Georg Wilhelm Friedrich Hegel zamierzał zbudować całkowity system nauki, pojmując go jako całościową, a więc jedyną możliwą formę przedstawiania prawdy w nauce. "Prawda jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swojego ostatecznego zakończenia". System filozofii Hegla składać się miał z trzech części:
· logika - nauka o idei w sobie i dla siebie "w jego całkowitej abstrakcji", składająca się z logiki subiektywnej (zajmującej się teorią bytu i wiedzy) oraz logiki obiektywnej (zajmującej się teorią pojęć);
· filozofia przyrody - nauka o idei w jej innobycie (którą podzielił na mechanikę, fizykę i organikę);
· filozofia ducha - nauka o idei, która powraca z innobytu do siebie.
Podstawową kategorią filozofii Hegla jest duch (świadomość), który wyobcowuje się i ponownie się jedna ze sobą. Poprzez filozofię duch poznaje samego siebie jako podmiot i jako substancję. Podstawą poznania i jednocześnie podstawą rzeczywistości jest dialektyka. Podstawowa reguła dialektyki heglowskiej jest następująca: "Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie". Mimo tego zniesienia, synteza zapośrednicza w sobie zarówno tezę, jak i antytezę.
Duch subiektywny występuje w trzech różnych formach:
· duch wyłaniający się z przyrody i określony w sposób bezpośredni (badany przez antropologię);
· świadomość przeciwstawiająca się zastanej przyrodzie (badana przez fenomenologię);
· duch odnoszący się do własnych określeń (poznawany przez psychologię).
„Fenomenologia ducha” opublikowana w 1807 roku za etapy drogi świadomości do wiedzy absolutnej uważa:
samowiedzę,
rozum,
ducha i
religię.
Ten proces poznania będzie miał kres, gdy "pojęcie przedmiotu odpowiadać będzie przedmiotowi pojęcia".
Duch obiektywny przekracza subiektywność, aby kształtować świat zewnętrzny zgodnie ze swoją wolą. Wytworem ducha obiektywnego jest prawo. Hegel opracował szczegółowo swoją filozofię prawa. Jej charakterystycznym uogólnieniem były słowa: "Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste jest rozumne". Ta zasada została przyjęta za pośrednictwem tzw. prawicy heglowskiej jako półoficjalne hasło konserwatystów w państwie pruskim, sankcjonujące istniejący stan rzeczy. Hegel nie uważał jednak państwa pruskiego za ucieleśnienie rozumności: rzeczywiste dla niego były nie byty historyczne, w rodzaju określonego państwa, ale wieczna teraźniejszość, która trwa zawsze i zawiera w sobie całą zniesioną przeszłość.
Prawo składało się według Hegla z trzech części:
· prawa abstrakcyjnego - zewnętrznej, obiektywnej formy,
· moralności - subiektywnego, wewnętrznego przekonania,
· etyki - zjednoczenia sfery subiektywnej i obiektywnej w postaci rodziny, społeczeństwa obywatelskiego i państwa, stanowiącego gwarancję wolności.
Historia ludzkości jest historią tryumfu wolności, z powodu wzajemnej zależności ludzi. Stan pierwotny - niewolnictwo - generuje potrzebę wolności, dzięki której zostaje obalone. Historia toczy się przechodząc z jednego stanu –tezy - w jego przeciwieństwo, czyli antytezę. W rezultacie wyłania się synteza, która staje się sama tezą. Ten proces jest jednak rozumny.
Duch absolutny konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w sztuce, filozofii oraz objawionej religii. Sztuka jest przejawem ducha absolutnego w zmysłowej formie, piękno stoi pośrodku "między zmysłowością jako taką i czystym myśleniem". Filozofia ma za zadanie ujmować w myślach własną epokę oraz człowieka i dzięki temu samopoznaniu odkryć swoją tożsamość z religią chrześcijańską, która zdaniem Hegla "odpowiada w pełni treści prawdziwej filozofii". Poznanie Boga stanowi ostateczny cel filozofii, albowiem "Człowiek zna Boga tylko w takim stopniu, w jakim Bóg w człowieku poznaje samego siebie".
Filozofia obraca się głównie w elemencie ogólności zawierającej w sobie to, co szczegółowe.
Płynna natura – pączek, kwiat, owoc; są momentami organicznej jedności. Każda z nich istnieje w sposób równie konieczny. Dopiero ta równa dla wszystkich form konieczność stanowi życie całości.
Rzeczy nie wyczerpuje sam jej cel, ale dopiero jej realizacja, a rezultat nie stanowi rzeczywistej całości sam, lecz tylko razem ze swoim stawaniem się. Sam cel dla siebie jest pozbawioną życia ogólnością, tak jak dążenie do celu jest tylko czystym działaniem, nie posiadającym jeszcze rzeczywistości. Nagi rezultat jest tylko trupem, który dążenie do celu pozostawił gdzieś za sobą.
U siebie samej – przy rzeczy/ Bycie czymś dla siebie.
O rzeczy posiadającej solidną treść najłatwiej jest wydać sąd, trudniej jest ją ująć, a najtrudniej ją przedstawić, gdyż do tego konieczne jest połączenie obu poprzednich momentów.
Prawdziwą postacią istnienia prawdy może być tylko jej naukowy system. Filozofia musi coraz bardziej zbliżać się do formy naukowej, musi odrzucić swoją nazwę miłości wiedzy i stać się wiedzą rzeczywistą. Jedynym elementem egzystencji prawdy jest pojęcie. Romantyzm – Absolut ma nie być ujmowany za pomocą pojęć, lecz odczuwany i oglądany.
Świadomy siebie duch.
Świadomość, jaźń – zwrócenie się bytu ku samemu sobie.
Ruch rzeczywistości odbywa się według tej samej formuły, co ruch myślenia – sylogizm.
Refleksyjne skierowanie siebie ku sobie samemu.
Stawanie się podmiotu – bycie podmiotem, uświadamianie siebie jako jaźń.
Ducha trzeba było przymusić, aby dostrzegał sprawy ziemskie (Odrodzenie), a teraz, by wznieść go ponad nie.
Rozsądek (Verstand) – forma świadomości, wyższa niż mniemanie i postrzeżenie, operująca prawami przyrodniczymi i innymi „bezwzględnymi ogólnościami”, narzuca rzeczywistości pewną określoność i traktuje ją jako stałą w tych określeniach. Rozum (Vernunft) – duch w tej jego postaci, w której dialektycznie obraca on w niwecz wszystkie określenia pochodzące z rozsądku. Rozsądek usztywnia pojęcia. Jest zły, kiedy bierze się go jako poznanie ostateczne. Jest jednak ważnym i koniecznym etapem na drodze do absolutnego, rozumowego, prawdziwego poznania.
Duch nie pozostaje nigdy w spoczynku, lecz znajduje się w ciągłym, stale naprzód dążącym ruchu.
Stopniowe nagromadzenie zmian ilościowych wywołuje skokową zmianę jakościową. Ten nowy świat nie ma jeszcze doskonałej rzeczywistości.
Nauka – korona świata ducha.
Początek nowego ducha jest produktem daleko sięgającego przewrotu mnogich i różnorodnych form kultury. Dochodzi się do niego bardzo krętymi i zawiłymi drogami i za cenę wielkiego wysiłku i trudu.
Osiągnięte pojęcie całości nie oznacza jeszcze całości samej.
Fenomenologia jako nauka o doświadczeniach świadomości ukaże, w jaki sposób świadomość kształtowała sama siebie na swej drodze do wiedzy absolutnej.
Bogactwo postaci musi rodzić się samo z siebie i ich różnice same muszą się określać. Formalizm podaje monotonię i abstrakcyjną ogólność za absolut.
W absolucie wszystko jest jednym i tym samym.
Prawdę ująć i wyrazić należy nie tylko jako substancję, lecz w tym samym stopniu również jako podmiot. Prawda jest całością. Całością jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swego ostatecznego zakończenia. Absolut jest w istocie rezultatem, dopiero na końcu jest tym, czym jest naprawdę. Na tym polega natura absolutu, by być czymś rzeczywistym, podmiotem, czyli stawaniem się sobą samym.
Zniesienie – utracenie bezpośredniości, jednoczesne zachowanie, ale nie unicestwienie.
Embrion jest sam w sobie człowiekiem, ale nie jest nim dla siebie. Czymś dla siebie jest on tylko jako ukształtowany rozum, który uczynił tym, czym jest sam w sobie. Dopiero to jest rzeczywistością. Rezultat ten jest sam prostą bezpośredniością, jest świadomą siebie wolnością, która opiera się na sobie samej, która nie wyeliminowała przeciwieństwa, zostawiając je na boku, lecz się z nim pojednała.
Rozum jest działaniem celowym.
Jaźń – to, co powróciło do siebie, jest odnoszącą się do siebie samej równością i prostą niezłożonością.
Prawda – ruch refleksyjnego skierowywania siebie ku sobie samemu.
Słowa są same dla siebie pozbawionym sensu dźwiękiem, nazwą. Dopiero orzeczniki mówią, czym są, wypełniają te słowa treścią i nadają im znaczenie.
Wiedza jest rzeczywista tylko jako nauka, czyli jako system.
Prawda jest czymś rzeczywistym tylko jako system. Absolut zostaje określony jako duch – pojęcie najwznioślejsze. Tylko to, co duchowe, jest rzeczywiste. Jest istotą, tym, co istnieje samo w sobie, jest czymś odnoszącym się do czegoś i czymś określonym, jest innobytem i bytem dla siebie, jest czymś, co w tej swojej określoności, czyli w swoim bycie poza sobą pozostaje wewnątrz siebie samego, czyli jest czymś samym w sobie i dla siebie.
Wiedza absolutna – końcowy etap ruchu świadomości.
Nauka jest rzeczywistością ducha i tym jego królestwem, które buduje on sobie w swoim własnym elemencie.
Czyste poznanie siebie samego w absolutnym innobycie – podłoże i teren nauki, wiedza w jej ogólności.
Przejrzystość – duch przenika je na wskroś, nie stanowi ono już dla ducha przeszkody w ujrzeniu siebie samego.
Istotność – Wesenheit
Samowiedza w pewności siebie samej ma zasadę swojej rzeczywistości.
Przedmiot fenomenologii ducha – stawanie się nauki w ogóle, czyli wiedzy. Ukazanie procesu rozwoju (ruchu) świadomości od jej początkowego, bezpośredniego przeciwieństwa między nią a przedmiotem, aż do osiągnięcia przez nią wiedzy absolutnej.
Przedmiot rozważań – jednostka ogólna, samowiedny duch w jego kształtowaniu się.
Stadia wiedzy:
- duch bezpośredni – coś pozbawione ducha, świadomość zmysłowa; aby mogła stać się wiedzą właściwą, aby mogła wytworzyć ten element nauki, jakim jest jej czyste pojęcie – musi przejść długą i żmudną drogę.
Jednostka musi przejść wszystkie szczeble kształtowania się ducha ogólnego od strony ich treści, ale ujmując je jako postacie, które duch już z siebie zrzucił, jako etapy drogi już wytyczonej i utorowanej.
Śledząc postęp w pedagogice zaznajamiamy się jakby w formie szkicowej z historią kultury świata.
Nauka przedstawia zarówno ten kształtujący ruch we wszystkich szczegółach jego przebiegu i w jego konieczności, jak i ukształtowanie tego, co spadło już do poziomu poszczególnego momentu i własności ducha.
Celem jest uzyskanie przez ducha wglądu (Einsicht), czym jest wiedza.
Niecierpliwość żąda niemożliwości – osiągnięcia celu bez środków. Musimy mieć cierpliwość przejścia całej tej długiej drogi, gdyż każdy z jej poszczególnych momentów jest konieczny. Musimy przy każdym z tych momentów dłużej się zatrzymać, gdyż każdy z nich jest indywidualną postacią w jej całości. Swoistość.
Podjęcie przez ducha świata ogromnej pracy dziejów powszechnych, w których on w każdej ich postaci kształtował z siebie całą treść, do której dana postać dziejów była zdolna. Nie mógł osiągnąć świadomości siebie jakimś mniejszym wysiłkiem.
„Duch odnajduje swą prawdę tylko wtedy, jeżeli w absolutnym rozdarciu odnajduje siebie samego”
Własność czystej samowiedzy – pojęcie ogólne.
Uczynienie zakrzepłych myśli płynnymi – dialektyczne rozwinięcie i ożywienie przekazanych przez poprzednie wieki pojęć, zastygłych w swoim istnieniu.
Świadomość zmysłowa – rzeczy zmysłowe
Samowiedza – jaźń
Rozum – myśl
Duch – wiedza absolutna.
Istota świadomości – jest świadomością czegoś, przedmiotu.
Logika – metafizyka, filozofia (czysto) spekulatywna.
Natura tzw. prawd faktycznych i koniecznych ma inną naturę niż prawdy filozoficzne. Poznanie filozoficzne jednoczy obydwa ruchy stawania się.
Matematyka jest ułomna, ma ubóstwo celu i niedostateczność materii, jest pozbawiona życia, martwa, wyzuta z pojęć.
Filozofia zajmuje się określeniami tylko o tyle, o ile są one istotne. Nie to, co abstrakcyjne lub nierzeczywiste jest jej elementem i treścią.
Cokolwiek jest doskonałe, to jest stosowane i lubiane.
Prawda jest swym własnym ruchem w sobie samej.
Krytyka metody matematycznej w filozofii nie oznacza krytyki stosowania metody w filozofii, nie oznacza romantycznej ucieczki w irracjonalizm.
Czyste określenia myślowe – podmiot, przedmiot, substancja, przyczyna, ogólność itd.
Martwa schematyczność i sztywność określeń uniemożliwiają rozsądkowi dojście do prawdy.
Organiczna budowa nauki powinna powstawać tylko dzięki własnemu życiu pojęcia.
Naukowe poznanie wymaga, by oddać się całkowicie życiu przedmiotu, albo by mieć przed oczyma jego wewnętrzną konieczność i ją wyrazić.
Wszystkie zwierzęta to nie zoologia.
Substancja jest w sobie samej podmiotem, wszelka treść okazuje się refleksją własną podmiotu skierowaną ku sobie.
Byt jest myśleniem – identyczność (tożsamość) myślenia i bytu.
Logiczna konieczność – to, co rozumowe, rytm organicznej całości.
Metoda naukowa nie daje się oddzielić od treści, sama nadaje sobie swój rytm.
W uprawianiu nauki chodzi o to, by wysiłek, jakiego dokonuje pojęcie, wziąć na samego siebie. Nauka wymaga skierowania uwagi na pojęcie jako takie, na jego proste określenia, np. jak byt sam w sobie, byt dla siebie, równanie się samemu sobie itd. Te określenia to czyste ruchy własne.
Wiedza jest czystym równaniem się sobie samemu w innobycie.
Dwa sposoby myślenia – spekulatywny i rezonujący; to, co się mówi o podmiocie, ma raz znaczenie jego pojęcia, a raz znaczenie tylko jego orzecznika albo akcydensu. Zniesienie formy zdania.
Ruch dialektyczny dokonuje się w czystym pojęciu, dzięki temu ruch posiada treść.
Może być rzeczą pożyteczną nie posługiwać się nazwą Bóg, gdyż słowo to nie jest bezpośrednio zarazem pojęciem, lecz imieniem, trwałym bezruchem podmiotu stanowiącego podstawę, podczas gdy takie określenia, jak byt, Jedno, jednostkowość, podmiot itd. same bezpośrednio wskazują na pojęcia.
Przeszkoda dla filozofii – przekonanie, że posiada się prawdy raz na zawsze ustalone, do których nie ma potrzeby powracać, że można na nich się oprzeć, można je wyrazić i za ich pomocą sądzić i wyrokować.
Nauki bez filozofii nigdy nie będą w sobie miały życia, ducha, prawdy.
Aby filozofować, trzeba zdobyć określone umiejętności (krytyka filozofii zdrowego rozsądku). Zdrowy rozsądek, uważający filozofię za sofistykę i urojenia, depcze nogami same korzenie humanizmu, w którego naturze leży dążenie do zgodności z innymi, a jego egzystencja opiera się tylko na osiągniętej wspólnocie wielu świadomości.
Filozofia nie może być tylko formalna, musi mieć treść.
Filozofia pojęcia przeciwstawia się i romantyzmowi („genialność”), jak i Oświeceniu (płaskość „zdrowego rozsądku”).
To, co wiedzy użycza egzystencji, mieści się w ruchu własnym pojęcia. System wiedzy to ruch pojęcia. Oddanie nauki z powrotem pojęciu.
W naturze prawdy leży to, że toruje sobie drogę wtedy, kiedy nadszedł jej czas, i pojawia się tylko wtedy, gdy kiedy czas ów nadszedł. Dlatego nigdy nie pojawia się za wcześnie, ani nie staje wobec publiczności nie dojrzałej (do jej przyjęcia).
Żyjemy w epoce, kiedy ogólność ducha okrzepła, a jednostkowość stała się czymś mniej znaczącym. Udział aktywności jednostki w ogólnym dziele ducha spada i może być tylko minimalny.
Czy poznanie jest narzędziem zawładnięcia absolutem, medium, przez które możemy dostrzec prawdę? To konsekwencje oddzielenia poznania od absolutu i odwrotnie.
Wystąpienie nauki nie oznacza jeszcze, że jest nauką w swej całej i do końca rozwiniętej prawdzie.
Przejawianie się wiedzy.
Droga świadomości dążącej do wiedzy prawdziwej.
Szereg form, które świadomość przechodzi na swojej drodze, jest historią kształtowania się świadomości w naukę.
Cel, do którego zmierza wiedza, jest dla niej wytknięty z równą koniecznością, jak etapy jej rozwoju. Zostaje on osiągnięty, gdy wiedza nie musi już wychodzić poza siebie samą, kiedy samą siebie odnajduje i kiedy pojęcie odpowiada przedmiotowi i odwrotnie.
Droga i konieczność ruchu naprzód świadomości.
Wiedza i prawda.
Świadomość odróżnia od siebie coś, do czego się jednocześnie odnosi, czyli coś, co jest czymś (bytem) dla świadomości.
Świadomość ma swój miernik w sobie samej. To, co świadomość uważa w swoim wnętrzu za byt sam w sobie, czyli za prawdę, jest miernikiem, który ona sama ustanawia, aby według tej skali mierzyć swoją wiedzę.
Pojęcie i przedmiot, istnienie dla kogoś innego i byt sam w sobie są momentami samej wiedzy
1. w czym?
2. dla kogo?
Świadomość jest świadomością przedmiotu i zarazem samej siebie, tego, co jest dla niej prawdą i świadomością swojej wiedzy o tym, że coś jest prawdą.
Przedmiot istnieje dla świadomości tylko w takiej postaci, w jakiej go ona sobie uświadamia, świadomość nie może zobaczyć przedmiotu niejako od tyłu, by przekonać się, jakim on jest nie dla niej, lecz sam w sobie.
Ruch dialektyczny, który świadomość uprawia na sobie samej, na swojej wiedzy i przedmiocie – doświadczenie.
Byt dla świadomości – refleksja świadomości skierowana ku sobie samej.
Nauka o doświadczeniach świadomości.
Kiedy świadomość sama ujmie swoją własną istotę, określi przez to naturę samej wiedzy absolutnej.
Pojęcie – ruch wiedzy. Przedmiot – wiedza w jej spokojnej jedni.
Byt sam w sobie i byt dla kogoś innego jest jednym i tym samym. Bytem samym w sobie jest świadomość, ale i tym, dla kogo istnieje to, co inne.
Selbstbewusstsein – samowiedza, świadomość siebie, wiedza o samym sobie. Jedna z postaci wiedzy na jej drodze do wiedzy absolutnej. Poprzednia postać – wiedza o czymś innym.
Postrzeżenie
Rozsądek
Rozum
Wraz z samowiedzą wchodzi się do ojczystego królestwa prawdy.
Poprzednie postaci znikają, ale jednocześnie zachowują się ich momenty.
Samowiedza jest refleksją wycofującą się z bytu świata zmysłowego i postrzeganego i powrotem do siebie z innobytu.
Byt refleksyjnie skierowany ku sobie samemu.
Nieorganiczna natura – filozofia natury
Życie ducha – filozofia ducha
Idea w swej bezpośredniości – logika
Ustanawianie i znoszenie.
Samowiedza osiąga swoje zaspokojenie tylko w jakiejś innej samowiedzy.
Duch – absolutna substancja.
„Samowiedza jako pojęcie ducha staje się punktem zwrotnym dla świadomości, która, opuszczając mieniący się barwami pozór zmysłowego świata zjawiskowego i pustą ciemność nocy nadzmysłowego świata pozazjawiskowego, wkracza w duchowy dzień teraźniejszej obecności”
Nieuchronna droga doświadczeń świadomości, których przedmiotem jest odtąd duch w całym królestwie swej prawdy. Jeszcze jako postać świadomości, w odróżnieniu od dalszych jego postaci, które są zarazem realnymi duchami i postaciami świata.
Samowiedza istnieje tylko jako coś, co zostało uznane.
Samowiedza ma się dopiero stać dla siebie tym, czym jest sama w sobie.
Momenty, szczeble rozwoju.
Samowiedza zagubiła sama siebie, ponieważ odnajduje siebie jako inną istotę. W czymś innym widzi samą siebie.
Gra sił.
Podwójne sprzężenie dwóch samowiedz – wzajemna walka, afirmacja, odnajdywanie się w sobie, znoszenie, uwalnianie.
Struktura sylogizmu – człony.
Byt poza sobą – Aussersichsein.
Byt – Sein.
Pan i niewolnik.
Prawdą świadomości samoistnej jest świadomość niewolnicza.
Myślenie – nowy szczebel samowiedzy.
Pierwszy etap samowiedzy, dążącej do tego, by być uznaną przez kogoś innego, jest jej rozdwojenie na samowiedzę samoistną i niesamoistną, na stosunek pana i niewolnika. Nie wznosi się jeszcze na szczebel wolności – samowiedza i jej przedmiot, choć jest on również samowiedzą, istnieją jeszcze rozłącznie. Dopiero jako myślenie, dopiero w myśli samowiedza jako podmiot i przedmiot okazują się jedną świadomością. Przedmiotem istotnym staje się przedmiot pomyślany, samowiedza osiąga szczebel wolności, a pierwszym jej przejawieniem się w dziejach jako wolnej jest stoicyzm.
Świadomość, która myśli, tzn. jest samowiedzą wolną.
Myśleć – być dla siebie przedmiotem nie jako abstrakcyjne Ja, lecz jako Ja, które ma jednocześnie znaczenie bytu samego w sobie, albo odnosić się w taki sposób do istoty przedmiotowej, że dla świadomości, dla której ona istnieje, ma ona znaczenie jej bytu dla siebie. Ruch przedmiotu myślenia odbywa się nie w wyobrażeniach czy kształtach, lecz w pojęciach, tzn. w takim odróżnionym bycie samym w sobie, który bezpośrednio nie jest dla świadomości niczym różnym od niej samej. Świadomość jest bezpośrednio świadoma swojej jedności z tym określonym i odróżnionym bytem. Pojęcie jest dla mnie bezpośrednio moim pojęcie, nie trzeba sobie tego przypominać, tak jak przy wyobrażeniach.
Kiedy myślę, jestem wolny, ponieważ nie jestem wtedy u nikogo innego, ale bezwzględnie u siebie samego, a przedmiot, który jest dla mnie istotą, jest moim bytem dla mnie w nierozdzielnej ze mną jedności. Mój ruch w pojęciach jest ruchem we mnie samym.
Ta postać samowiedzy jest myślącą świadomością w ogóle. Jej przedmiot stanowi bezpośrednią jedność bytu samego w sobie i bytu dla siebie.
Stoicyzm – wolność samowiedzy, kiedy wystąpiła jako świadome siebie zjawisko w dziejach ducha. Zasada – świadomość jest istotą myślącą i że coś posiada dla niej tylko wtedy istotność (Wesenheit), czyli jest dla niej czymś prawdziwym i dobrym, jeżeli świadomość zachowuje się w nim jako istota myśląca.
Zarówno na tronie, jak i w kajdanach przy całej zależności jednostkowego istnienia być wolnym i zachować martwą niewzruszoność, która stale wycofuje się z ruchu istnienia.
„Jako ogólna forma ducha światowego stoicyzm mógł wystąpić tylko w okresie powszechnego strachu i niewolnictwa, ale będącego również okresem takiej kultury ogólnej, która kształtowanie i kul...
queensabra