Maciej Lorenc - Sekrety świetych kaktusów - o pejotlu i jego wyznawcach.pdf - Zioła halucynogenne - Spiryt3

21 sierpnia 2008

Maciej Lorenc

Sekrety świętych kaktusów - o peyotlu i

jego wyznawcach

WPROWADZENIE

Lophophora williamsii

MESKALINA

Peyotl jest przez wielu użytkowników uważany za święty. I pomimo, że w kulturach

całego świata coroczny cykl odradzającej się roślinności odzwierciedla ideę regeneracji

człowieka, którą zawierają w sobie liczne rytuały poświęcone wegetacji, rzadko ma

miejsce sakralizacja rośliny samej w sobie. Ogromne znaczenie należy tu przypisać

alkaloidom strychnino- i morfino- podobnym, zawartym w omawianym kaktusie,

przede wszystkim meskalinie (C11H17O3N). Pierwsza analiza laboratoryjna peyotlu

została przeprowadzona przez Louis'a Lewina ↑ w latach 80-tych XIX w. Kolejnym

krokiem było wyizolowanie składowych alkaloidów przez A. Heffnera w latach 90-

tych XIXw., aby w końcu E. Spath opracował w latach 20-tych XXw. metody syntezy

zawartych w kaktusie związków. Jak wspomniałem, najważniejszym związkiem w

peyotlu jest halucynogenna fenetylamina nazwana meskaliną. Jej działanie trwa około

12 h i jest związane z silnymi zmianami w percepcji, wizjami przepełnionymi

różnokolorowymi barwami, zjawiskiem synestezji, zwiększoną skłonnością do

introspekcji, pobudzeniem sensorycznym oraz zanikiem zmęczenia, głodu i pragnienia.

Warto podkreślić, że występują poważne różnice pomiędzy zażyciem samej meskaliny,

a zjedzeniem kaktusa pejotlowego w całości oraz zjedzeniem kaktusa przez tubylców

amerykańskich a "białych". W 1959 roku Anthony Wallace przeprowadził badania

porównawcze reakcji na spożycie peyotlu i dość jednoznacznie z nich wynikało, że

biali doświadczali pod jego wpływem gwałtownych, często niekontrolowanych zmian

nastroju, co kontrastowało z nastrojem religijnej czci charakteryzującym postawę

Indian. Różnica ta wynika przede wszystkim z decydującej roli jaką w wierzeniach

Ameryki Północnej odgrywają stany transowe.

ZNACZENIE PEYOTLU

Trans jest specyficznym stanem psychicznym powstającym w warunkach silnego

napięcia emocjonalnego, w którym świadomość jednostki zmienia zasadniczo swój

charakter, czemu towarzyszy pobudzenie układu nerwowego i wzmożonej wrażliwości

na bodźce zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne. Stan ten jest bardzo pożądany

podczas wszelakich rytuałów na całym świecie, szczególną pozycję zajmuje w

ceremoniach dywinacyjnych i uzdrawiających (wg badań E. Bourguignon trans jest

sposobem nawiązywania kontaktu z sacrum u ponad 90% znanych społeczeństw).

Wiele ludów używało jako sposobów dochodzenia do niego długotrwałego tańca przy

rytmicznej muzyce i zażywania substancji narkotycznych. Do bardziej drastycznych

sposobów można zaliczyć stosowane np. Indian Wielkich Równin długotrwałe posty,

hartowanie ciała przez doświadczanie niskich temperatur, samookaleczenia (zdzieranie

skóry, obcinanie palców) itp. Praktykom tym towarzyszyły techniki, które można by

najogólniej nazwać wyciszaniem dialogu wewnętrznego i ujednopunktowianiem

świadomości. Wizje uzyskiwane poprzez połączenie tych czynników niejednokrotnie

determinowały podejmowane decyzje zarówno w obrębie życia doświadczającej ich

jednostki jak i całej wspólnoty. Wielu badaczy dostrzega związek pomiędzy rytualnym

zażywaniem przez Indian różnych roślin zmieniających świadomość (tytoniu, Datury,

ostrokrzewu, czy wspomnianej "meskalowej fasolki") a rodzajem energii nazywanym

w Oceanii terminem " mana " i mającej związek z ucieleśnieniem mocy nadprzyrodzonej

(w Ameryce Północnej nazywa się ją wokanda, orenda, Manitu ). Oprócz kontekstu

religijnego peyotl cieszył się także sławą swoistego panaceum. Jako "pojemnik"

przechowujący siły nadprzyrodzone miał leczyć wszelkiego rodzaju przypadłości:

impotencję, ale także nadmierny popęd seksualny, zapobiegał niechcianej ciąży, ale

także zwiększał płodność kobiety itp. Był też uważany za najskuteczniejszy lek na

ukąszenia węży, omdlenia, apatię, zapalenie stawów, reumatyzm, siniaki czy

przeziębienie. Biorąc pod uwagę, że meskalina znajduje się w grupie I-P (brak znanego

zastosowania medycznego, duży potencjał nadużywania) na liście substancji

kontrolowanych przez państwo na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, [5]

postrzeganie peyotlu przez Indian wynikało bardziej z interpretacji chorób jako

następstwa wpływu sił nadprzyrodzonych nieprzychylnych człowiekowi, niż

faktycznych właściwości leczniczych świętych kaktusów. Potwierdzały to

opublikowane w "Der Meskalinrausch" z 1927 roku badania farmakologiczne Kurta

Beringera nad ewentualnymi właściwościami leczniczymi peyotlu. Stanisław Grof ↑ z

kolei rozważając użycie meskaliny w psychoterapii stwierdza:

"Meskalina nigdy nie zdobyła popularności jako czynnik terapeutyczny. Jedna z jej

wad, poza ubocznymi efektami żołądkowymi, to toksyczność i wąski zasięg

bezpieczeństwa. Nawet podanie powszechnie używanych w klinicznej pracy dawek

(150 - 500 mg) ma wpływ na wątrobę i powoduje szerokie zmiany, wykazywane przez

testy laboratoryjne. Toksyczność meskaliny osiąga niebezpieczny poziom, kiedy dawka

zbliża się do 1000 mg. [6] ."

Jednakże pomimo braku zastosowania medycznego zdaniem Indian peyotl umożliwiał

kontakt między uzdrowicielem a chorym na bardzo subtelnym poziomie, na tyle silny,

że możliwym stawało się zdiagnozowanie choroby, a w następstwie jej

przezwyciężenie. Co z tym związane do dziś często medycyna ludowa cieszy się

większą popularnością niż naukowa, a sami Indianie mawiają: "Zwróć się do peyotlu.

Bóg wie więcej niż jakikolwiek człowiek". Oprócz tego peyotl jest też uważany za

potężne narzędzie magiczne znajdujące zastosowanie przede wszystkim w ochronie

przed nieszczęściami i złą wolą innych ludzi, ale także w magii miłosnej,

wróżbiarstwie, znajdowaniu zaginionych przedmiotów, "remote viewingu" itd.

Przeważnie wysuszony kaktusik jest noszony jako amulet.

PEYOTYZM

Opisane powyżej właściwości przypisywane peyotlowi świadczą o długiej tradycji jego

stosowania i wyjaśniają, przynajmniej w pewnym stopniu, dlaczego kult peyotlu był

powszechny. Jednakże roślin otaczanych kultem w Ameryce Północnej i Środkowej są

setki, peyotl natomiast cieszy się szczególną estymą. Na bazie kultu peyotlowego

ukształtował się szczególny rodzaj religii nazywany peyotyzmem i co ciekawe,

przybrał bardziej sformalizowaną formę i zyskał popularność poza terenami Nowej

Hiszpanii dopiero w drugiej połowie XIX w. czyli około 350 lat po przybyciu

Europejczyków. Szczególną rolę w rozprzestrzenianiu się rodzącego się dopiero

wyznania należy paradoksalnie przypisać bratobójczym wojnom międzyplemiennym,

które spowodowały przejmowanie rytuałów zawierających spożywanie kaktusów,

coraz dalej na północ.

I tak od Apaczów-Lipan kult trafia około roku 1870 do Apaczów-Meskalero, dalej do

Indian Kiowa a następnie na tereny Wielkich Równin. Największy wpływ na rozwój

peyotyzmu mieli, obok wspomnianych Indian Kiowa, Komancze. Oba plemiona

przyczyniły się tak silnie do rozprzestrzeniania się nowej religii, że dotarła ona za

pośrednictwem Szejenów (którzy przejęli ją właśnie od Kiowów) aż do Kanady.

Warto też w tym miejscu wymienić dwóch ważnych apostołów peyotlowych: Johna

Wilsona i kontrowersyjnego Johna Rave. Co jednak sprawiło, że roślina od tysięcy lat

otoczona kultem dopiero pod koniec XIX w. zyskała tak ogromną popularność?

Wydaje się, że źródeł tego należy upatrywać w szczególnej sytuacji polityczno-

kulturowej Indian Ameryki Północnej tamtego okresu. Postępująca akulturacja,

przesiedlania Indian przez białych i zamykanie ich w rezerwatach oraz zmiana trybu

życia wielu plemion z łowiecko-zbierackiego na rolniczy miały znaczący wpływ na

upadek dawnych instytucji i rozwiązań ekonomicznych oraz konieczność reorganizacji

życia społecznego i religijnego. Administracja amerykańska skutecznie rozbijała

jedność plemienną prowadząc zorganizowaną "edukację" młodych Indian i

doprowadziła do załamania się znaczenia klanów i starszyzny rodowej. Co z tym

związane powstała pustka na płaszczyźnie wierzeń religijnych. Peyotyzm zdawał się

być odpowiedzią na te trudności. Narodziny ponadplemiennej świadomości

ukształtowanej w opozycji do represyjnej europejskiej kultury utorowały drogę

peyotyzmowi do bycia czynnikiem zaspokajającym zapotrzebowanie na nowych

wierzenia i tym samym konsolidującym Indian w walce o przetrwanie. Stanowił

pomost pomiędzy tradycyjnymi wierzeniami odchodzącymi w przeszłość a nową

jakością - chrześcijaństwem, zdobywającym sobie coraz większą popularność

(szczególnie wśród Indian tzw. "Pięciu Cywilizowanych Plemion", [7] czyli Creek,

Czoktawów, Czikasawów, Czirokezów i Seminoli), ale wciąż pozostającym obcym

elementem kulturowym. Stanowił on zmianę charakteru walki Indian - ze zbrojnej, jak

do tej pory na bardziej subtelną, bierną, pozostającą już tylko na płaszczyźnie

ideologicznej i wyznaniowej. Używanie peyotlu od 1571 r. zwalczała hiszpańska

inkwizycja, która w sporządzonym w 1620 roku dokumencie stwierdzała, że w

przeżyciach towarzyszących rytuałom z użyciem kaktusów meskalowych "(...)

wyraźnie widać działanie i podszepty Diabła, który jest prawdziwym sprawcą tego

złego nawyku; najpierw wykorzystuje on naturalną łatwowierność Indian i ich

skłonność do czczenia bożków, a potem uderza w wielu innych, którzy za mało lękają

się Boga i są małej wiary [8] ." Kościół jednak zdecydował się na pewne ustępstwa

czego jednym z pierwszych objawów było powstanie w 1692 r. misji El Santo Jesus de

Peyotes ("Pan Jezus od Pejotlu") u Indian Coahuila. Peyotyzm sam w sobie jest religią

synkretyczną i stanowi syntezę kultu peyotlu z chrześcijaństwem. Wyznawcy

opisywanej religii napotkali kolejną przeszkodę w postaci prawa stanowego wielu

regionów USA zabraniającego zażywania meskaliny. Z powodu ogólnych nieścisłości

w kwestii tego czym w zasadzie jest narkotyk w wielu regulacjach prawnych, nie będę

rozwijał szczegółowo tego wątku, dość powiedzieć, że meskalina nie powoduje

nałogu, zatem nie musi prowadzić zażywającej jednostki do działań szkodzących jej

samej lub społeczeństwu (ośmielę się stwierdzić, że u czczących go Indian prowadziła

do zgoła odwrotnych skutków), co często jest filarem definicji narkotyku.

Antypeyotlowe ustawy obowiązywały w kilku stanach USA (trzeba jednak nadmienić,

że rząd federalny nigdy nie ograniczał peyotyzmu), ale po dyskusji rozpętanej przez

antropologów sprzeciwiających się ściganiu peyotystów w latach 50-tych XX w.

zezwolono na spożywanie kaktusów, jako że zakaz łamał pierwszą i czternastą

poprawkę do Konstytucji USA (dotyczących "wolności religii" i "korzyści z

obywatelstwa"). Jak wspomniałem powyżej peyotyzm wyrażał (i nadal wyraża)

ponadplemienne, integracyjne tendencje zmierzające do zjednoczenia Indian na

płaszczyźnie religijnej. Stanowi też dość spójną formację ideologiczną, odcinającą się

zarówno od dawnych, plemiennych wierzeń jak i chrześcijaństwa. Bardzo istotny jest

fakt, że jest to religia wciąż formująca się, żywa i dynamiczna. Dalsze jej losy zależą w

największej mierze od decyzji Tubylczego Kościoła Amerykańskiego (Native

American Church) - pierwszej ponadplemiennej organizacji religijnej, powstałej 10

października 1918 roku, liczącej około 250 tysięcy wyznawców.

Nabożeństwo peyotlowe odbywa się w regularnych odstępach czasu - co sobotni

wieczór, w (większym niż mieszkalne) tipi pełniącym tutaj funkcję świątyni. W

zachodniej części znajduje się kopczyk-ołtarz. Prowadzący ceremonię wyznacza tzw.

strażnika ognia, który pomagać mu będzie w czynnościach rytualnych. Pierwszym

zadaniem strażnika jest rozpalenie w centralnym miejscu tipi świętego ogniska, w

czasie gdy prowadzący z innymi uczestnikami rozpoczynają na zewnątrz pierwsze

modlitwy. Następnie uczestnicy wchodzą do środka, umiejscawiając się po obu

stronach prowadzącego siedzącego naprzeciwko wejścia. Posiada on specjalne

atrybuty, przede wszystkim wachlarz, grzechotki i laskę (symboliczne wyrażenie jego

autorytetu). W zasadniczej części nabożeństwa wyjmuje on piękny wysuszony okaz

peyotlu stający się dla uczestniczących w ceremonii fetyszem. [9] Kładzie go na

kopczyku ołtarzy razem z liśćmi szałwii i czerwonym piórem. Wokół ołtarza wyżłabia

rowek symbolicznie wyrażający "peyotlową drogę" po której do Boga wędrują ludzkie

myśli i prośby, zaś w drugą stronę, do wiernych zsyłane są wizje. Uczestnicy wyrażają

publicznie swoje cierpienia i krzywdy, po czym strażnik ognia puszcza w obieg

ogromne cygaro z tytoniu. Przywódca kultowy rozdziela następnie peyotl w formie

wysuszonych plastrów (przeważnie ilość zjedzonych plastrów wynosi od 8 do 30 na

osobę). Podczas całej ceremonii panuje nastrój świętości i skupienia oraz cisza

zakończona "pieśnią otwierającą" zaśpiewaną przez prowadzącego po zjedzeniu

kaktusów przez wszystkich uczestników. Krążące w tipi laska, grzechotka i wachlarz

zobowiązują także każdego z nich do zaśpiewania pieśni. Ponownie rozdawany jest

peyotl i kontynuowane są pieśni. Kolejnym ważnym punktem jest wyjście żony lub

córki prowadzącego (ewentualnie innej kobiety) z tipi i przyniesienie wiadra z wodą, z

którego piją po kolei wszyscy uczestnicy. Po tym etapie następuje przerwa na

rozmowy, przede wszystkim zaś na przekazanie wiedzy o peyotlu młodszym

uczestnikom ceremonii. Po kolejnej porcji suszonych kaktusów wierni są już pod

wpływem alkaloidów co wprawia ich w poczucie silnego kontaktu z Bogiem.

Ceremonia kończy się nad ranem wspólnym śniadaniem. Aby pełniej zrozumieć

związki peyotyzmu i chrześcijaństwa należy zwrócić uwagę na pewne wspólne

elementy obu religii. Przede wszystkim zarówno wysuszone plasterki peyotlu jak i

święta woda są przesycone bezosobową siłą, świętością i stanowią drogę zjednoczenia

z sacrum, co przywodzi na myśl chrześcijańską eucharystię. Trójca Święta, czyli Bóg

Ojciec, Syn Boży i Duch Święty jest odzwierciedlona w peyotystycznej triadzie jako

kolejno: Wielki Ducha, Chrystus i Ptak Wodnego. Kodeks etyczny wyznaczający

"Peyotlową Drogę" zawiera w sobie między innymi zasadę wszechogarniającej miłości

do wszystkich ludzi oraz opiekę i obowiązek zadbania o rodzinę, obowiązek

prawdomówności i wykonywania uczciwej pracy, zakaz stosunków seksualnych poza

małżeństwem oraz zakaz spożywania alkoholu. Wykroczenia poza ten kodeks traktuje

się jako grzechy i wyznaje w publicznej spowiedzi (aczkolwiek element uzyskiwania w

ten sposób rytualnej czystości istniał już w czasach prekolumbijskich, z tym że nie

towarzyszyło mu poczucie winy ani przyrzeczenie poprawy). Mężczyźni wchodzący

do tipi-świątyni mają też obowiązek zdjęcia nakryć głowy. Co znamienne wyznawcy

peyotyzmu często doznają wizji chrześcijańskich świętych, a niektóre plemiona obok

kaktusa-fetysza kładą na ołtarzu otwartą Biblię, której czytane fragmenty wypełniają

nabożeństwo. Niedziela jest uważana za dzień święty, w którym nie powinno

zajmować się pracą, a czas spędzać raczej na medytacjach i modlitwach. Podobnie

przeniesiony został znak krzyża i chrzest nowych członków religii (nie trzeba chyba

dodawać, że wodą będącą wywarem z kaktusów). Mirosława Posern-Zielińska kładzie

jednak wyraźny nacisk na odróżnienie peyotyzmu (będącego religią ludów USA i

Kanady) od kultu peyotlu. Jej zdaniem ten drugi jest rdzennym, prekolumbijskim

kompleksem wierzeń charakterystycznym dla Meksyku zachowanym w miarę

niezmienionej formie wśród plemion Huicholi, Tarahumów i Kora [10] .

KULT PEYOTLU U HUICHOLI

Kult peyotlu występuje na ograniczonym terenie Meksyku, zaś najlepiej

udokumentowanym plemieniem wyznającym go są Huichole/Huiczole. Sami siebie

nazywają "Wixarika" (czyt. Wiszarika). Ze względu na zamieszkiwanie trudno

dostępnych miejsc na granicy meksykańskich stanów Durango i Zacatecas pozostali

oni długo kulturą w dużej mierze niezależną od wpływów zewnętrznych. Święty

kaktus nazywają oni hikuri/hikuli , lub po prostu "ti peyote", czyli "nasz peyotl". W

przeciwieństwie do swoich sąsiadów - plemion Tarahumów i Kora, nie odczuwają oni

strachu przed peyotlem, a wręcz często spożywają go poza kontekstem ceremonialnym

(co nie stoi w sprzeczności z obdarzaniem peyotlu czcią i pobożnym szacunkiem). Na

co zwraca uwagę Barbara Myerhoff, ich postawa w stosunku do białych nie jest

nacechowana żadnego rodzaju poczuciem niższości ani podległości. Badacz w

początków XX w. Carl Sofus Lumholz pisał o nich: "Ambicja jest właściwa im

wszystkim. Nigdy, nawet przez chwilę Huiczol nie pozwoli, by jakaś inna rasa nad nim

górowała (...) zachowują się tak, jakby nie znali pana. [11] ". Ich pojmowanie sacrum

nie uwzględnia oderwania go od profanum, w zasadzie podział ten u nich nie istnieje.

To co święte zawiera w sobie nie neutralizujące się opozycje w stanie równowagi, bez

utraty ich pierwotnych cech. Szczególnie święte jest to co słabe, czym trzeba się

opiekować (Huichole mają awersję do przemocy). Głównym bóstwem w ich panteonie

wydaje się być Tatewari (Nasz Dziadek Ogień). Był on pierwszym mara'akme

(szamanem) i pozostaje także głównym opiekunem ludzi - zapewnia ochronę przed

chłodem i umożliwia przyrządzanie jedzenia. Jest darzony wdzięcznością i szacunkiem

oraz szczerą miłością, dlatego też odpowiedniejsze byłoby nazwanie go

"dziadziusiem". Drugi ważny bóg to Tayalupa (nasz Ojciec Słońce). Uważany jest za

silnego ale w odróżnieniu od Tatewari może być groźny dla człowieka. Gdyby nie

życzliwość Tatewari Tayalupa musiałby zbliżyć się do Ziemi co oznaczałoby zagładę,

dlatego bóstwo to darzone jest ambiwalentnymi uczuciami. Trzeci ważny bóg to

Kauyumari (Nasz Starszy Brat Jeleń) - jest lekkomyślny, ale też sprytny i odważny.

Przynosi ludziom wieści od innych bogów i w ogólnym zarysie odpowiada

archetypowemu tricksterowi. Jeśli chodzi o bóstwa żeńskie, są one zbiorowo

nazywane Tateima (Nasze Matki), a najważniejsze są Takotsi Nakawe (Nasza Babka

Dojrzewanie) oraz Tatei'Utuanaka (Matka Kukurydzy). Fundamentalny dla wierzeń

Huicholi jest kompleks jelenia, kukurydzy i peyotlu. Jeleń jest świętym i magicznym

zwierzęciem Huicholi i ofiarował ludziom peyotl podczas mitycznych Pierwszych

Łowów. Tam gdzie nadepnie, tam wyrasta peyotl. Jego krew sprowadza magiczną

moc i urodzaj. Reprezentuje przeszłość Huicholi kiedy byli oni społecznością łowiecką.

Obecnie jednak "jeleń stał się kukurydzą". Kukurydza więc reprezentuje teraźniejszość,

Maciej Lorenc - Sekrety świetych kaktusów - o pejotlu i jego wyznawcach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: