Zaburzenia urojeniowe.
Paranoja. Reakcja paranoiczna.
Terminu po raz pierwszy użył Hipokrates. Terminem tym określano chorych psychicznie, którzy wg ówczesnej diagnostyki byli „szaleni”. Określenia „paranoja” używali Heinroth, Esquirol, Kahlbaum. Przedstawiono paranoję jako pierwotny stan charakteryzujący się myślami prześladowczymi lub wielkościowymi, które maja tendencję do względnej stałości. W 1868 roku opisano paranoję w sposób zbliżony do współczesnego sposobu rozumienia tego terminu.
Zespół paranoiczny charakteryzuje się zwartym systemem urojeń; urojenia te zwykle prowadzą do działania, z tym, że bardziej charakterystyczne są działania akceptowane społecznie, czyli pisanie petycji i podań do władz. Rzadko zdarzają się napaści, są to raczej agresje słowne niż fizyczne. Nie występują omamy, istotnych zaburzeń nastroju i rozpadu osobowości. Jedną z częstych form ucieczki od rzeczywistości jest „wishful thinking” (myślenie życzeniowe) czy fantazjowanie, marzycielstwo. Są to zjawiska normalne i nieszkodliwe. Zdrowy człowiek będący w trudnej sytuacji, ma tendencję do tworzenia pocieszających fikcji, jednak jest w stanie ocenić krytycznie ich nierzeczywisty charakter. Takiej korekty brakuje ludziom psychicznie chorym, wówczas nie jest tu już myślenie życzeniowe, lecz urojenia.
Urojenia mają trzy komponenty: kognitywny – człowiek „wie”, że tak jest, afektywny – odczuwa emocje związane z urojeniami, behawioralny – urojenia ukierunkowują działanie. Nie ma możliwości dotarcia do świata urojeń w taki sposób by je zrozumieć, najpoważniejszym ograniczeniem badania urojeń jest to, że są one fenomenem myślowym, a do ich oceny używa się również myślenia; czyli badane zjawisko jest tego samego rodzaju co narzędzie badające. Urojenia każdego pacjenta mają pewne cechy charakterystyczne, wynikające z jego osobowości i dotychczasowych przeżyć. Pacjent wypowiadający urojenia przyjmuje chorobliwie błędną ocenę realnych zdarzeń i stosunków obecnych w otaczającej rzeczywistości, chociaż percepcja jest w granicach normy albo odbiega tylko nieznacznie od niej.
U osób z cechami paranoidalnymi powstaje przekonanie, że są obiektem niechęci i wrogości otoczenia, Takie przekonanie może rozwinąć się w nastawienia, a później w urojenia układające się w system składający się z logicznie ze sobą powiązanych urojeniowych interpretacji faktów. Podejrzliwość i czujna obserwacja płynących z otoczenia zagrożeń powodują stan napięcia, drażliwości i nasilającej się wrogości do domniemanych prześladowców. Urojenia dotyczą subiektywnej prawdy pacjenta, a nie prawdy rzeczywistej. Czasem dotyczą realnie istniejących osób czy zjawisk, albo pacjent jest przekonany, że działają na niego osoby i zjawiska fikcyjne. Paranoidalna konstrukcja tworzy matrycę, w której człowiek może znaleźć poczucie bezpieczeństwa i przynależności nadające sens jego istnieniu.
Paranoja (paranoja prawdziwa) - z grec. para - "obok, poza" i noos - "rozum, sens" - stosunkowo rzadka choroba psychiczna, w której występują urojenia tworzące logiczny i spójny system, natomiast nie stwierdza się omamów, ani innych zaburzeń myślenia. Reakcje emocjonalne są dostosowane do treści urojeń, a struktura osobowości nie ulega dezorganizacji. Paranoja jest chorobą endogenną o nieznanej etiologii. Początek choroby następuje przeważnie w wieku średnim. Oprócz przyczyn biologicznych za przyczyny uważane są: patologia więzi międzyludzkich, frustracja potrzeb, wychowywanie w atmosferze nieufności i podejrzliwości. W amerykańskiej klasyfikacji DSM - IV odpowiada zespołowi urojeniowemu ("delusional disorder").
Paranoja jest przewlekłą chorobą endogenną o nie wyjaśnionej etiologii, rozpoczynającą się w wieku dojrzałym. Zazwyczaj rozwija się powoli w ciągu kilku lat. Do jej wystąpienia usposabiają pewne cechy osobowości:
ü Nieufność
ü Autorytarność
ü Dogmatyzm
ü Kompensacyjnie podwyższone poczucie własnej wartości
Początkowo stopniowo nasila się nieufność , przekonanie, że ludzie są źle nastawieni.
Rozwinięcie paranoi następuje najczęściej w wyniku niekorzystnego zdarzenia lub zbiegu okoliczności. Towarzyszy temu napięcie i lęk, kolejna faza obejmuje cały czas trwania psychozy od czasu ustalenia i konsolidacji urojeń w system paranoiczny do przejścia w stan przewlekły. Faza ta może trwać przez wiele lat. Cechą charakterystyczną jest ograniczenie urojeń do jednego tematu. Poza kręgiem osób czy poza środowiskiem wciągniętym w system urojeniowy pacjent może przez długie lata funkcjonować bez większych problemów.
Treści urojeń tworzą typologię paranoi:
1. Prześladowcza. Pacjent jest przekonany, że przeciwko niemu działają pewne grupy ludzi lub organizacje, a działania te mają na celu skompromitowanie go, uwięzienie lub zagrożenie życiu.
2. Ksobna. Pacjent czuje, że osoby znajome lub zupełnie obce, które spotyka na ulicy czy gdziekolwiek, zwracają na niego szczególną uwagę, dają sobie znaki, robią znaczące miny. Towarzyszy temu lęk.
3. Hipochondryczna – z urojeniami istnienia ciężkiej choroby somatycznej, dawniej urojenia te dotyczyły Np. kiły, obecnie AIDS i nowotworów. Typowy pacjent skarży się na rozliczne dolegliwości fizyczne, często jęczącym głosem, z wyczuwalną wrogością. Gdy badania nie znajdują potwierdzenia choroby, pacjent jest przekonany o braku kompetencji lekarza, przekonywanie pacjenta o nieprawdziwości takich urojeń mija się z celem, wzmaga tylko złość pacjenta. Leczenie jest trudne i mało skuteczne.
4. Pasożytnicza. Jednym tematem są urojenia pasożytniczej choroby, najczęściej skóry.
5. Zazdrości – z urojeniami niewierności partnera.
6. Pieniacza – kiedy pacjent przekonany jest, że został skrzywdzony przez instytucję, rzadziej osobę prywatną. Cechą charakterystyczną jest pisanie pozwów do sądów lub gazet w „poszukiwaniu sprawiedliwości”.
7. Wynalazcza, genealogiczna, erotyczna, posłannictwa religijnego, reformatorska – są postaciami obecnie rzadko występującymi.
Przebieg.
Początkowo nasilają się tylko predestynujące cechy osobowości – nieufność, podejrzliwość. Prowadzi to do myśli, że ludzie źle o chorym myślą, źle mówią, że działają przeciwko niemu; na tym etapie pacjent ukrywa te podejrzenia. Jeżeli w takim momencie pacjent znajdzie się w sytuacji stresowej, pojawia się pewność, że jego podejrzenia są słuszne, nasila się lęk, napięcie i poczucie zagrożenia. Dawno odkryto, że nasilenie lęku spada jeżeli zostanie on powiązany z jakąkolwiek przyczyną zewnętrzną, nawet nieprawdziwą. Prawdopodobne wydaje się, że pochodzenie urojeń prześladowczych dlatego ma charakter błędów interpretacyjnych, że chory przypisuje otoczeniu pewne nie istniejące albo zniekształcone cechy bądź też snuje domysły, Np. że ktoś go inwigiluje. Paranoja i zespoły paranoiczne rozwijają się zazwyczaj powoli. Urojenia pełnią dla chorego funkcje negatywne i pozytywne. Ich funkcja negatywna polega na zaburzeniu normalnych stosunków z otoczeniem, ponieważ najczęściej są one źródłem niedostosowania społecznego. Jako niezgodne z rzeczywistością są dla otoczenia niezrozumiałe, rodzą konflikty, szczególnie wtedy gdy chory działa pod ich wpływem; mogą budzić w otoczeniu różne uczucia – od podziwu dla ich oryginalności do złości i gniewu. Pozytywna funkcja urojeń polega na tym, że dzięki ich pojawieniu się pacjent doznaje ulgi, obraz świata staje się dla niego zrozumiały, spostrzegane deformacje rzeczywistości zostają wytłumaczone, uzyskuje on orientację w nowych, psychotycznym świecie.
Zespół podobny do paranoi o charakterze reaktywnym jest określany jako reakcja paranoiczna (zespół paranoiczny).
Zespół ten charakteryzuje się usystematyzowanymi urojeniami (najczęściej prześladowcze i oddziaływania, rzadziej wielkościowej lub innej). Reakcja paranoiczna czasem dotyka osoby głuche i niedosłyszące (zaburzenia homilopatyczne), u których zaburzenie powoduje zła komunikacja z innymi osobami, niepewność co do ich intencji. Reakcji sprzyjają także paranoicznych (paranoidalne) cechy osobowości (zaburzenia osobowości), sytuacja nagłego lub przewlekłego stresu psychologicznego, nadużywanie alkoholu, izolacja (np. więzienna, przez barierę językową, w trakcie samotnych, wielomiesięcznych wypraw). Pod wpływem niekorzystnego wydarzenia, godzącego w obraz samego siebie chory dochodzi do przekonania, że jest obiektem prześladowań: czuje się obserwowany i śledzony, szuka dowodów na spisek przeciwko niemu i przeważnie je znajduje, staje się bardzo czujny i nieufny w stosunku do innych ludzi. Czasem próbuje się bronić przed wyimaginowanymi prześladowcami, co może powodować ataki agresji wobec otoczenia.
Reakcje paranoiczne są zaburzeniami psychotycznymi o różnym czasie trwania, na ogół nie dłużej niż 3 miesiące. Mogą być następstwem niekorzystnej dla człowieka sytuacji psychologicznej, Np. jako reakcja na stratę bliskiej osoby, klęskę, niepowodzenie czy własne kalectwo. Psychozy o zbliżonej symptomatologii mogą także występować u osób z organicznym uszkodzeniem mózgu o różnej etiologii – Np. po substancjach psychoaktywnych taki jak amfetamina, kokaina czy alkohol.
W obrazie dominują zwarte, dość usystematyzowane urojenia o treściach mniej lub bardziej związanych z obecną sytuacją. Wystąpieniu takich reakcji sprzyja:
ü Istnienie osobowości z cechami podejrzliwości, nieufności
ü Brak pewności siebie
ü Silna potrzeba kontroli otoczenia.
Konstrukcja urojeń paranoicznych może przybierać różne formy, często jest to przekonanie o spisku małej grupy osób, aż do sieci prawie „kosmicznych” rozmiarów – zależy to od czasu trwania i wielkości działających bodźców. W mniej patologicznych formach mogą to być przekonania i systemy wartości różnego rodzaju Np. idee polityczne, systemy wierzeń religijnych, wartości społeczne i kulturowe.
Rozwój podejrzliwości i myśli paranoidalne występują stosunkowo często u imigrantów. Otoczeni przez obcych ludzi, których reakcje emocjonalne i mowa są różne od ich własnych, zaczynają mieć wrażenie, że ich sposób mówienia, ubierania czy zachowania są przedmiotem kpin i lekceważenia.
Zdarzają się erotyczne reakcje paranoiczne, kiedy pacjent ma urojenia, że ktoś go kocha, ale że ta osoba nie może mu tego wyznać z uwagi na okoliczności. Miłość w tych urojeniach jest wyrazem narcystycznej miłości, używanej jako obrona przeciwko niskiej samoocenie i poczuciu krzywdy. W nurcie psychoanalitycznym takie urojenia są sposobem obrony przeciwko tendencjom homoseksualnym. Niektórzy pacjenci piszą listy lub dążąc do spotkania z osobami objętymi systemem urojeń, inni odczuwają prześladowanie tą miłością.
Zespół paranoidalny (urojeniowo-omamowy) - określenie procesu psychotycznego, na który składają się urojenia (najczęściej prześladowcze i odnoszące) oraz omamy - najczęściej słowne. Najczęściej występuje w przebiegu schizofrenii paranoidalnej.
Zespół paranoidalno-depresyjny - proces, w którym obok urojeń i omamów (podobnych do zespołu paranoidalnego) występują objawy depresyjne. Najczęściej występuje w przebiegu psychoz schizoafektywnych
Osobowość paranoiczna (paranoidalna) - zaburzenie osobowości, w którym występuje chłód emocjonalny, wycofywanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność do wybaczania urazy
1. wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
2. tendencja przeżywania długotrwale przykrości
3. podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych
4. sztywne poczucie własnych praw
5. podejrzenia dotyczące wierności
6. przecenianie własnego znaczenia
7. pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń
Parafrenia.
Pojęcie wprowadził Kahlbaum w 1905 roku.
Psychozy występujące w wieku podeszłym należą do niejednorodnej grupy zaburzeń psychicznych o różnym obrazie klinicznym, przebiegu i rokowaniu.. Trudności w klasyfikacji są powodowane przez współwystępowanie narastających zmian organicznych O.U.N. Występująca po raz pierwszy, po 50 r.ż, schizofrenia i zespoły paranoidalne różnią się przebiegiem od występujących wcześniej psychoz treścią omamów i urojeń (omamy słuchowe o treści zagrażającej, urojenia prześladowcze dotyczące podstawowego funkcjonowania), rzadko pojawiają się urojenia wielkościowe, religijne czy nasyłanie myśli. Schizofrenia występuje najczęściej pod postacią zespołu paranoidalnego. W obowiązującej klasyfikacji ICD – 10 i DSM – IV do grupy zaburzeń schizofrenicznych włącza się parafrenię (schizofrenię parafreniczną). Obecnie nadal trwają dyskusje czy włączenie parafrenii do tych zaburzeń jest słuszne. Parafrenia nigdy nie była powiązana z określonym wiekiem pacjenta, kryterium jej wyodrębniania była symptomatologia.
Cechami charakterystycznymi było występowanie usystematyzowanych urojeń, zachowana struktura osobowości i prawidłowe reakcje afektywne. W Polsce Tadeusz Bilikiewicz wprowadził podział na przewlekłą parafrenię prawdziwą i podostro przebiegające zespoły parafreniczną, będące powikłaniami uszkodzenia O.U.N.
Parafrenia - choroba psychiczna w której występują urojenia i omamy, ale nieobecne są jakościowe zaburzenia myślenia, Np. rozkojarzenie, rozszczepienie struktury osobowości czy zaburzenia życia emocjonalnego. W systematyce chorób psychicznych parafrenia mieści się między schizofrenią paranoidalną a paranoją. Oprócz przewlekłej parafrenii pochodzenia endogennego wyróżnia się zespoły parafreniczne, spowodowane przez infekcję, intoksykację (zatrucie), lub choroby (Np. niewydolność krążenia).
Podobieństwa i różnice między pacjentami z wczesnym i późnym początkiem schizofrenii:
- podobne nasilenie objawów pozytywnych,
- przewlekłość choroby,
- występowanie zaburzeń sensorycznych, zaburzeń w dostosowaniu społecznym
- zwiększonej śmiertelności
- uszkodzenia procesów poznawczych,
- schizofrenia o późnym początku częściej występuje u kobiet, mniejsza liczba objawów negatywnych, mniejsze upośledzenie procesów poznawczych w zakresie uczenia się i myślenia abstrakcyjnego. Pacjenci lepiej funkcjonują społecznie przed zachorowaniem.
Rokowanie jest dobre: współczesne neuroleptyki powodują najczęściej ustępowanie objawów choroby (czasem chory dochodzi wtedy do przekonania, że prześladowcy odstąpili od swych planów).
Czynniki ryzyka:
1. Genetyczne, w rodzinach ze schizofrenią o późnym początku, schizofrenia wystepuje u 17% członków rodzin ( w porównaniu z rodzinami pacjentów ze schizofrenią o wczesnym początku, gdzie odsetek ten wyniósł 32%).
2. Płeć, częściej występuje u kobiet, zwłaszcza po 65 r.ż,
3. Cechy osobowości przedchorobowej, osoby opisywane jako „wrogie, podejrzliwe, izolujące się”,
4. Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, u chorych z uszkodzeniem spowodowanym czynnikami metabolicznymi, toksycznymi lub urazowymi przebieg choroby jest bardziej przewlekły a rokowanie niekorzystne,
Podział kliniczny wg Kraepelina:
o Systematyczna
o Ekspansywna
o Konfabulacyjna
o Fantastyczna
Choroba rozpoczyna się najczęściej w średnim lub starczym wieku. Przeważnie chory "zaczyna" słyszeć rozmowy dochodzące zza ściany lub z ulicy obcych osób, które z niego szydzą lub we wrogi sposób komentują. Stopniowo u chorego rozwija się przekonanie, że osoby te dybią na jego życie. Urojenia i omamy dotyczą miejsca zmieszkania i zdrowia (najczęściej). Chorzy skarżą się na rozmowy sąsiadów chcących zabrać im mieszkanie, naświetlanie ciała promieniami powodującymi ból i uniemożliwiający poruszanie się, spiski członków rodziny mających na celu spowodowanie ich niedołęstwa i smierci; przeżywają stałe uczucie zagrożenia, któremu usiłują zapobiec wzywając Policję, nachodząc urzędy, ośrodki pomocy społecznej. Wobec niechętnego stosunku rodziny do pacjenta nieraz trudno jest ocenić zasadność tych skarg.
Symptomatologicznie parafrenia charakteryzuje się występowaniem bardzo bogatych i wielozmysłowych omamów z urojeniami. Opowiadania pacjentów czasami przybierają cechy baśni ludowych czy opowieści wręcz nieprawdopodobnych.
6
niach_niach1