symbolika.pdf

Archeologia Nowego Świata

J OANNA M AŁOCHA

Aztecka symbolika liczb

Rysem charakterystycznym dla

dojrzałej religii azteckiej było grupowanie

wszystkich ywych istot zgodnie

z zasadniczymi kierunkami świata oraz

z kierunkiem góra – dół. Dlatego te takie

znaczenie dla mentalności indiańskiej

posiadały liczby: cztery i pięć. Idea

czterech stron świata oraz regionu

centralnego (kierunek pionowy) znajdował

odbicie we wszystkich przejawach

religijnych narodu azteckiego i stanowił

jedną z idei, którą naród ten dziedziczył

po starych kulturach Mezoameryki. Cała

rzeczywistość: zwierzęta, bogowie, dni,

imiona, kolory – wszystko grupowało się

wokół czterech kierunków świata. Człowiek

otrzymywał imię dnia, w którym się urodził,

dni zaś - uporządkowane w kalendarzu

rytualnym – dzieliły się na cztery grupy

po 65 dni kada i przypisane były do

wschodu, zachodu, południa i północy.

Dalej: najwysza para boska zrodziła

czterech bogów – Tezcatlipokę Czarnego,

Ryc.3. Malowidło przedstawiające aztecką wizję struktury świata, podzielonego w układzie poziomym na cztery wielkie

regiony zgodnioe z głównymi stronami świata. (za: Frankowska M., 1987)

czasopismo archeologiczne

me hir

Archeologia Nowego Świata

Tezcatlipokę Niebieskiego, Tezcatlipokę

Czerwonego oraz Quetzalcoatla (boga

wiatru i ycia). Kierunek z góry na dół -

niebo i ziemia – symbolizuje boska para

stwórców. Czterech synów tej najwyszej

pary stworzyło boga i boginię wody

mieszkających w czterech komnatach.

Kiedy niebo spadło na ziemie i bogini wody

Chalchiuhtilique była Słońcem (epoką),

owi czterej bogowie nakazali zrobić

w środku ziemi cztery drogi, by przez nie móc

przejść i podnieść niebo. Cztery pierwsze

istoty zostały stworzone przez bogów;

świat został zburzony czterokrotnie,

a cztery Słońca (epoki) istniały przedtem,

nim wyłoniła się ostateczna rzeczywistość.

A świat ten był zbudowany na planie

w kształcie krzya obejmującego cztery

części, cztery działy, cztery regiony. Kadym

z tych regionów rządziło co najmniej

jedno bóstwo, które określało jego

funkcje i charakter. Kolorem wschodu

była czerwień i ta część świata rządzona

była przez Tezcatlipokę Czerwonego

lub boga Xipe-Totec – bóstwo wiosny,

siewów i kukurydzy – symbolizowała

ona urodzaj. Kolorem północy była

czerń, rządził nią Tezcatlipoka Czarny

(bóg grzechu) i była ona ziemią suszy

i mgławic. Zachód był biały i zawiadywał

nim Quetzalcoatl; symbolizował poczęcie

i narodziny. Południe było niebieskie i było

królestwem Tezcatlipoki Niebieskiego, czyli

boga wojny Huitzilopochtili. Stąd podczas

uroczystości ku czci Tezcatlipoki lektyka,

na której spoczywał posąg bóstwa pokryta

była czterobarwnym płótnem.

Opisując święto ku czci Xipe – Totec

– boga wiosny – Bernardo de Sangun pisał,

i jeńcy, którym wręczano dzbany z pulque,

wznosili je w kierunku wschodu i zachodu,

północy i południa, ofiarując czterem

stronom świata; czyniła to równie kobieta

symbolizująca boginię. Podczas tej samej

uroczystości obrzędowej kapłani udawali

się na brzeg rzeki, zanurzali się w niej,

a następnie wchodzili do znajdujących

się obok czterech domów: które zwali

ayauhacalli, co znaczy – dom mgły. Kady

z tych domów był skierowany w inna stronę

świata [...] Pierwszego dnia wchodzili do

jednego domu, następnego do drugiego,

trzeciego dnia – do trzeciego, czwartego

– do czwartego.

Podczas innego święta,

poświęconego bogini Toci - matce

bogów, kapłan odziany w skórę zdartą

z kobiety złoonej w ofierze teje bogini

wspinał się na szczyt świątyni boga

Huitzilopochtili. Tam wznosił ramiona ku

górze, a następnie leał krzyem przed

wizerunkiem bóstwa. Ruchy te powtarzał

czterokrotnie. Towarzyszyli mu w tym czasie

młodsi kapłani, którzy wcześniej ślubowali

wykonanie tego obrządku. Take w czasie

tej uroczystości młodzieniec symbolizujący

boginię zabijał własnoręcznie czterech

jeńców, a następnie zlecał kapłanom, by

oni zabijali pozostałych. 1

Obok cyfry cztery wanymi

liczbami były dziewiątka, trzynastka

i dwudziestka. Dziewiątka była symbolem

świata podziemnego: dziewięć bowiem

było przeszkód, które dusze musiały

pokonać zanim docierały do miejsca

wiecznego spoczynku i dziewięciu bogów,

którzy rządzili poszczególnymi sferami

świata podziemnego.

Trzynastka, według jednego z mitów,

była cyfrą niebios, ale według innego

była nią dziewiątka. 2 W tej pierwszej

wersji legendy stwórcy mieszkali nie

w dziewiątym, lecz w trzynastym niebie;

gdzie oczekiwali na zniszczenie świata,

aby na jego miejsce stworzyć nowy.

Jedenaste niebo było czerwone, dziesiąte

– ółte, dziewiąte – białe. Ósme było

niebem noy z krzemienia (podobnych

do noy, jakimi wycinano serca ofiar);

siódme było niebieskie i tam mieszkał

bóg Huitzilopochtili - symbol nieba

dziennego. Szóste było zielone; piąte

– to miejsce przelotnych gwiazd, komet i

ognia. W czwartym mieszkała bogini soli,

w trzecim odbywało przechadzki Słońce, w

drugim mieszkali bogowie nocnego nieba,

po pierwszym zaś niebie krąył księyc i

chmury. Trzynaście znaczyło dla Azteków:

„zbiór przestrzeni i czasu”, albowiem

wiek Meksykanów składał się z 52 lat

i był wynikiem liczby 13 pomnoonej

przez cztery. Tak jak rytualny kalendarz,

obejmujący 260 dni, był rezultatem

rachunku 5*4*13... 3

Cyfra dwadzieścia była liczbą

człowieka: to suma palców u rąk i nóg.

Tyle dni posiadał kady z trzynastu

miesięcy (jednostek), które składały się na

kalendarz rytualny – księgę przeznaczenia.

Dwadzieścia otrzymuje się mnoąc pięć

przez cztery, gdzie cztery jest symbolem

Słońca, a pięć oznacza piąty kierunek

świata: z nieba do ziemi. Dwadzieścia

posiada zawsze tajemne znaczenie.

z czterema stronami świata, z ich

charakterystycznymi cechami. Cechy

te zaś wiązały się z - ju wcześniej

nadmienioną – symbolika barw.

I tak: kolor niebieski - na przykład - był

związany z rajem ziemskim (Tlalocanem),

dokąd udawali się po śmierci niewolnicy

składani w ofierze. Tym się tłumaczy te

niebieski znak ręki odciskany na drzwiach

panów przez idących na śmierć. Barwa ta

była równie wiązana ze słońcem w zenicie

na tle nieba. Specjalne znaczenie miał

kolor ółty. Barwa dojrzałej kukurydzy,

a kiedy nabierał odcienia czerwonawego

płomienia – stawał się symbolem

starości. Jeeli kapłani malowali sobie

twarz na czarno, to chcieli w ten sposób

podkreślić swój związek z siłami nocy, ze

światem śmierci, ze światem podziemi,

złowieszczymi bogami, grzechem, nędzą,

siłami destrukcyjnymi i złymi. ółte

i czerwone pasy malowane na twarzy

kojarzyły się z bogiem wiosny Xipe-

Totec, niebieskie natomiast niewątpliwie

z Huitzilopochtli - symbolem nie tylko

wojny, ale take słońca w zenicie.

Kolor błękitny, powtarzający się z taką

częstotliwością w ozdobach boskich,

symbolizował południe, niebo i wodę.

Podczas uroczystości poświęconej bogom

wody i deszczu - czyli tlalokom - kapłani

malowali sobie na niebiesko nie tylko

twarze, ale tym kolorem pokrywali

wiosła łódek, w których znajdowały

się serca ofiar ludzkich. Kobieta

uosabiająca boginię kukurydzy miała

twarz pomalowaną na czerwono i ółto,

dlatego, i takie były kolory zachodu.

I jeeli podczas obrzędu zwanego teotleco

pojawiał się nad ołtarzem młodzieniec

z twarzą pomalowana na czarno, to było

tak, bowiem barwa ta miała związek

z północą. Ofiary ludzkie ozdabiano

piórami białych ptaków symbolizujących

szczęśliwą przyszłość, albowiem biały

kolor oznaczał brzask poranny i miejsce

na niebie zamieszkane przez wojowników

poległych śmiercią pełną chwały na polu

bitwy.

Aztecka symbolika imion

Take imiona bogów azteckich miały

znaczenie symboliczne: Tezcatlipoca

znaczy „lustro dymiące” – był bogiem

Wielkiej Niedźwiedzicy, ciemnego nieba,

czarnoksięników. Imię Huitzilopochtili

(„koliber z południa”) - sugerowało,

e zmarły wojownik odradzał się

w postaci kolibra na południu (które

Aztecka symbolika barw

Ta magiczna arytmetyka jest

jednocześnie geografią, albo-

wiem wszystko jest związane

czasopismo archeologiczne

me hir

Archeologia Nowego Świata

według dawnych Meksykanów było lewą

stroną świata). Quetzalcoatl – był węem

pokrytym piórami quetzala, ale take

„drogocennym bliźniakiem”, wskazującym

na to, e gwiazda poranna i gwiazda

wieczorna są w istocie tą samą, czyli

gwiazdą Wenus. Rano reprezentuje ją

Quetzalcoatl, wieczorem jego bliźniak

– Xolotl.

Nie tylko imiona bogów miały ukryty

sens. Oni sami symbolizowali siły

przyrody i występowali pod rónymi

przebraniami. Na przykład Quetzalcoatl

– wą uskrzydlony – był jednocześnie

bogiem wiatru – Ehecatlem – zachodzącym

słońcem i gwiazdą poranną, a kiedy

udawał się na wędrówkę podziemną

– przybierał postać psa. Coatlicue – bogini

ziemi – występująca take pod nazwą

Cihuacoatl („kobieta wą” lub „eńska

część istoty ludzkiej”) lub jako bogini

Tlazolteotl (bogini rozkoszy cielesnych,

poeraczka grzechów), była siła twórczą,

a jednocześnie – niszczycielską.

Transformacja ta odbywała się za

pomocą maski. Zwierzęta we wszystkich

legendach posiadały właściwości magiczne

i tajemną mądrość. Tak więc orzeł

potrafił zamienić się w jelenia, kiedy

indziej zaś w leoparda. Wiedzą tą mogły

pomóc człowiekowi lub mu zaszkodzić.

Zwierzęta uczyły, jak uzyskiwać wpływ na

demony – albowiem były spokrewnione

z bogami – i jak ominąć zło. Słońce

było dla Azteków orłem: kiedy wstępuje

na nieboskłon zwie się Cuauhtlehuanitl

– „orłem, który się wznosi”, a po południu

zwie się Cuauhtemoc – „orłem, który

spada”. Orzeł i tygrys personifikują siły

ciemności. Dlatego stanowiły elementy

ubioru kapłańskiego i były ozdobami

tronu władców. Były te wzorcem strojów

elity wojowników: rycerzy-orłów i rycerzy-

tygrysów. Jak opisuje Sahagun: Pan

zasiadał na podwyszeniu, ozdobionym

piórami orlimi, a oparcie było ze skóry

tygrysa. Podczas święta bogini soli kapłani

nosili na ramionach pióra w kształcie nogi

orła wraz z jego udem, wszystko ułoone

z piór [...] Noga orła miała szpony

skierowane do góry, udo zaś znajdowało

się między szponami i było skierowane

w dół. 5 Obok orła i tygrysa – symboli

światła i ciemności – pozostających

w stałej walce ze sobą, pojawiał się pies.

Kapłani nosili w dniu uroczystości zwanej

Huauhquiltamalqualiztil (spoywanie

tamales podczas święta ku czci boga

ognia) ozdobę w kształcie tego zwierzęcia.

Pies zaś kojarzył się z pojęciem śmierci

i świata podziemnego. 6 Z kolei motyl

– pojawiający się często w ozdobach

kapłanów i na dawnych malowidłach

ściennych – był symbolem ognia, a take

duszy zmarłego na polu bitwy wojownika.

Zawikłana symbolika dawnych

Meksykanów obejmowała równie i florę.

Ju sam wyraz „kwiat”, w zaleności od

uytego kontekstu, mógł być wielorako

rozumiany. Na przykład: kwietna woda -

jest symbolem krwi; kwiaty tańczące – to

wojownicy; kwiaty, których się pragnie – to

jeńcy przeznaczeni na ofiarę. I wreszcie

kwiat znaczy pieśń, boski dar przeznaczony

dla wybranych. 7

Ryc. 1. Kwinkus, figura złoona z pięciu punktów

rozmieszczonych w kształcie krzya (za: Frankowska

M., 1987)

Ryc.3. Krzy Quetzalcoatla i znak Wenus (za: Frankowska

M., 1987)

symboliczne, jakie przyznają liczbie cztery:

Cztery jest liczbą kosmicznego porządku.

Świat nasz rozciąga się w czterech

kierunkach, tak jak pole gry w piłkę,

tak jak dom spoczywający na czterech

naro ż nikach... Kiedy kapłani palą tytoń

– czynność magiczna – winni wydmuchiwać

dym w cztery strony świata.[...] Cztery

pieczary znajdują się u wejścia do świata

podziemnego, ten zaś z kolei jest przecięty

czterema ście ż kami: jedna z nich jest biała,

druga – czarna, trzecia – czerwona, czwarta

– zielona; wszystkie stykają się

w jednym punkcie.

M. S t e n, dz. cyt., s. 41.

Aztecka symbolika zwierząt i

roślin

Znaczenie symboliczne dla Azteków

posiadały równie zwierzęta. Podczas

obrzędów opisanych przez Sahaguna

pojawiały się orły, jaguary, przepiórki,

niedźwiedzie, jaszczury, ropuchy, motyle,

itd. Kapłani podczas obrzędów naśladowali

głosy zwierząt – na przykład zanurzając

się w celach rytualnych w rzece czy

jeziorze zaczynali wydawać głosy, krzyczeć

i naśladować ptactwo wodne; jedni

naśladowali dzikie kaczki, inni ptaki

zwane pipitztli, inni kruki wodne czy białe

czaple. Słowa wypowiadane przez kapłanów

wydawały się być przywoływaniem demona

za pomocą ptasiej mowy [...] czynili

tak przez cztery dni. Równie stroje

kapłanów często były sporządzane ze skór

zwierząt: w czasie święta ku czci boga

Huitzilopochtli jeden z kapłanów ubrany

był w skórę niedźwiedzia i pełnił jak gdyby

funkcję ojca chrzestnego przeznaczonych

na ofiary. 4 Podczas innej uroczystości jej

przewodzący przebrany był za jaszczurkę,

a kiedy indziej na papierze – w jaki się

stroił – malowano wizerunek jastrzębia.

Równie noe z obsydianu, jakimi się

posługiwano do ścinania włosów jeńców,

zwano „pazurem jastrzębia”. W azteckim

Meksyku zwierzęta posiadały więc w sobie

siły magiczne; ich przedstawienie miało

charakter rytualny; w człowieku, który

je uosabiał, dokonywała się przemiana.

2 M. S t e n, dz. cyt., s. 43-44:

Pierwsze niebo było niebem gwiazd,

drugie – było zamieszkane przez tzitzimime,

potwory

o wyglądzie szkieletów, które zejdą na ziemię

w dniu wyznaczonym przez bogów; zniknie

wtedy słońce, nastąpi trzęsienie ziemi

i tzitzimime po ż rą wszystkie ż ywe istoty.

Trzecie niebo zamieszkuje czterystu ludzi:

ż ółtych, białych, czarnych, niebieskich i

czerwonych, zostali oni stworzeni przez

boga Tezcatlipokę; w czwartym znajdowało

się wszelkiego rodzaju ptactwo i stamtąd

udawało się na ziemię. Były to najpewniej

dusze wojowników zło ż onych w w oierze

i zamienione w cudowne ptaki, które po

czterech latach odwiedziły pola Meksyku;

w piątym znajdowały się ”jaszczurki ognia”,

stworzone przez boga ognia; w szóstym -

pozostałe istoty; siódme niebo było pokryte

kurzem, w ósmym zbierali się wszyscy

bogowie, ale stamtąd nikt nie wychodził do

miejsca, gdzie znajdował się Tonacatecuhtli

(Ometecuhtli) i jego mał ż onka Tonacacihuatl

(Omecihuatl). Co się znajdowało w

pozostałych niebiosach - nie wiadomo.

Przypisy:

1 Nawet i współcześni Meksykanie

wielokrotnie podkreślają - nadal

funkcjonujące - tradycyjne obciążenie

czasopismo archeologiczne

me hir

Archeologia Nowego Świata

3 Dni rytualnego roku Azteków

oznaczone były numerami od 1 do13,

stawianymi przed nazwami kolejnych

dwudziestu dni w taki sposób, że nazwa

dnia z określonym numerem powtarzała się

dopiero po 260 dniach. Tak więc kalendarz

zaczynał się od 1-Imox, 2-Ic, 3-Acbal,

itd., a czternaste Balam miało liczbę 1-

Balam, 2-Tziquiun, itd. Rok kończył się,

gdy na Imox znów przypadała jedynka.

Nazwy zaś dni były następujące (Quiche):

IMOX (IMUX) – nazwa ryby lub ziemi;

IC – powietrze; ACBAL – noc; CAT - sieć

do noszenia kolb kukurydzy; CAN – wąż;

CAMEL – śmierć; QUEH (TCHE) – jeleń;

CANKL – kolba kukurydzy, bogactwo; TOH

– deszcz; TZII – pies; BATZ – małpa; E

(EI) – zęby; AH – trzcina, młoda kukurydza;

BALAM (IX) – tygrys lub łuskać kukurydzę;

TZIQUIN – ptak; AHMAC – puchacz

lub grzechotnik; NOH – mocny, żywica;

TIHAX – ostrze obsydianu, dzień oiary;

CAOC – błyskawica, grzmot, opiekun

świata; HUNAPU – łowca, pan, władca,

nazwa boga. Ten kalendarz 260-dniowy

stanowił podstawę do wróżb; dzięki niemu

wyznaczano daty, które były przychylne

tradycyjnym ceremoniom kultowym oraz

poznawano przeznaczenie jednostek. Każdy

z dni niósł bowiem ładunek dobra lub zła,

a jego interpretacją zajmował się kapłan

Ah-kin. Według kalendarza ustalano dzień

narodzin (patronem nowo narodzonego

stawało się bóstwo tego określonego

dnia) czy też rozpoczęcia pracy w polu.

Aby dokładnie wyznaczyć datę, trzeba

było dodatkowo określić jej pozycję w

Haab, czyli w kalendarzu cywilnym

365-dniowym. Składał się on z kolei z

18 miesięcy dwudziestodniowych oraz z

dodatkowych pięciu dni, które uważane

były za nieszczęśliwe. Tylko 52 dni z 260

dni kalendarza rytualnego mogło zająć

początkowe pozycje w kalendarzu Haab.

Są to dni, w których pojawiają się nazwy

Ic, Queh, E i Noh, opatrzone kolejnymi

numerami od 1 do 13, i tylko one mogły

rozpocząć rok świecki Quiche. Co 52

lata kalendarza Haab, a co 73 sakralnego,

oba kalendarze dochodziły do tego

samego punktu wyjściowego. Cykl ten

został nazwany przez badaczy „obrotem

kalendarza”. Zob. M. F r a n k o w s k a, dz.

cyt., s. 286-287; T. Ł e p k o w s k i, dz. cyt.,

s. 78-79; A. S z c z e p a ń s k i, dz. cyt., s.

49; Popol Vuh. Księga Rady Narodu Quiche ,

Warszawa 1980, s. 30-31.

zwanego atzitzicuilotl, inne miały kształt

kaczek. Tamże.

Opracowania:

5 Także w czasie obrzędów zwanych

Xocotl-huetzi („spada owoc”):

Właściciele jeńców malowali ciało na ż ółto,

zaś twarz ró ż nymi odcieniami czerwieni;

pióropusz ich miał kształt motyla i uło ż ony

był z czerwonych piór papug; w lewej ręce

trzymali tarczę [...] a w jej środku znajdował

się rysunek nogi orła lub tygrysa zrobiony

specjalnie w tym celu z piór. Tamże.

1. Beyer H., Mity i symbole staroytnych

Meksykan. T. 10, Warszawa 1965.

2. Borucki M., Szkolny leksykon hi-

storyczny. Fakty, biografie, pojęcia ,

Warszawa 1998.

3. Caso A., Naród Słońca, Wrocław 1962.

4. Ceram C.W., Pierwszy Amerykanin.

Zagadka studiów prekolumbijskich,

Warszawa 1977.

5. Cotterell A., Słownik mitów świata,

Katowice 1996.

6. Frankowska M., Mitologia Azteków,

Warszawa 1987.

7. Garibay Angel M., Historia literatury

nahuatl. T. 1, Łódź 1986.

8. Hill Boone E.(red.), The Aztec Templo

Mayor, Washington 1987.

9. Kondratow A., Zaginione cywilizacje,

Warszawa 1976.

10. Kuczyński M., C zciciele węa. Bio-

chemiczne niebo dawnych Meksykanów,

Warszawa 1990.

11. Leciejewicz A., Leciejewicz L., 500

[pięćset] zagadek archeologicznych,

Warszawa 1966.

12. Leon-Portilla M., Prehiszpański teatr

nahual, Warszawa 1950.

13. Lips E., Księga Indian, Warszawa

1971.

14. Łepkowski T., Historia Meksyku,

Wrocław 1986.

15. Odrobiński P., Malowidła z jaskini w

Cerro Pintado, [w:] „Mówią wieki”,

R.41:2000, nr 3, s. 3.

16. Posern-Zieliński A., Ruchy społeczne

i religijne Indian hiszpańskiej Ameryki

Południowej XVI-XX wieku, Wrocław

1974.

17. Posern-Zieliński A., Posern-Zielińska

M., Indiańskie wierzenia i rytuały,

Wrocław 1977.

18. Roberts J.M., Ilustrowana historia

świata. T. 2. Od wieków średnich po

wiek oświecenia, Łódź 1981.

19. Sten M., Teatr – którego nie było. Szkice

o teatrze nahuatl, Kraków 1982.

20. Szczepański A., Dzieje powszech-

ne illustrowane [!] Cz. 3. Czasy

nowoytne. T. 1. Od epoki odkryć

i reformacji a do panowania Filipa II,

Kraków 1999.

6 Stąd też:

Paląc zmarłych dawni Meksykanie

zabijali psa, w przekonaniu, ż e pies ten po

czterech latach przeniesie duszę zmarłego

do dziewięciu rzek otaczających świat

podziemny i stanowiących ostateczne

miejsce zamieszkania zmarłych. Xolotl

– bliźniak Quetzalcoatla w kształcie psa

– słu ż ył za przewodnika Słońcu po krainie

podziemnej [...] jest to postać mityczna

przedstawiana zazwyczaj z głową psa.

H. B e y e r, Mity i symbole staro ż ytnych

Meksykan . T. 10, Warszawa 1965, s. 443.

7 Bardzo dobrze tę wieloznaczność oddaje

poemat aztecki podany przez A.M. Gagibaya

w jego Literaturze nahuat ; słowo „kwiat”

pojawia się w nim bowiem trzynaście razy,

w każdym jednak wypadku posiada ono inne

znaczenie: Tam gdzie rozciągają się kwietne

wody,

w śród kwiatów pachnących jadeitów ptak

oplata się kwiatami; wśród nich śpiewa,

wśród nich zawodzi trele quetzal.

W takt bębna tańczą kwiaty pachnące wonią

kakao, żyją zroszone rosą i ulatują.

przybyły już kwiaty, kwiaty wiosenne,

skąpane światłem słonecznym; różnorodnymi

kwiatami jest twoje serce

i twoje ciało, o boże!

Któż by nie pragnął twoich kwiatów,

boże, dawco życia?

Ten kto panuje nad śmiercią, trzyma je

w ręku.

Otwierają się ich pąki, rozchylają korony,

kwiaty usychają, kiedy padnie na nie blask

słońca.

Z jego domu przybywam, ja, kwiat pachnący,

wznoszę moja pieśń, rozdaję moje kwiaty;

pijcie ich nektar, rozdzielajcie kwiaty.

A. M. G a r i b a y, Historia literatury

nahuatl. T. 1, Łódź 1986, s. 100.

Bibliografia:

4 Zoomorizm objął również „dodatki”

do odzienia rytualnego:

Torby wy ż szych rangą kapłanów były ze

skóry tygrysiej, a kapłanów ni ż szej rangi

z malowanego papieru na wzór tej ż e skóry;

niektóre z tych toreb były w kształcie ptaka

Źródła drukowane:

1. Popol Vuh., K sięga Rady Narodu Quiche,

Warszawa 1980.

mgr Joanna Małocha jest

doktorantką na Papieskiej Akademii

Teologicznej oraz studentką IV

roku archeologii powszechnej

w Instytucie Archeologii UJ w Krakowie.

czasopismo archeologiczne

me hir

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: