Prawo Cywilne
1. Przedmiot prawa cywilnego i jego miejsce w systemie prawa.
Prawo cywilne to gałąź prawa obejmująca normy regulujące stosunki majątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi. Podmioty stosunku muszą być względem siebie równorzędne w danym stosunku prawnym (żaden podmiot nie ma uprawnień władczych względem drugiego).
Niektóre jednak grupy takich stosunków zostały, ze względu na swoją specyfikę, wyłączone z kodeksu cywilnego (np. prawo pracy).
Prawo cywilne reguluje nie tylko stosunki majątkowe, takie jak prawa autorskie, ochrona danych osobowych etc.
2. Systematyka prawa cywilnego.
W ramach prawa cywilnego wyodrębnia się następujące działy:
- Część ogólną, obejmującą normy regulujące zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego lub choć kilku jego działów.
- Prawo rzeczowe, obejmujące normy regulujące korzystanie z dóbr materialnych. Prawo rzeczowe reguluje przede wszystkim problematykę prawa własności, nabycia, ochrony rzeczy.
- Prawo zobowiązaniowe, czyli normy regulujące stosunki prawne, z których wynikają prawa podmiotowe względne. Prawo zobowiązaniowe reguluje np. zobowiązania wynikające z umów.
- Prawo spadkowe.
- Prawo autorskie i wynalazcze, określające prawa do dóbr niematerialnych. Kodeks cywilny nie reguluje prawa autorskiego i wynalazczego, pozostawiając ich unormowanie przepisom szczególnym.
3. Podstawowe zasady prawa cywilnego.
Zasada jedności prawa cywilnego.
Zasada równości podmiotów niezależnie od ich przynależności sektorowej.
Zasada swobody umów. „Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom życia społecznego”.
Zasada nominalizmu, tzn. dłużnik musiał spłacić nominalną sumę pożyczonych pieniędzy, bez uwzględnienia inflacji lub deflacji, lecz wprowadzona została też możliwość waloryzacji świadczenia pieniężnego. Można zastrzec to sobie w spisywaniu umowy lub też dochodzić (w razie istotnej zmiany wartości pieniądza) waloryzacji drogą sądową.
Zasada (klauzula) rebus sic stantibus, w myśl której sądy w wypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków mogą zmodyfikować sposób wykonywania zobowiązania, wysokość usługi a nawet rozwiązać umowę.
Zasada współżycia społecznego. Nie są to normy prawne, lecz uzupełniają istniejący porządek prawny. Są one wytworem poglądów, tradycji, obyczajów itp. Przepisy prawa cywilnego odsyłające do zasad współżycia społecznego nazywane są klauzulami generalnymi.
4. Cechy stosunku cywilnoprawnego.
Stosunkiem cywilnoprawnym nazywamy stosunek społeczny regulowany normami prawa cywilnego. Cechy wyróżniające ten stosunek to:
- majątkowy charakter (z nielicznymi wyjątkami, patrz wyżej)
- równorzędność podmiotów występujących w tym stosunku.
- Swoboda podmiotów w ustanawianiu i kształtowaniu tych stosunków.
Elementy stosunku cywilnoprawnego to:
- podmioty (strony) stosunku prawnego, tzn. osoby fizyczne (ludzie) lub prawne (np. spółki). Najczęściej po każdej stronie stosunku występują pojedyncze podmioty.
- przedmiot stosunku prawnego.
- prawo (uprawnienie)
- obowiązek, będący korelatem tego prawa
Prawa i obowiązki składają się na treść stosunku cywilnoprawnego. Prawa i obowiązki są skorelowane, tzn. prawom jednego podmiotu odpowiadają obowiązki innego podmiotu.
5. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych – definicja pojęć.
Każda osoba fizyczna lub prawna może występować jako podmiot stosunków cywilnoprawnych. Zdolnością prawną nazywamy właśnie taką możność do występowania w stosunku cywilnoprawnym (być podmiotem praw i obowiązków). Tę zdolność ma każdy człowiek od urodzenia aż do śmierci.
Zdolność do czynności prawnych polega na możliwości nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie. Tej zdolności nie ma każdy człowiek. O tym, czy dany człowiek ma zdolność do czynności prawnych decyduje wiek oraz ewentualne całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie.
6. Brak zdolności do czynności prawnych osób fizycznych – zakres, przyczyny i skutki.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie (ukończony 18 rok życia), jak również osoby małoletnie, które zawarły związek małżeński.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby między 13 a 18 rokiem życia oraz osoby pełnoletnie, częściowo ubezwłasnowolnione.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby poniżej 13 roku życia i osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.
Ubezwłasnowolnienie może nastąpić jedynie na drodze orzeczenia sądu.
Ubezwłasnowolnienie całkowite może orzec sąd w stosunku do osoby, która wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych (np. pijaństwa, narkomanii) nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla osoby takiej ustala się opiekę.
Czynność prawna dokonana przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych jest nieważna, poza umowami zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego (chyba, że umowa ta zawiera rażące pokrzywdzenie osoby bez czynności prawnych).
7. Ograniczenie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych – zakres, przyczyny i skutki.
Ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka się z tych samych powodów jak całkowite lecz wtedy, gdy stan osoby nie wymaga zastosowania ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dla takiej osoby ustanawia się kuratelę.
Czynność prawna (zbycie prawa lub zaciągnięcie zobowiązania) zawierana przez osobę o ograniczonej zdolności prawnej zazwyczaj wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego. W wypadku jej braku trzeba po zawarciu umowy ją uzyskać lub czekać na odzyskanie przez osobę pełnej zdolności do czynności prawnych. Inaczej umowa jest nieważna. Osoba o ograniczonych czynnościach prawnych może swobodnie zawierać umowy nie będące zbyciem prawa lub zaciągnięciem zobowiązania.
8. Pojęcie i rodzaje osób prawnych
Osobą prawną jest wyodrębniona jednostka organizacyjna, wyposażona przez normy prawne zdolność prawną, która może występować w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot. Są nimi np. spółki kapitałowe, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, wyższe uczelnie itp. Nie są osobami prawnymi jednak np. szkoły średnie. Kodeks Cywilny stanowi, że osobami prawnymi jest Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Decyduje o tym ustawodawca, kierując się względami celowości gospodarczej, stopniem wyodrębnienia itp. Osoby prawne uzyskują zdolności prawne i zdolności do czynności prawnych jednocześnie.
9. Tryby powstania osób prawnych.
Wyróżnia się trzy tryby powstania osób prawnych:
- system aktów organów państwowych, tzn. zasadniczą przesłanką powstania osoby prawnej jest akt państwowy (np. ustawa).
- - system koncesyjny, tzn. inicjatywa utworzenia osoby prawnej należy do osoby fizycznej lub prawnej, lecz jej utworzenie możliwe jest dopiero po uzyskaniu zezwolenia odpowiedniego organu, a więc swego rodzaju koncesji. Powstają tak np. banki, potrzebujące licencji od prezesa NBP.
- system normatywny (zwany rejestrowo-meldunkowym) polega na tym, że utworzenie osoby prawnej nie wymaga żadnego specjalnego zezwolenia, lecz muszą spełnione być wszystkie przesłanki przewidziane w aktach normatywnych. Spełnienie tych warunków jest konieczne do ustanowienia osoby prawnej.
10. Skarb Państwa jako osoba prawne.
Państwo w stosunkach cywilnoprawnych występuje jako Skarb Państwa. Do Skarbu Państwa jako osobie prawnej nie stosują się przepisy o powstaniu i ustaniu osoby prawnej. Skarb Państwa jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie tej części mienia państwowego, która nie należy do żadnej państwowej osoby prawnej.
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych, chyba że szczegółowe przepisy stanowią inaczej. I odwrotnie, za zobowiązania Skarbu Państwa nie ponoszą odpowiedzialności przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe osoby prawne. Nadzór nad majątkiem Skarbu Państwa sprawuje Minister Skarbu.
11. Pojęcie i rodzaje rzeczy.
Rzeczami w rozumieniu Kodeksu Cywilnego są tylko przedmioty materialne. Do rzeczy zalicza się również nieruchomości, tzn. część powierzchni ziemskiej stanowiący odrębny przedmiot własności (grunty) jak również budynki trwale z gruntem związane, jak również nieruchomości rolne, czyli takie nieruchomości które są lub mogą być wykorzystywane do działalności wytwórczej w rolnictwie.
12. Części składowe rzeczy i przynależności.
Częścią składową rzeczy nazywamy wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączanego. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Nie stanowią części składowych przedmioty dołączane do rzeczy tylko dla przemijającego użytku. Częściami składowymi gruntu są (zazwyczaj) wszystkie budynki, zwierzęta, drzewa itp., ale nie urządzenia.
Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej. Przynależność nie traci swego charakteru przez przemijające pozbawienie jej związku z rzeczą główną.
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo przepisów szczególnych.
13. Pożytki rzeczy.
Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączne od niej części składowe, o ile stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
14. Pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego.
Przedsiębiorstwo jest to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. W skład przedsiębiorstwa wchodzi:
- firma (nazwa), znaki towarowe
- księgi handlowe
- nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały
- patenty, wzory użytkowe
- zobowiązania i obciążenia przedsiębiorstwa
- prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.
-
15. Pojęcie i rodzaje czynności prawnych.
Czynnością prawną nazywamy czynność składającą się z co najmniej jednego oświadczenia woli zmierzającego do wywołania określonych skutków prawnych (ustanowienia, zmiany, zniesienia stosunku prawnego).
Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zwyczajów i zasad współżycia społecznego.
Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego lub sprzeczna z ustawą, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek.
16. Oświadczenie woli – pojęcie, forma, skuteczność i sposób interpretacji.
Oświadczenie woli może być wyrażone przez osobę dokonującą czynność prawną przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Oświadczenie woli uważa się za złożone z chwilą, gdy adresat się z nim zapoznał.
Oświadczenie woli należy tłumaczyć zgodnie ze zwyczajami i zasadami współżycia społecznego. W umowach natomiast należy raczej badać jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy niż opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
17. Tryby zawarcia umowy.
Umowę można zawrzeć w następujących trybach:
- poprzez złożenie oferty
- poprzez przetarg, ustny lub pisemny
- poprzez rokowania
18. Oferta – pojęcie i moc wiążąca.
Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając jej istotne postanowienia (oferta) i wyznaczył termin odpowiedzi, jest tą ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu. W wypadku braku terminu oferta przestaje obowiązywać:
- w wypadku bezpośredniego porozumienia – gdy nie zostanie przyjęta bezzwłocznie
- w innym wypadku po czasie, w którym składający powinien otrzymać odpowiedź bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Umowa zostaje zawarta w chwili i miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu. Gdy potwierdzenie nie jest potrzebne – w chwili przystąpienia drugiej strony do wykonywania umowy.
19. Przetarg i jego rodzaje.
Ogłoszenie przetargu musi zawierać co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu.
Oferta złożona w przetargu ustnym przestaje obowiązywać w chwili, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą, lub gdy przetarg zostanie zamknięty bez dokonania wyboru oferty. Umowa w przetargu ustnym zostaje zwarta w chwili wybrania oferty.
Oferta złożona w przetargu pisemnym przestaje obowiązywać gdy zostanie wybrana inna oferta lub przetarg zamknięty bez wyboru. Musi o tym poinformować niezwłocznie organizator przetargu. Umowa w przetargu pisemnym zostaje zawarta zgodnie z przepisami dot. Przyjęcia oferty.
20. Zawarcie umowy w drodze rokowań.
Za zaproszenie do rokowań (a nie za ofertę) poczytuje się reklamy, ogłoszenia, cenniki itp. Umowa w drodze rokowań zostaje zawarta gdy strony dojdą do porozumienia we wszystkich punktach będących przedmiotem rokowań.
21. Formy czynności prawnej i skutki ich niezachowania.
Generalnie, Kodeks Cywilny dopuszcza dowolna formę czynności prawnych. Niekiedy konieczna jest jednak szczególna, pisemna forma czynności prawnej. Czynność prawna jest jednak nieważna w wypadku braku zachowania formy szczególne tylko wtedy, gdy zachowanie tej formy konieczne było pod rygorem nieważności.
Inna (poza pisemną) forma szczególna w wypadku jej niezachowania powoduje nieważność czynności prawnej.
W wypadku niezachowania formy pisemnej bez rygoru nieważności nie jest możliwe w ewentualnym sporze nie jest dopuszczalny dowód z zeznań świadków i przesłuchiwania stron na okoliczność podjęcia czynności prawnych, chyba, że obie strony wyrażają na to zgodę lub sąd uzna to za konieczne.
22. Treść czynności prawnej.
W treści czynności prawnej wyróżnia się:
- składniki istotne, czyli składniki określające i indywidualizujące dany rodzaj czynności, dzięki którym można odróżnić czynności prawne danego rodzaju.
- składniki nieistotne, czyli takie składniki, których brak nie ma wpływu na dojście danej czynności do skutku.
- składniki dodatkowe, czyli takie które w ustawie nie zostały potraktowane jako składniki istotne, lecz którym strony taki charakter nadały.
23. Przesłanki ważności czynności prawnej.
- osoba dokonująca czynności prawnej musi mieć zdolność do czynności prawnej
- czynność prawna musi być dokonana w określonej formie
- czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.
- Oświadczenie woli musi być wolne od wad
24. Wady oświadczenia woli i ich skutki.
- brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli (np. choroba psychiczna), powoduje nieważność czynności prawnej
- pozorność oświadczenia woli (np. w celu ukrycia innej czynności prawnej), powoduje nieważność czynności prawnej (ważna natomiast jest czynność prawna, którą starano się ukryć)
- błąd, polega na mylnym wyobrażeniu o treści składanego oświadczenia, wyróżnia się błędy istotne lub nieistotne. Błąd istotny to taki, przy którym przypuszcza się, że gdyby składający oświadczenie o nim wiedział, nie złożyłby oświadczenia. Tylko taki błąd powoduje nieważność czynności prawnej poprzez pisemne oświadczenie drugiej stronie o uchyleniu się. Można takie oświadczenie składać przez rok od wykrycia błędu.
- ...
chomixus