Masaż klasyczny i jego techniki.
Masaż jest to ścisłe oddziaływanie bodźcami mechanicznymi na tkanki organizmu żywego przy biernym zachowaniu się masowanego. Stosownie do zadań stawianych przed masażem można wyróżnić trzy rodzaje masażu:
· Masaż leczniczy
· Masaż sportowy
· Masaż higieniczno-kosmetyczny
Formy masażu klasycznego:
· Masaż krótkobodźcowy – trwający ok. 10-20 min, w czasie którego należy dostarczyć taką ilość bodźców, aby w czasie zabiegu wystąpił odczyn miejscowy w tkankach masowanych. Odczyn ten powinien wtórnie spowodować odpowiednie przestrojenie funkcji fizjologicznych różnych układów. Zabieg taki możemy wykonywać zazwyczaj codziennie.
· Masaż średniobodźcowy – trwający ok. 20-30 min, w czasie którego należy dostarczyć taką ilość bodźców, aby w czasie zabiegu wystąpił zarówno odczyn miejscowy, jak i częściowo reakcje ogólne. Zabieg taki można wykonywać codziennie lub co drugi dzień.
· Masaż długobodźcowy – trwający ok. 30-45 min, w czasie którego oprócz odczynu miejscowego można zaobserwować reakcje ogólne. Zabieg taki można wykonywać co drugi dzień.
Techniki masażu klasycznego:
· Technika głaskania – polega na wykonywaniu posuwistych ruchów po tkance masowanej, można ją wykonywać strona dłoniową lub grzbietową ręki, można też opuszkami palców. Dłoń masująca może być ułożona na tkankach prostopadle lub poprzecznie, palce mogą być złożone lub rozstawione, istotne jest aby cała powierzchnia ręki masującej ściśle przylegała do tkanek a siła nacisku była równomiernie rozłożona, kierunek wykonywania masażu musi być zgodny z anatomicznym przebiegiem naczyń żylnych i limfatycznych. Wybór sposobu wykonywania głaskania jest uzależniony od okolicy masowanej i zadania terapeutycznego. W technice głaskania wyróżnia się głaskanie płaskie i obejmujące.
Głaskanie płaskie i obejmujące może być powierzchowne i głębokie. W pierwszym przypadku ręka masująca delikatnie, bez nacisku wykonuje głaskanie, w drugim zaś ręka wykonuje głaskanie ze znacznym uciskiem. Głaskanie powierzchowne wykonuje się głównie w fazie wstępnej zabiegu, przy dominacji objawów bólowych, między poszczególnymi fazami zabiegu oraz wszędzie tam, gdzie wskazany jest bodziec łagodny i uspokajający. Głaskanie to wykonuje się powoli, rytmicznie w tempie 24-25 głaskań na minutę. Głaskanie powierzchowne działa uspokajająco na układ nerwowy, obniża pobudliwość emocjonalną i sprzyja rozluźnieniu mięśni. Poprawia również wazomotoryczną funkcję naczyń skórnych, stymuluje procesy wymiany w skórze i podskórnej tkance łącznej.
Głaskanie głębokie przyspiesza krążenie krwi i chłonki, zmniejszając zastoje i obrzęki. Pod wpływem głaskania głębokiego wchłanianie płynów z tkanki łącznej podskórnej zwiększa się o 16-58%. Głaskanie wykonywane rytmicznie i energicznie działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, zapewnia miejscowe przyspieszenie krążenia, przekrwienie mięśni oraz pobudza czynność gruczołów potowych i łojowych w skórze. U chorych z niedowładami i porażeniami pochodzenia obwodowego lekkie głaskanie obniża pobudliwość ruchowych komórek rdzenia kręgowego. Głaskanie wykonane na klatce piersiowej zwalnia ruchy oddechowe. Zjawisko to jest tłumaczone hamowaniem czynności wyższych części ośrodkowego układu nerwowego z następczym obniżeniem pobudliwości ośrodka oddechowego.
· Technika rozcierania - polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów kolisto posuwistych po masowanej tkance. Rozcieranie powoduje powstanie fałdu skórnego w którym następuje rozciąganie i rozcieranie tkanek. Może ono być powierzchowne lub głębokie, wykonuje się je opuszkami kciuków, opuszkami palców II-IV lub brzegami łokciowymi ręki. Istotne jest aby tkanka masowana przesuwała się za ręką masażysty, rozcieranie stosuje się głównie na okolice stawów a przy artrozach i patologicznych zmianach tkanek okołostawowych rozcieranie jest podstawą masażu leczniczego, ponadto rozcieranie stosuje się często w leczeniu przykurczy, bliznowatych deformacji skórnych oraz zrostów pourazowych. Rozciąganie wzmacnia kurczliwość mięśni i zwiększa ich napięcie. Kierunek wykonywania rozcierania określa się na podstawie anatomicznej struktury stawów, więzadeł, ścięgien i mięśni, a także umiejscowienia i struktury patologicznych deformacji tkanek. Rozcieranie wykonuje się wolno, ale krótkotrwale na jednym i tym samym odcinku. Tempo rozcierania wynosi około 60-100 ruchów na minutę. Rozcieranie zaleca się wykonywać bez użycia środków poślizgowych, aby utrzymać ścisły kontakt ręki z powierzchnią masowaną, co jest niezbędne do przemieszczania się tej tkanki w różnych kierunkach. Pod wpływem rozcierania w tkankach szybko pojawia się uczucie ciepła. Temperatura tkanki pod wpływem rozcierania może wzrosnąć o 5oC. W rezultacie reflektorycznego działania ciepła i uwolnienia produktów rozpadu w tkankach następuje czynne przekrwienie. Przy odpowiednim wykonywaniu rozcierania można obniżyć pobudliwość układu nerwowego i uzyskać działanie przeciwbólowe. Stosując rozcieranie w miejscach wyjścia nerwów i wzdłuż ich przebiegu obniża się pobudliwość nerwów i zmniejsza się bóle w przypadku neuralgii. Rozcieranie jest zawsze poprzedzone i zakończone głaskaniem.
· Technika ugniatania – polega na wykonaniu przez masażystę ruchów unoszenia, uciskania i wyciskania tkanki masowanej. Ugniatanie wykonuje się najczęściej na mięśniach oburącz, można również wykonywać ugniatanie wsuwając mięsień między kciuk a palec wskazujący. Innymi odmianami ugniatania są: wałkowanie, zwijanie i zruszanie. Wałkowanie wykonuje się na kończynach delikatnie, stosuje się głównie na mięśnie osłabione po urazach, przy kurczliwości włośniczek i w patologicznych stanach naczyń obwodowych. Zwijanie wykonuje się podczas masażu przedniej ściany brzucha, kiedy mięśnie są osłabione, zwiotczałe, przy dużych pokładach tłuszczu. Zruszanie stosuje się na okolicach, gdzie trudne jest uchwycenie mięśni, głównie na plecach w okolicy przykręgosłupowej. Istotne w technice ugniatania jest to aby ręce miękko uchwyciły tkankę między kłąb a palce i żeby był spełniony warunek bezbolesnego uniesienia i uciśnięcia tkanek. Ręce masażysty muszą płynnie przesuwać się po całym masowanym mięśniu. Nie należy dopuszczać do ześlizgiwania się rąk po skórze i nierównoległego ich prowadzenia. Ugniatanie wykonuje się w tempie 40-50 ruchów na minutę. Pod wpływem ugniatania powstają podrażnienia proprioceptywne, co powoduje powstanie w ośrodkowym układzie nerwowym procesów pobudzających. W efekcie osiąga się regenerację funkcjonalną niewydolności mięśni i stymulację procesów wymiany tlenu i dwutlenku węgla. Oddzielnie należy stosować ugniatanie na mięśniach synergistycznych i antagonistycznych.
· Technika oklepywania – polega na uderzaniu przez masażystę rękoma w tkanki masowane. Oklepywanie jest silnym bodźcem mechanicznym, wykonuje się je najczęściej dłoniową częścią policzków lub opuszkami palców. Uderzenie powinno być sprężyste, krótkie i wykonywane tak aby nie wywoływało bólu i nie powodowało na skórze krwawych wybroczyn. Są trzy odmiany oklepywania: łóżeczkowe (wykonywane dłoniową powierzchnią ręki przy lekko zgiętych palcach i tworzących wraz z kciukiem „łyżeczkę”, w której w momencie uderzenia powstaje poduszka powietrzna między dłonią masażysty a tkanką masowaną:, miotełkowe (wykonywane brzegami bocznymi rozstawionych palców V-II, w czasie uderzenia ręka jest ustawiona pod kątem ok. 45o do powierzchni masowanej, a palce kolejno uderzają o tkankę) i siekące (wykonuje się brzegiem łokciowym ręki, która jest ułożona w semipronacji. Palce podczas uderzania są zwarte lub lekko odwiedzione. Istotne w technice oklepywania jest to aby w czasie uderzenia kontakt ręki masażysty był jak najkrótszy z tkanką a siła uderzeń była równomiernie rozłożona na całej powierzchni ręki biorącej udział w masażu. W oklepywaniu ruchy wykonuje się szybko, z częstotliwością ok. 250-300 uderzeń na minutę, lub wolno z częstotliwością 100-120 uderzeń na minutę. Dobór sposobu oklepywania zależy od okolicy stosowania masażu, grubości tkanki masowanej, stanu fizjologicznego tkanki masowanej i zadania jakie ma spełnić zastosowanie tej techniki. Oklepywanie wykonuje się najczęściej wzdłuż włókien mięśniowych, wzdłuż przebiegu nerwów obwodowych. Słabe oklepywanie wpływa na zwężenie naczyń krwionośnych, zwolnienie tętna, szybkie zaś dość silnie wpływa na rozszerzenie naczyń, podwyższa temperaturę tkanek i obniża czucie w zakończeniach nerwowych oraz wywołuje odruchowe skurcze mięśni wpływając na zwiększenie napięcia mięśniowego. W atonii mięśniowej i zanikach mięśniowych oklepywanie w połączeniu z ugniataniem jest podstawową techniką masażu. Oklepywanie nie jest wskazane natomiast w porażeniach spastycznych i hipertonii mięśniowej.
· Technika wstrząsania – polega na przekazywaniu tkankom za pomocą rąk masażysty drgań mechanicznych o znacznej amplitudzie i niedużej częstotliwości, stosuje się je najczęściej na kończynach w celu obniżenia napięcia mięśniowego i uzyskania rozluźnienia aparatu więzadłowo mięśniowego. Wstrząsanie kończyny górnej wykonuje się, chwytając ją rękami w okolicy nadgarstka. Kończynę tę należy lekko pociągnąć wzdłuż osi długiej z jednoczesnym wstrząsaniem i wolnym odwodzeniem i przywodzeniem w stawie barkowym. Wstrząsanie stosuje się również na klatce piersiowej, jamie brzusznej i miednicy. Wstrząsanie jamy brzusznej wymaga ułożenia rąk, po obu stronach brzucha pacjenta tak, aby kciuki leżały na poziomie pępka, a pozostałe palce obejmowały brzuch. Wstrząsanie brzucha zaleca się w atonii jelit, zaparciach funkcjonalnych i osłabieniu mięśni ściany brzusznej. Przy wstrząsaniu miednicy drgania przekazuje się na kości biodrowe, układając palce wzdłuż grzebieni kości biodrowych. Wstrząsanie zmniejsza objawy spastyczne, wpływa stymulująco na gruczoły wewnętrznego wydzielania, aktywizuje obieg chłonki, poprawia krążenie obwodowe i zwiększa elastyczność więzadeł stawowych.
· Technika wibracji – polega na przekazywaniu tkankom masowanym za pomocą ręki masażysty lub aparatu wibracyjnego drgań mechanicznych o małej amplitudzie i dużej częstotliwości. Poprawne wykonanie klasycznej wibracji wymaga dużego wysiłku ze strony masażysty. W związku z tym coraz częściej wykorzystuje się aparaty wibracyjne. W technice można stosować wibrację stabilną i labilną.
Wibrację labilną wykonuje się najczęściej wzdłuż przebiegu mięśni, nerwów i naczyń obwodowych. Wykonywanie wibracji wymaga zmiennego ucisku na tkanki. Na początku ucisk jest powierzchowny, następnie staje się on silniejszy, a potem znów słabnie. Drgania mogą być przekazywane przez kciuki lub palec trzeci z opartymi na nim palcem drugim i czwartym. Często również drgania można przenosić przez paliczki podstawowe palców II-V.
Wibrację stabilną stosuje się najczęściej na punkty bolesne w miejscu wyjścia nerwów obwodowych oraz na miejsca złamania. Wibrację wykonuje się w czasie 5-15 sek. przedzielonych 5 sek. przerwą, podczas której wykonuje się głaskanie. Wibracja punktowa obniża pobudliwość nerwową, działa przeciwbólowo, przyspiesza tworzenie kostniny i wpływa na zmniejszenie się obrzęków. Pojedyncze stosowanie technik jest stosunkowo rzadkie w masażu leczniczym. Najczęściej masaż leczniczy jest połączeniem tych technik odpowiednio do objawów klinicznych i reakcji pacjenta.
Wskazania i przeciwwskazania do stosowania masażu:
Wskazania dzielimy ze względu na układy bądź jednostki chorobowe.
Układ krążenia – przewlekła niewydolność krążenia obwodowego zwłaszcza w kończynach dolnych, niewydolność naczyń chłonnych, stany obniżonego ciśnienia, stwardnienie tętnic obwodowych, zespoły żylakowate kończyn dolnych bez owrzodzeń, długie unieruchomienia, utrata sprężystości naczyń żylnych.
Układ oddechowy – rozedma płuc, przewlekły nieżyt oskrzeli, astma oskrzelowa (w okresie międzynapadowym), zabiegi chirurgiczne na klatce piersiowej.
Układ nerwowy – choroby nerwów obwodowych, porażenia i niedowłady, zapalenie nerwów i splotów obwodowych, lumbago, dyskopatia, choroby naczyń mózgu, bezsenność, choroba Parkinsona, choroba reumatyczna, zmiany zwyrodnieniowe stawów, artrozy, zespół bolesnego barku.
Układ ruchu – stany pourazowe, złamania, zwichnięcia, skręcenia, choroby kości, stawów z przykurczami, stany po zabiegach chirurgicznych narządu ruchu, przewlekłe stany zapalne stawów i więzadeł, zmiany zniekształcające kostno stawowe, każda wrodzona wada narządu ruchu.
Układ mięśniowy – zaniki mięśni, bóle mięśni na tle przeciążenia, przewlekłe stany zapalne mięśni, stany po urazach tkanek miękkich.
Choroby skóry – zaburzenie trofiki skóry, przewlekłe odmrożenia, wiotkość skóry.
Choroby wieku dziecięcego – krzywica, mózgowe porażenie dziecięce, wady postawy, niedożywienie, niedorozwój narządów.
Choroby zawodowe – choroba wibracyjna, choroby układu nerwowego w wyniku ekspozycji zawodowej, zmiany przeciążeniowe.
Przeciwwskazania: stany zapalne i alergiczne skóry, zapalenia węzłów chłonnych, ostre stany ropne i zapalne, zakrzepy, zapalenie żył, zaawansowana miażdżyca naczyń obwodowych, hemofilia, ogniska przerzutów nowotworów, nieuregulowane ciśnienie, przy gorączkach, krwotoki, po zawale (6 m-cy), postępujący zanik mięśni, SM, jamistość rdzenia, wrodzona łamliwość kości, zaawansowana osteoporoza, owrzodzenie podudzi, wady serca, skaza moczanowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, kamica wątrobowa, stany zapalne dróg żółciowych, ostre i podostrz stany zapalne miednicy małej, menstruacja, ciąża, Parkinsonizm.
Masaż w wybranych jednostkach chorobowych:
Reumatoidalne zapalenia stawów – na zlecenie lekarza można przystąpić do wykonywania masażu. Stosujemy masaż klasyczny z wykorzystaniem tylko dwóch technik: głaskania i wibracji. Opracowujemy kończyny górne i dolne oraz kręgosłup dla normalizacji stanów pobudzenia układu nerwowego oraz uaktywnienia drenażu tkankowego. Należy masować również klatkę piersiową celem usprawnienia oddychania. Po dwóch do pięciu zabiegach, jeżeli pacjent dobrze toleruje masaż, możemy dołączyć inne techniki w kolejności: rozcieranie, ugniatanie podłużne i uciski. W miarę wzrastania ilości zabiegów podstawową techniką stosowanego masażu staje się rozcieranie i właśnie tej technice należy poświęcić najwięcej czasu podczas zabiegu.
Stłuczenia i zmiażdżenia – zadaniem masażu jest przyspieszenie wessania się krwiaka oraz usunięcie obrzęku. Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne i wibrację podłużną powyżej i poniżej miejsca stłuczenia. Jeżeli nie doszło do przerwania ciągłości skóry, to po kilku zabiegach można dołączyć bardzo delikatne głaskanie okrężne w miejscu stłuczenia. Przy utrzymującym się obrzęku dobre efekty daje zastosowanie drenażu limfatycznego powyżej miejsca stłuczenia. W przypadku zmiażdżeń, oprócz masażu poniżej i powyżej miejsca urazu, możemy (za zgodą lekarza) opracować brzegi rany w celu przyspieszenia procesu gojenia. Jest to wskazane tylko w przypadku ran nie zakażonych. Po pełnym zagojeniu się rany w postępowaniu uwzględniamy opracowanie blizny.
Dysplazja i wrodzone zwichnięcie biodra – masaż wykonujmy w dwóch pozycjach: na plecach i na brzuchu. W ułożeniu dziecka na plecach wykonujemy masaż klasyczny całych kończyn górnych górnych zastosowaniem: głaskań, rozcierań, ugniatań podłużnych i delikatnej wibracji poprzecznej. W ułożeniu na brzuchu stosuje się te same techniki, wykonujemy masaż mięśni pośladkowych. Dodatkowo dołanczamy masaż pleców. Należy bowiem pamiętać, że przeważnie przy zwichnięciu obustronnym dochodzi do pogłębienia fizjologicznej lordozy lędźwiowej, a przy zwichnięciu jednostronnym do skoliozy.
Choroba Sprengela – w pierwszym etapie (5-10 zabiegów) po zagojeniu się rany pooperacyjnej możemy stosować postępowanie, którego celem jest zmniejszenie blizny i likwidacja zrostów głębokich. W drugim etapie masaż przybiera charakter rozluźniający. Opracowujemy całą obręcz barkową oraz chorą połowę klatki piersiowej. Stosujemy: głaskania, dużo łagodnych rozcierań, ugniatanie podłużne, delikatną wibrację poprzeczną. W przypadku występowania skoliozy lub kroczu szyjnego, po zasięgnięciu opinii lekarza prowadzącego, możemy do masażu dołączyć odpowiednie postępowanie.
Wysiękowe zapalenie opłucnej – do masażu przystępujemy po przełomie choroby, chyba że lekarz prowadzący zadecyduje inaczej. Inaczej tym okresie możemy wykonywać tylko i wyłącznie masaż segmentarny. Jeśli stan chorego na to zezwala, zaleca się stosowanie masażu już we wczesnych stadiach choroby. Tego rodzaju postępowanie zapobiega powstawaniu zrostów, jak również zmniejsza objawy bólowe. Po wykluczeniu etiologii gruźliczej, już w kilka dni po ustąpieniu wysokiej temperatury można przystąpić do wykonywania masażu.
Zwężenie lub niedrożność tętnic wieńcowych – masaż można wykonywać tylko u pacjentów z lekkim stanem chorobowym. W leczeniu można wyróżnić dwa etapy. Etap pierwszy obejmujący 5-10 zabiegów polega na wykonywaniu powierzchniowych głaskań i rozcierań całą dłonią w okolicy przedsercowej. Przy pierwszym zabiegu czas trwania wynosi maksymalnie 4 min. W miarę poprawy stanu zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten można stosunkowo wydłużać do 6,8,10 i maksymalnie 12 min. Jeżeli stan pacjenta na to zezwala, zabieg może być wykonywany nawet kilka razy dziennie.
Drugi etap trwający do końca leczenia szpitalnego polega na wykonywaniu masażu segmentarnego.
Bibliografia:
1. Zborowski A. „Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom I „ Kraków 2006
2. Zborowski A. „Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom II” Kraków 2004
3. Prochowicz Z. „Podstawy masażu leczniczego” Warszawa Wydawnictwo lekarskie PZWL 2004
SlonecznyPromyk45