Ćwiczenia ortofoniczne.pdf

DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI

Ćwiczenia ortofoniczne

Nauczyciele klas początkowych oczekują,

że z przedszkoli i klas zerowych przyjdą do szkoły dzieci

zdobrze rozwiniętymi narządami mowy i słuchu oraz

prawidłową artykulacją, co warunkuje sukcesy w nauce

czytania i pisania. Tymczasem do klas pierwszych

coraz częściej trafiają dzieci z różnymi dysfunkcjami

wrozwoju psychoruchowym.

n Urszula Kalicińska

progu edukacji są zaburzenia mowy

i słuchu fonematycznego. Wywierają one

ujemny wpływ na rozwój osobowości dziec-

ka i jego karierę szkolną. Mogą być przyczy-

ną nieśmiałości, poczucia niższej wartości,

zamykania się w sobie, czyli wtórnych zabu-

rzeń emocjonalnych, oraz niepowodzeń

szkolnych.

Kaczmarka [1977] oznacza poprawną wy-

mowę, według Genowefy Demel [1983] jest

to dział logopedii zajmujący się ustalaniem

zasad prawidłowej wymowy, nauczaniem

poprawnej wymowy, teorią i praktyką żywe-

go słowa, zdaniem Ewy Małgorzaty Skorek

[2002] ortofonia jest działem ortoepii zaj-

mującym się ustalaniem zasad poprawnej

wymowy i poprawnego brzmienia wyrazów

ipołączeń wyrazowych danego języka.

Elżbieta Sachajska [1981] dzieli ćwicze-

nia ortofoniczne na wstępne, do których za-

licza:

– ćwiczenia oddechowe,

– ćwiczenia fonacyjne,

– ćwiczenia logorytmiczne,

– ćwiczenia kształtujące słuch fonematyczny,

– ćwiczenia usprawniające narządy mowne

oraz bezpośrednio związane z procesem

mówienia:

– ćwiczenia artykulacyjne.

Uważa, że w zależności od rodzaju trud-

ności dziecka, podczas ćwiczeń ortofonicz-

nych należy położyć szczególny nacisk na te

elementy, które sprawiają dziecku trudność,

ale jednocześnie zaleca stosowanie wszyst-

kich podstawowych ćwiczeń obejmujących

Potrzebna pomoc

Dzieciom, które mają poważne zaburzenia

iwady wymowy, potrzebna jest specjalistycz-

na pomoc ze strony logopedy, ale również ko-

nieczna jest współpraca między logopedą, ro-

dzicami i nauczycielami przedszkola czy

szkoły. Praca terapeutyczna bowiem zaczyna

się od przygotowania aparatu mowy przez

usprawnienie układu oddechowego, fonacyj-

nego i artykulacyjnego. Do tego celu służą

ćwiczenia ortofoniczne, które mogą być wy-

konywane w gabinecie logopedycznym oraz

w domu, przedszkolu i szkole, po odpowied-

nim przygotowaniu rodziców i nauczycieli.

Ćwiczenia ortofoniczne wzięły swą nazwę

od pojęcia ortofonia ( orthos–prosty , prawi-

dłowy; phone-głos ), które według Leona

7/2008

J ednym z trudniejszych problemów na

oddychanie, fonację, kształcenie słuchu fo-

nematycznego, gimnastykę narządów mowy

i artykulację, ponieważ wszystkie łączą się

ze sobą i choć należy wykonywać je w okre-

ślonej kolejności, to również mogą być sto-

sowane równolegle.

Ćwiczenia ortofoniczne, zdaniem tej au-

torki, oddziałują na psychikę dziecka,

powodując odprężenie umysłowe, budząc

wiarę we własne siły, dając lepsze samopo-

czucie z powodu łatwiejszego nawiązywania

kontaktów werbalnych z otoczeniem i satys-

fakcję z postępów w nauce prawidłowej

artykulacji.

Ćwiczenia te można prowadzić zarówno

z dziećmi o prawidłowym rozwoju mowy,

utrwalając ją, o opóźnionym rozwoju, zapo-

biegając wadom wymowy oraz z dziećmi

mającymi różne zaburzenia i wady wymo-

wy, wspomagając proces ich usuwania po-

przez usprawnianie aparatu oddechowego

(płuca, oskrzela, tchawica), fonacyjnego

(krtań, gardło, jama nosowa) i artykulacyj-

nego (wargi, język, podniebienie, policzki,

uzębienie).

ćwiczenia można prowadzić indywidual-

nie lub zbiorowo,

ćwiczenia powinny trwać krótko (około

5 min), lecz należy je często powtarzać,

ćwiczenia usprawniające motorykę na-

rządów artykulacyjnych należy poprze-

dzić ćwiczeniami rozluźniającymi,

ćwiczeń artykulacyjnych, w których po-

wtarza się dana głoska, nie należy prze-

prowadzać, jeśli dziecko wymawia tę gło-

skę w sposób wadliwy, ponieważ wada się

utrwala,

ćwiczenia oddechowe rozpoczynać

od tych, które mobilizują wyłącznie apa-

rat oddechowy (dmuchanie, chuchanie),

akończyć na łączeniu oddychania z mó-

wieniem,

przeprowadzając ćwiczenia słuchowe, za-

czynać od różnicowania dźwięków z oto-

czenia, przechodząc do różnicowania izo-

lowanych głosek, kończąc ćwiczeniami

analizy i syntezy słuchowej,

ćwiczenia logorytmiczne prowadzić

z dziećmi mającymi trudności w spraw-

nym poruszaniu się i w orientacji prze-

strzennej,

O czym należy pamiętać

Prowadząc ćwiczenia ortofoniczne, na-

leży pamiętać o następujących zasadach

[Sachajska 1981, Skorek 2001, 2005]:

łączyć ćwiczenia artykulacyjne z ćwiczenia-

mi oddechowymi, fonacyjnymi, logoryt-

micznymi, słuchowymi oraz usprawniają-

cymi motorykę narządów artykulacyjnych.

wdoborze ćwiczeń kierować się rodza-

jem zaburzenia mowy,

Różne rodzaje ćwiczeń

Przedstawiam krótką charakterystykę po-

szczególnych rodzajów ćwiczeń ortofonicz-

nych oraz prezentuję wybrane ćwiczenia za-

czerpnięte z prac:

E. Sachajskiej [1981], G. Demelowej

[1979, 1983], D. Antos, G. Demel, I. Styczek

[1971], E. Kilińskiej-Ewertowskiej [1987],

K. Datkun-Czerniak [1994], E. Chmielew-

skiej [1995], D. Emiluty-Rozya [1994],

K. Kozłowskiej [2005], J. Nowak [1993],

E. Spałek, C. Piechowicz-Kułakowskiej

[1996], E. Słodownik-Rycaj [1998],

E. M. Skorek [2001, 2005], E. Minczakie-

wicz [1987], I. Styczek [1982], K. Marasz

[1994], które mogą być wykorzystane w tera-

pii logopedycznej dzieci z wadą wymowy.

demonstrować ćwiczenie w odpowiednim

tempie, wyjaśniając jego istotę i nazywa-

jąc narządy biorące w nim udział,

jeżeli w ćwiczeniu wykorzystane będą re-

kwizyty, to zapoznajemy z nimi dziecko

przed przystąpieniem do zabawy,

jeśli ćwiczenie zawiera kilka elementów,

należy je wykonać oddzielnie,

ćwiczyć razem z dzieckiem,

ćwiczenia narządów mowy wykonywać

przed lustrem,

zaczynać od ćwiczeń najłatwiejszych,

przechodząc stopniowo do coraz trud-

niejszych,

prowadzić ćwiczenia z dziećmi w formie

zabawy,

Życie Szkoły

Ćwiczenia oddechowe

Mają na celu nauczenie różnicowania fa-

zy wdechowej i wydechowej, zwiększenie

pojemności płuc, pogłębienie oddechu, wy-

dłużenie fazy wydechu, stosowanie przerw

we właściwych miejscach na nabranie po-

wietrza w czasie mówienia, a także rozluź-

nienie i uspokojenie dziecka. Wśród ćwi-

czeń oddechowych można wyróżnić ćwicze-

nia mobilizujące aparat oddechowy, kształ-

tujące oddychanie brzuszno-przeponowe,

łączące oddychanie z ruchem oraz ćwiczenia

oddechowo-fonacyjne.

Przykłady ćwiczeń oddechowych:

– głęboki wdech i wydech,

–wąchanie kwiatka,

– dmuchanie na wiatraczek,

–nadmuchiwanie balonika,

–wypuszczanie powietrza z balonika,

– zdmuchiwanie płomienia świecy z coraz większej odległości,

– dmuchanie przez rurkę zanurzoną w wodzie, „bulgotanie”,

– puszczanie baniek mydlanych,

– dmuchanie na lekkie przedmioty: watki, kawałki styropianu, piłeczki,

– dmuchanie na gorącą zupę,

– chuchanie na zmarznięte dłonie,

– dmuchanie w gwizdek,

–dmuchanie przez rurkę na płatki bibuły,

– dmuchanie na waciki i piórka zawieszone na nitkach,

– dmuchanie przez rurkę na lekkie przedmioty pływające po wodzie,

– zdmuchiwanie chrupek z gładkiej i szorstkiej powierzchni,

–podrzucanie piórek lub watek i dmuchanie na nie,

–naśladowanie szumu wiatru,

– dmuchanie na zaszronioną szybę,

– gra na instrumentach dmuchanych,

–wymawianie na wydechu samogłosek,

–iczenie na jednym wydechu.

Ćwiczenia fonacyjne

Stosuje się je w celu zmniejszenia napięcia

mięśni krtani i gardła, umiejętnego włączania

rezonatorów głosowych podczas mówienia

oraz ustalenia wysokości i natężenia głosu

właściwego dla danej osoby. Ustalenie tych

parametrów nazywamy nastawieniem głosu.

Rozróżniamy trzy rodzaje nastawienia głosu:

twarde, przydechowe i miękkie. W polskiej

wymowie za właściwe uznawane jest nasta-

wienie miękkie, zwane też miękkim atakiem.

Ćwiczenia te przeprowadzamy w celu wy-

kształcenia umiejętności właściwego posługi-

wania się głosem, zlikwidowania głosów zbyt

piskliwych lub krzykliwych. Ćwiczenia fona-

cyjne należy prowadzić po oddechowych,

anastępnie razem z ćwiczeniami oddechowy-

mi wydłużającymi fazę wydechową. Powinny

one trwać krótko, by nie przeciążać zbytnio

mięśni krtani. Między kolejnymi ćwiczeniami

należy robić krótkie przerwy.

7/2008

Przykłady ćwiczeń fonacyjnych:

–mruczenie przez nos, wydłużając wymowę głosek m lub n, tak by drgały wargi i skrzy-

dełka nosa,

– do przedłużonego mmmmm dodanie na końcu samogłoski: mmma, mmmo, mmmu,

mmmi , mmme,

–zaczynanie ćwiczenia od samogłoski: ammm, ommm, emmm, ummm, immm,

– włączanie samogłoski w ciąg wypowiadanej z przedłużeniem spółgłoski nosowej:

mmmammm, mmmommm, mmmummm, mmmemmm, mmmimmm,

–naśladowanie syczenia ulatniającego się powietrza psssssss jak najdłużej, na jednym

wydechu,

– utrzymywanie jednostajnego, równego, monotonnego dźwięku opartego na jednej

samogłosce: aaaaaaaaaa, oooooooo, eeeeeeeee, uuuuuuuuu, iiiiiiiiiiiii,

–naśladowanie szeptem głosów z otoczenia, instrumentów muzycznych,

–naśladowanie głosów zwierząt, przyrody, pojazdów,

–zabawy w echo, które odpowiada coraz ciszej i ciszej, powoli i rytmicznie.

Ćwiczenia logorytmiczne

Polecane są szczególnie dzieciom mającym

trudności w orientacji przestrzennej, spraw-

nym poruszaniu się, dzieciom nieśmiałym

oraz nadruchliwym, ponieważ logorytmika

uczy płynności ruchów, pozwala wyładować

nagromadzoną energię, a także zwolnić na-

pięcie mięśniowe. W zakres ćwiczeń logoryt-

micznych wchodzą ćwiczenia muzyczno-ru-

chowe, słowno-ruchowe, słowno-rytmiczne,

słuchowe i ćwiczenia narządów artykulacyj-

nych. Mają one na celu uwrażliwienie dzieci,

zwrócenie ich uwagi na zjawiska wspólne dla

muzyki i wypowiedzi, a więc na rytm, tempo,

wysokość dźwięku, głośność, akcentację, fra-

zowanie i artykulację. W zabawach logoryt-

micznych należy wykorzystać umiejętności

zdobyte przez dziecko podczas wstępnych

ćwiczeń oddechowych i fonacyjnych.

Przykłady ćwiczeń logorytmicznych:

1. Chody:

– chód piano – stopy stawiać na podłodze miękko od palców, bez akcentów,

– chód forte – stopy stawiać energicznie, całą płaszczyzną na podłodze,

– chód tyłem – ciężar ciała przenieść do tyłu, głowa odwrócona w bok, by wzrokiem

kontrolować kierunek ruchu,

– chód bokiem – stopa i kolano nogi wykonującej krok muszą być zwrócone w kie-

runku ruchu,

– chód ze wspięciem na palce – można wykonywać bez uginania kolan lub

zugięciem,

– chód na piętach,

– chód w przysiadzie – tylko na palcach, wykonując ruchy sprężynujące w kolanach

i stawie biodrowym,

– chód z pogłębionym sprężynowaniem – stopy całą płaszczyzną należy stawiać

na podłodze i wykonywać głębokie ruchy sprężynujące kolan i w stawie biodrowym,

– chód z innymi formami ruchu, np. przysiadami, obrotami, skokami.

Życie Szkoły

2. Biegi:

– bieg rytmiczny – sylwetka wyprostowana, głowa w pozycji pionowej,

– bieg z unoszeniem kolan – kolana podnosić wysoko,

–bieg zwymachem nóg do tyłu – rytmiczny, przemienny wymach nóg,

–bieg zwymijaniem lub obieganiem przedmiotów,

–bieg wpołączeniu z różnymi formami ruchu: rzutem, skokiem, wspinaniem, dźwi-

ganiem.

3. Skoki i podskoki:

–podskoki rytmiczne- w miejscu z posuwaniem się do przodu,

–podskoki wykroczne,

–podskoki rozkroczno – zwarte,

–podskoki jednonóż w przód, tył, dookoła swojej osi,

–podskoki zmienne z unoszeniem na zmianę raz jednego kolana, raz drugiego,

–podskoki dostawcze – cwały w bok,

–podskoki i przeskoki z użyciem przyborów,

– przeskoki z rozbiegu z odbiciem jednonóż, obunóż,

–zeskoki w głąb,

–wyskoki dosiężne – z odbiciem obunóż i jednonóż,

–skoki sprężynujące obunóż,

– skok skrzyżny,

–skoki z podparciem.

4. Zabawy i ćwiczenia z elementem równowagi:

– stanie równoważne – noga przed nogą we wspięciu na palce,

– chód krokiem mierniczego-stopa przed stopą,

– chód z woreczkiem na stopie, na głowie,

– chód w przód, w tył z zamkniętymi oczyma,

–wchodzenie i schodzenie po pochyłej płaszczyźnie,

– chód z woreczkiem na głowie w połączeniu z kucaniem, obrotami, klękiem na jed-

no kolano,

– chód z przekładaniem woreczka raz pod lewym, raz pod prawym kolanem,

– przejście po ławeczce z wykonaniem na środku obrotu,

– przejście po ławeczce z przekroczeniem przeszkód,

– przejście po ławeczce bokiem,

– przejście po ławeczce skokami – „kulawy lisek”, „zając”,

– przejście po listwie odwróconej ławeczki.

5. Ćwiczenia z elementami czworakowania i pełzania:

–zabawy na czworakach z naśladowaniem ruchów zwierząt,

– chód na czworakach w formie zadaniowej,

– chód na czworakach tyłem,

– chód w podporze na trzech kończynach,

–pełzanie i czołganie się,

– toczenie się z boku na bok.

7/2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: