Warstwy menilitowe w kamieniołomie w Straszydlu.pdf

Warstwy menilitowe

w kamienio³omie w Straszydlu

Tyczyn

Lokalizacja:

województwo podkarpackie

powiat rzeszowski

gmina Lubenia

miejscowoœæ Straszydle

Rejon geograiczny:

Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie

Pogórze Œrodkowobeskidzkie

Pogórze Dynowskie

5530

Jednostka geologiczna:

Zewnêtrzne Karpaty liszowe

p³aszczowina skolska

4570

B³a¿owa

4572

4574

Formacja skalna, bardzo charakterystyczna i wa¿na dla

ca³ego obszaru Karpat liszowych, ods³ania siê w nieczynnym

kamienio³omie w Straszydlu. Miejscowoœæ ta po³o¿ona jest

kilkanaœcie kilometrów na po³udniowy wschód od Rzeszo-

wa, w zachodniej czêœci malowniczego Pogórza Dynow-

skiego i blisko prze³omowej doliny Wis³oka. Jest to brze¿ny

rejon karpackiej, liszowej jednostki skolskiej.

Wyrobisko wcina siê na d³ugoœci oko³o 150 metrów

w po³udniowo-zachodnie, strome zbocze £ysej Góry w

prawym brzegu Lubenki, w zachodniej czêœci wsi i zloka-

lizowane jest w pobli¿u granicy tektonicznego nasuniêcia

na warstwy menilitowe kredowych warstw s¹siaduj¹cej od

po³udnia tektonicznej struktury antykliny K¹kolówki. W jego

œcianach ods³aniaj¹ siê ska³y nale¿¹ce do najstarszej czêœci

warstw menilitowych, które powsta³y w oligocenie (oko³o

35 do 23 mln lat temu) - najm³odszej epoce paleogenu.

Przedmiotem eksploatacji by³y osadowe ska³y nale¿¹ce

do ogniw: „rogowców z Kotowa” i „margli dynowskich”.

Cienkie ³awice szarobrunatnych i twardych rogowców

(osadowych ska³ krzemionkowych) rozpadaj¹ siê kostkowo,

a ostrokrawêdziste fragmenty ska³ pokazuj¹ raczej ma-

towe, a nie typowe dla sylicytów (rogowców), szkliste

powierzchnie prze³amów. Œwiadczyæ to mo¿e o œrednio

zaawansowanej diagenezie, rekrystalizacji krzemionki

pochodz¹cej pierwotnie g³ównie z opalowych szkieletów

ró¿nych morskich mikroorganizmów. Warstewki rogow-

ców rozdzielaj¹ cienkie wk³adki ciemnych twardych ³upków

krzemionkowych i krzemionkowo-ilastych, rozpadaj¹cych

siê cienkop³ytkowo lub liœciasto. Ich g³ównym sk³adnikiem

jest menilit nadaj¹cy ca³ym warstwom nazwê. Stanowi on

ciemn¹, brunatno-czarn¹, nieprzeŸroczyst¹ odmianê opalu.

Górn¹ czêœæ ods³oniêtego proilu tworz¹ margle dynowskie,

bêd¹ce silnie skrzemionkowanymi ska³ami wapiennymi

z domieszk¹ minera³ów ilastych. Ich materia³ wapienny jest

g³ównie pochodzenia organicznego i utworzy³y go szkieleciki

kokkolitów. Regularnie warstwowane tworz¹ twarde p³yty

o jasnej, be¿owej barwie na powierzchniach zwietrza³ych i

be¿owo - br¹zowej na œwie¿ym prze³amie. Wewn¹trz wielu

³awic widoczne s¹ ciemne wk³adki (soczewki) szklistych

rogowców wydzielone z pierwotnego wapienno-krzemion-

kowego osadu w procesie diagenezy. W wielu miejscach

podkreœlaj¹ one deformacyjne struktury sedymentacyjne

³awic margli zaburzonych osuwiskami podmorskimi. £awice

margli rozdzielaj¹ twarde, silnie wapniste ³upki krzemionko-

we rozpadaj¹ce siê p³ytkowo.

Wysoka wartoœæ naukowa i dydaktyczna tego stano-

wiska geologicznego wi¹¿e siê tak¿e z wystêpowaniem

licznych skamienia³oœci, które ³atwo znaleŸæ mo¿na na

powierzchniach warstwowañ i ³upliwoœci. W formie

odcisków lub lepiej zachowanych fragmentów, a nawet

ca³ych szkieletów, wystêpuj¹ tu kopalne ryby dokumentuj¹ce

wiek tych osadów i du¿¹ g³êbokoœæ morza, w którym te

osady powstawa³y.

Strome œciany wyrobiska ujawniaj¹ tak¿e skompli-

kowan¹ budowê geologiczn¹ górotworu. W obrêbie

warstw nachylonych zgodnie ze zboczem, widocznych jest

kilka prawie pionowych uskoków, najprawdopodobniej

zwi¹zanych z s¹siedni¹ stref¹ nasuniêcia. Uniemo¿liwiaj¹

one skorelowanie proilu rogowców z proilem margli.

Konsekwentne, zgodne z nachyleniem zbocza, u³o¿enie

warstw przyczynia siê do przyspieszenia naturalnego roz-

padu wietrzej¹cych warstw i tworzy zagro¿enie obrywami

w wysokiej na ponad 20 metrów œrodkowej czêœci œciany

kamienio³omu, o czym ostrzegaj¹ postawione tam tablice.

Zakoñczona ju¿ eksploatacja, jak widaæ po pozostawionej

formie wyrobiska, prowadzona niezgodnie ze sztuk¹ gór-

nicz¹, dostarcza³a przez lata surowca u¿ywanego g³ównie

w budownictwie drogowym, do utwardzania lokalnych

dróg. Jeszcze pe³niejszy proil ogniwa margli dynowskich

ods³ania³ siê w s¹siednim kamienio³omie le¿¹cym na

156

Straszydle

pó³noc, w odleg³oœci oko³o 500 m w zachodnim zboczu

£ysej Góry.

Wyrobisko jest czêœciowo zagospodarowane turystycz-

nie. Od g³ównej szosy i blisko le¿¹cego przystanku PKS

prowadzi do niego przez mostek na Lubence w¹ska droga

koñcz¹ca siê wydzielonym placem biwakowym, z ³awkami

i miejscem na ognisko. Atrakcyjnoœæ turystyczna obiektu

po³o¿onego w gminie z rozwiniêt¹ agroturystyk¹ wi¹¿e siê

tak¿e z po³o¿eniem przy szlakach dwu turystycznych tras

rowerowych oraz z s¹siedztwem stadniny koni huculskich.

brown, thin-layered, hard lydites intercalated by dark,

thin-layered siliceous and siliceous-clayey shales. The main

mineral in these rocks is menilite (dark opal variety). This

sequence bears the name “the Kotów Lydites”.

Above the lydites the so-called “Dynów Marls” occur. These

are light-beuge, regularly bedded, hard, highly siliciied carbon-

ates with an admixture of clay minerals. Deformations originat-

ing from submarine slides can be observed. All rocks contain

abundant fossils including well-preserved ish skeletons.

The rock formation is cut by several, almost vertical

faults. The beds dip towards the slope of the hill, which facili-

tates the weathering processes and causes serious rock-fall

hazard, especially in the central part of the pit where wall is

over 20 meters high. The quarry has been active for a long

time supplying valuable road aggregate. The more complete

succesion of the Dynów Marls occurs in the adjacent quarry,

located about 500 meters northward.

The quarry is touristically developed. From the main

road and the bus stop a trail was routed to the camping

site. In the vicinity there are bike and hike trails. Additional

attraction is the stud of Hucul horses.

The Menilite Beds in the quarry in Straszydle

Straszydle is a small village located a dozen of kilometers

southeast from Rzeszów, in the western part of picturesque

Dynów Foreland and in the Wis³ok River valley. The Menilite

Beds exposed in an abandoned quarry are of high impor-

tance for the whole Flysch Carpathians.

The quarry is deeply cut (some 150 meters) into the

steep, southwestern slope of the £ysa Góra Hill. In the pit

walls the oldest part of the Oligocene Menilite Beds crops

out. The lower part of the sequence comprises greyish-

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii:

R. Kopciowski (2005)

Wybrana literatura: 31, 210, 211,

218, 219, 403, 448

157

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: