub przez wyłonione przez siebie organy,

- wykonuje zadania publiczne, czyli zadania należące do administracji publicznej, w imieniu własnym, a nie państwa, przy użyciu władztwa publicznego, w sposób samodzielny i samodzielność ta podlega ochronie sądowej,

- posiada osobowość prawną, z czym wiąże się możliwość uczestniczenia w obrocie cywilnoprawnym oraz wyodrębnienie osobnej kategorii praw majątkowych - mienia samorządowego,

- ingerencja państwa w działanie organów samorządu terytorialnego jest ukształtowana odmiennie w zakresie zadań własnych samorządu i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. W zakresie zadań własnych oparta jest na nadzorze weryfikacyjnym, sprawowanym przez organy administracji rządowej na podstawie kryterium zgodności z prawem. Podstawowym środkiem nadzoru jest stwierdzenie nieważności uchwały organu kolegialnego samorządu. W sprawach zleconych, oprócz kryterium zgodności z prawem, nadzór państwowy jest sprawowany także na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności, jego zakres i formy są zaś takie same jak przy nadzorze w administracji rządowej."[1]

Obecnie w Polsce mamy szesnaście województw, 314 powiatów oraz 2478 gmin (za Wikipedia).

Gmina.

O zakresie działania oraz zadaniach gminy mówi rozdział 2 ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie z art. 6. 1. do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.

2. Jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, rozstrzyganie w sprawach, o których mowa w ust. 1, należy do gminy.

Następnie, w art. 7 ww. ustawy ustawodawca wymienia dokładnie jaki zakres spraw wchodzi w pojęcie zadań własnych gminy. Tak więc, według art. 7. 1. zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:

1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

4) lokalnego transportu zbiorowego,

5) ochrony zdrowia,

6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

7) gminnego budownictwa mieszkaniowego,

8) edukacji publicznej,

9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

11) targowisk i hal targowych,

12) zieleni gminnej i zadrzewień,

13) cmentarzy gminnych,

14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,

15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

18) promocji gminy,

19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

2. Ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy.

3. Przekazanie gminie, w drodze ustawy, nowych zadań własnych wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów własnych gminy lub subwencji. Przepis art. 8 ust. 4 i 5 stosuje się odpowiednio.

Co do zadań zlecony gminie ustawodawca wypowiada się w art. 8 Art. 8. 1. Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

2. Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji.

2a. Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego.

2b. Spory majątkowe wynikłe z porozumień, o których mowa w ust. 2 i 2a oraz w art. 74, rozpatruje sąd powszechny.

3. Gmina otrzymuje środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania zadań, o których mowa w ust. 1, 2 i 2a.

4. Szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych, o których mowa w ust. 3, określają ustawy nakładające na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych lub zawarte porozumienia.

5. W przypadku niedotrzymania terminów, o których mowa w ust. 4, gminie przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych

Poza tym, zgodnie z art. 9 ustawy o samorządzie gminnym wcelu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi.

2. Gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w odrębnej ustawie.

3. Formy prowadzenia gospodarki gminnej, w tym wykonywania przez gminę zadań o charakterze użyteczności publicznej, określa odrębna ustawa.

4. Zadaniami użyteczności publicznej, w rozumieniu ustawy, są zadania własne gminy, określone w art. 7 ust. 1, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.

I na koniec należy wspomnieć o tym że zgodnie z literą art. 10. 1. wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego.

2. Gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Powiat.

Zdania własne i zlecone są także domeną powiatu (co zostało już wyżej napisane). Tak więc, zgodnie z art.1.1 ustawy o samorządzie powiatowym mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.

2. Ilekroć w ustawie jest mowa o powiecie, należy przez to rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Zakres działań oraz zadania powiatu zostały tak jak i w ustawie o samorządzie gminnym ulokowane w rozdziale 2.

Na mocy art. 4.1. powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1) edukacji publicznej,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) pomocy społecznej,

4) polityki prorodzinnej,

5) wspierania osób niepełnosprawnych,

6) transportu zbiorowego i dróg publicznych,

7) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

8) kultury fizycznej i turystyki,

9) geodezji, kartografii i katastru,

10) gospodarki nieruchomościami,

11) administracji architektoniczno-budowlanej,

12) gospodarki wodnej,

13) ochrony środowiska i przyrody,

14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18) ochrony praw konsumenta,

19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20) obronności,

21) promocji powiatu,

22) współpracy z organizacjami pozarządowymi.

2. Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

3. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.

4. Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.

5. Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

6. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.

Poza tym,(art. 4a. ustawy o samorządzie gminnym), ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

Oczywiście, (art. 5. 1.) powiat może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej.

2. Powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.

3. Porozumienia, o których mowa w ust. 1 i 2, podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

4. Do porozumień stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591).

Województwo.

,,Województwo jest jednostką samorządu terytorialnego, przewidzianą w art. 164 Konstytucji, zgodnie z którym ustawa określa inne niż gmina jednostki samorządu terytorialnego albo lokalnego.''[2] Zgodnie z art.1.1 ustawy o samorządzie wojewódzkim: mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową.

2. Ilekroć w ustawie jest mowa o województwie lub samorządzie województwa, należy przez to rozumieć regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

,, Województwo, tak jak gmina i powiat, ma wymiar społeczny. Kwalifikacja mieszkańców województwa jako wspólnoty następuje z mocy prawa. Przynależność do wspólnoty nie jest zatem uzależniona ani od rozstrzygnięcia organów województwa, ani od woli mieszkańców.

Z uwagi na to, że województwo jest podmiotem o charakterze terytorialnym, drugim jego elementem jest obszar. W tym zakresie nowe województwa stały się częściowo sukcesorami województw należących do systemu organów administracji rządowej."[3] Zakres działalności województwa tradycyjnie został uregulowany w rozdziale drugim ustawy o samorządzie wojewódzkim. Zgodnie z art.11.1 ww. ustawy samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele:

1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej,

2) pobudzanie aktywności gospodarczej,

3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,

5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

1a. (1) Strategia rozwoju województwa opracowana przez samorząd województwa po przyjęciu jej w drodze uchwały przez sejmik województwa jest przedkładana do wiadomości ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego.

2. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się:

1) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy,

2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,

3) pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej,

4) wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli,

5) racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

6) wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji,

7) (2) wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie,

8) promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa.

3. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie.

4. Samorząd województwa może w związku z realizacją strategii rozwoju województwa:

1) występować o wsparcie ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programach wojewódzkich,

2) zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów na podstawie odrębnej ustawy.

5. Wykonywanie zadań związanych z rozwojem regionalnym na obszarze województwa należy do samorządu województwa. Zasady finansowania rozwoju regionalnego oraz źródła dochodów województwa w tym zakresie określają odrębne ustawy.

Należy pamiętać, że (art. 12. 1.) samorząd województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje w szczególności z:

1) jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym,

2) administracją rządową, szczególnie z wojewodą,

3) innymi województwami,

4) organizacjami pozarządowymi,

5) szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi.

6) (skreślony).

2. Wykonując zadania określone w ust. 1, samorząd województwa może również współpracować z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich.

Na koniec warto dodać, że (art. 14. 1.) samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) (3) kultury i ochrony zabytków,

4) pomocy społecznej,

5) polityki prorodzinnej,

6) modernizacji terenów wiejskich,

7) zagospodarowania przestrzennego,

8) ochrony środowiska,

9) (4) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych,

10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,

11) kultury fizycznej i turystyki,

12) ochrony praw konsumentów,

13) obronności,

14) bezpieczeństwa publicznego,

15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

2. Ustawy mogą określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez zarząd województwa.

3. Ustawy mogą nakładać na województwo obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

[1] Wiedza o społeczeństwie, pod red. T. Wosia, J. Stelmacha, Warszawa 2003

[2] Prawo administracyjne, pod red. J. Bocia, Wrocław 2000

[3] Ibid.,

Zadania i struktura jednostek samorządu terytorialnego – gminy, powiatu, województwa

GMINA

Jest toprawnie zorganizowany terytorialnie związek osób określony ustawowo jako wspólnota samorządowa. Ustrój i strukturę gminy regulują adresowane do niej normy prawne, przez co wyróżniona zostaje jako wyodrębniony podmiot prawa funkcjonujący w organizacyjnej strukturze państwa.

1.Zadania gminy

Podstawowym zadaniem gminy jest realizowanie lokalnych określonych ustawowo spraw publicznych oraz także tych nieprzekazanych przez ustawy żadnemu podmiotowi. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadania własne są wykonywane przez gminę w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność w sposób określonych w ustawach, korzystając przy tym z samodzielności, która jest chroniona na drodze sądowej. Wprowadzając zadania obowiązkowe ustawodawca zabezpiecza w ten sposób ich realizację i zapewnia konkretny poziom zaspokojenia potrzeb lokalno - publicznych mieszkańcom gminy.

Zadania własne gminy Można utworzyć kilka kategorii zadań własnych gminy, a mianowicie zadania z zakresu:

- infrastruktury technicznej gminy (dotyczące nadzorowania i tworzenia gminne dróg, ulic, placów, mostów, kanalizacji, wodociągów, utrzy mywanie czystości, tworzenie wysypisk oraz uty lizacji odpadów komunalnych oczyszczania i usuwania ścieków komunalnych, utrzymywania urządzeń sanitarnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną; regulujące komunalne budownictwo mieszkaniowe, targo wiska i hale targowe, lokalny transport zbiorowy, obiekty i urządzenia użyteczności publicznej a także obiekty administracyjne na terenie gminy ),

- infrastruktury społecznej ( dotyczące ochrony zdrowia, kultury, oświaty, kultury fizycznej i pomocy społecznej ),

- bezpieczeństwa i porządku publicznego (realizowane przez organizację ruchu drogowego, porządek publiczny, ochronę przeciwpożarową, bezpieczeństwo sanitarne ),

- ładu przestrzennego i ekologicznego ( dotyczące planowanie przestrzennego, gospo­darki terenami oraz ochrony środowiska ).

Zasadą jest wykonywanie przez gminę zadań własnych w imieniu własnym i na własną odpo wiedzialność, w sposób wskazany w ustawach, przy korzystaniu z chronionej sądownie samo dzielności. Ograniczenie samodzielności zadaniowej gminy następuje ustawowo przez wprowadzenie instytucji dotyczącej obowiązkowych zadań własnych. Jeśli ustawa tak stanowi, gmina nie ma prawa uchylić się od wykonania zadań. Zaspokojenie potrzeb publicznych nie może być uzależnione od swobodnej oceny danego składu osobowego organów gminy. Wprowadzając zadania obowiązkowe ustawodawca zabezpiecza w ten sposób ich realizację oraz gwarantuje mieszkańcom gminy dany poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.

Oprócz zadań własnych gmina wykonuje także zadania zlecone z zakresu administracji rządo wej. Zadania te są d...