Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.pdf - Melchior Wańkowicz zbiór ebooków - beddulu

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.txt

Melchior Wańkowicz

Królik i oceany

W miasteczku - widmie

Tak musieli się czuć pierwsi rodzice wygnani z raju, jak my opuszczający

Fundację po czteromiesięcznym pobycie. Zapachniała - jak Adamowi i Ewie -

swoboda włóczęgi. Jaki był ich pierwszy nocleg? Pod jakim przykucnęli

krzakiem?

My - dobrnęliśmy do Santa Monica, miasteczka nad Pacyfikiem, odległego o 20

mil, do którego z Fundacji jeździliśmy niemal co dzień na pocztę i po

sprawunki. Byliśmy wreszcie na swoim garnuszku. Wzięliśmy numer w skromnym

hoteliku, zjedliśmy obiadek, popiwszy win-kiem (aha, tego nie było w Fundacji)

i poszliśmy na spacer. Pieszo na spacer!

Na rynku wielkie widowisko: młodzież szkolna odstawia tańce indiańskie.

Malowane twarze, tomahawki, pióra, kostiumy - wszystko zdradza umiejętne

kierownictwo na-uczycieli--etnografów. Pełen ekspresji jest taniec orła i

myśliwego z tomahawkiem. Taniec kończy się pantomimą umierającego ptaka. Potem

kilkoletnie maleńtasy przebrane po indiańsku, z dzwonkami na nogach, tańczą

taniec z obręczami, który przypomina mi wykryty pod Stołpcami relikt

białoruski - taniec między położonymi na krzyż drewienkami. Towarzyszy drumla

o drążącym werblu.

Z dziwnym uczuciem patrzę na ten powszechny kult tradycji indiańskich.

Przypomina mi to Hitleijugend tańczącą tańce mazurskie i odgrzebującą

mazurskie motywy. Prochy ludów wytępionych nie straszą.

Szliśmy ku oceanowi. Potoki, strumienie, lawiny kwiatów zlewały się ze zboczy

górskich w Santa Monica. Po niebie odrzutowce kreśliły srebrne arabeski, długo

stojące w lazurze. Może dla tych wrzaskliwych Amerykaniąt, roztrącających nas

na hulajnogach, będą słodkim wspomnie-

niem dzieciństwa, jak dla nas słupy dymów stojących w mróz nad

strzechami.

Żona oparła się o gruby pień palmy. Tyle razy jechaliśmy tą aleją

przysadzistych palm. Lubiliśmy je, nazywaliśmy "grubusie". Teraz czuliśmy ich

szorstką korę, przestały być dekoracją. Ocean świecił wzdętym wyrównanym

szkliwem bez kresu.

- Można tu siąść w motorówkę i znaleźć się na Hawajach...

- Brawo, paniusiu. Jak już nawet króliki wzdyma na egzotykę, to znaczy

Kalifornia poskutkowała. Wieczorem, rozpatrując mapę, rozważałem:

- Hawaje nie Hawaje, ale egzotyki mamy tu pełno pod nogami. Przecież tu

wszędzie poszukiwano złota, przecież dopiero sto lat, jak dotarł tu biały

człowiek na dobre, przecież żyją jeszcze ludzie, którzy widzieli walki z

Indianami.

Zakreśliłem kółko na mapie:

- Jutro - Knotfs Berry Farm. A pojutrze - Meksyk.

Ania, moja starsza wnuczka, ma za matkę chrzestną amerykańską straganiarką,

panią Baron; mówią, że to jest przemienione z "baran", ja tam nie wiem.

"Ciocia Hela", bo tak się nazywa w rodzinie, wyemigrowała już jako dorosła

dziewczyna z Polski, zaznała w latach trzydziestych biedy tak strasznej, że

kiedyś powzięła zamiar rzucenia się w wodę, uratowały ją dwa dolary jakiegoś

litościwego starszego pana, który dyskretnie poszedł dalej, nie wiedząc, że w

tej chwili uratował życie ludzkie.

Życie ludzkie było czepliwe, założyła straganik z owocami przy drodze. Ameryka

rosła, straganik rósł w stragan, ciocia Hela jest possessionatus, a i dla

stosunków krajowych dosyć poręczna, bo ciotki wypytują - "z jakich to

baronowych". Mówię, że z kurlandzkich, takich najlepszych. No, bo i prawda - z

takich najlepszych, bo dzielnych. Z wielkiego pokrewieństwa światowego -

Page 1

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.txt

pionierów.

Tu gdzie dojeżdżamy teraz - w Knotfs Berry Farm - w 1920 roku stało przy

zapylonej drodze też tylko takie stoisko - z jagodami. Założył je Beniamin

Knott, wyrobnik rolny wraz z żoną Kordulą (Cordelia) i czterema piskla-kami

wołającymi "jeść".

Bosonogie dzieciaki ciągnęły przechodniów (takie spe-cies człowieka spotykało

się jeszcze wówczas dosyć często) do stoiska. Nasze: czteroletnia Ewa i

sześcioletnia Ania, kiedyś usadowiły się u wylotu drogi do naszej farmy, na

trakcie, z dzbankiem lemoniady (patent własny), sprzedając ją na kubki

przechodniom. Interes poszedł z kopyta, ale rychło uwiądł, bo przychodzili

goście - dzieciaki z innych farm. Ania więc za każdy kubek wyczęstowanej

lemoniady dolewała kubek wody i splajtowała.

Nic takiego nie zdarzyło się Knottom. Kordulą poczęła niebawem sprzedawać

czarne jagody w słoikach, a niesłychane powodzenie się zaczęło, kiedy Beniamin

wynalazł roślinę będącą mieszanką maliny z czarną jagodą. Interes począł

lecieć na skrzydłach. Dokupywał akry pod uprawę. Obecnie te jagody,

boysenbenies, importuje wiele krajów Europy.

Beniamin był z rodu pionierów. Jego matka jako sześcioletnie dziecko przebyła

5000 km ze wschodu w krytym wozie, jego babka opowiadała o trudach przejazdu

przez pustynię, o surowych dniach poszukiwaczy srebra i złota, kiedy w ciągu

kilku miesięcy stawały osady, aby w kilka lat potem opustoszeć.

Właśnie taka osada z rzędu ghost-towns (miast-widm), tak licznvch na szlakach

eksploratorów, wznosiła się tuż przy stoisku. Rozpadały się shaki - drewniane

domki, murszały domy klecone z adoby (gliny ze słomą), świeciły dziurami dachy

z falistej blachy pokrywającej domki z werandami w stylu kolonialnym. Tu przed

laty była kopalnia złota, po nocach świeciły saloony i domy publiczne. Drzewo

stojące dotąd z tabliczką TU SIĘ WIESZAŁO na uschłym konarze świadczy o

wartkim życiu środowiska rządzącego się krótkim prawem.

W Beniaminie wzbierały tęsknoty i dolary. I wówczas wskrzesił zamarłe

miasteczko w dawnej postaci. Wykupił gdzieś hotel pionierski w starodawnym

stylu, rozebrał, przewiózł, złożył. W nim zalokował panoramę obstalowaną u

dobrego malarza. Na cześć pamięci matki. Według jej przeżyć z 1868 r. Widzimy

kolisko wozów z płóciennymi budami, typowy obóz pionierski w pustyni,

ustawiony obronnie na wypadek napadu Indian. Naga pustynia - w dali sinieją

góry. Obraz zaczyna się ściemniać, rozbłyskują gwiazdy. W szybko nasuwającej

się ciemności na-

grana taśma opowiada o mękach z pragnienia w bezwodnej pustyni. Przyciszony

chór śpiewa "pieśń szlaku" ł potem błagalny hymn. Już jest zupełnie ciemno.

Słychać przejmujący płacz dziecka proszącego o wodą.

Wychodzimy z panoramy i... natykamy się na odtworzony taki sam obóz, kolisko

dwudziestu pionierskich wozów z typowymi baryłkami dziegciu do smarowania osi.

Dalej widzimy sprzężone wozy, ciągnione przez zaprzęg dwudziestu koni. Taki

"pociąg towarowy" zdolny przewozić dziesięć ton służył do transportu towarów.

Tylne koła tych wozów mają po dwa metry średnicy, są okute obręczami szerokimi

na osiem cali, grubymi na trzy czwarte cala.

Beniamin Knott wykupił z czasem całe miasto-widmo i począł je pieczołowicie

odtwarzać przy pomocy konserwatorów. To miasto, zwane Calico, istniało 15 lat,

zatrudniając 3500 prospektorów. Nad domami wiszą odnalezione z tamtych czasów

znaki cyrulików, szynków, rzemieślników.

Przypomina mi się miasto-widmo sprzed wojny - Dzis-na, wtłoczona w klin nad

granicą radziecką, zamarła, zabita deskami, z połową domów nie zamieszkanych,

rozpadających się.

Ale ambicją Knotta było pójść dalej: nie tylko zakonserwować, ale ożywić

przeszłość. Oto przy typowej dla tamtych czasów balustradzie, służącej do

Page 2

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.txt

uwiązywania wierzchowców, stoi kudłaty mustang, przy nim kowboj z coltem na

biodrze rozmawia z dziewczęciem w namarszczonej spódnicy, z szalem na

ramionach, w kapeluszu słomianym o szerokim rondzie.

Zatrzymujemy się, zdumieni tym widoczkiem, nie mogąc się połapać, kiedy nagle

zajeżdża typowy dla tamtych czasów kocz, z którego wysiada pięknotka szumiąc

robronami halek. Teraz rozumiemy, że Knott nie poskąpił ludzkiego sztafażu.

Oto brodaty pionier w kraciastej koszuli, z meksykańskimi kolczastymi

ostrogami, z pistoletami na obu biodrach, prowadzi wycieczkę

rozentuzjazmowanych młokosów. Wyrywa pistolety, strzela z obu rąk, uczy, jak

należy strzelać z przyrzutu, z biodra, z kieszeni. Opodal na turystów czekają

ponieś, koniki pionierskie, posiodłane w meksykańskie siodła z wygiętymi

łękami, z płaskimi strzemionami. Obok - kuźnia, przed którą kowal podku-

wa konia. Wycieczkowicze z zapartym tchem obserwują ten obrazek z życia przed

potopem.

Oto saloon z ogłoszeniem LADIES WITHOUT ESCORT CORDIALLY INYITED (samotne

panie mile widziane), który równocześnie był miejscem urzędowania władz. W

oknie wisi ogłoszenie szeryfa zapraszające respectfully (z całym uszanowaniem)

na uroczystość wieszania koniokrada. Zbiórka nazajutrz o godzinie 10 rano.

Inne ogłoszenie zapowiada publiczne tarzanie w pierzu źle prowadzącej się

niewiasty. Tyczy to najwidoczniej żony lub siostry któregoś ze stałych

mieszkańców, bo "samotne kobiety" o jednoznacznej konduicłe są podejmowane z

entuzjazmem. Oto plakat rysunkowy zapraszający na kankana. Przed sa-loonem

ławeczka, na której usadowiono dwie gipsowe postaci dam lekkiego prowadzenia w

strojach tamtoczesnych. Siadam między nimi, prosząc Królika, żeby mnie

sfotografował. Ale widać z zazdrości drżały jej ręce i sfotografowała tylko

czubki naszych głów. Za to ja ją uwieczniłem bez żenady między dwoma

poszukiwaczami złota. "

Knott poprowadził linię kolejową dookoła swych posiadłości. Siadamy do jednego

z wagoników ciągniętych przez przedpotopową lokomotywę z okuciami z brązu, z

tłokami na zewnątrz. Zagłębiam się w czytanie staroświeckiego biletu

kolejowego w formie długiego paska papieru, podającego szereg cennych pouczeń,

bardzo przydatnych w czasie, kiedy kraj przebiegały pierwsze pionierskie

koleje:

1. Nie oddawaj konduktorowi ani bagażowemu na przechowanie złotego piasku;

przez to straciliśmy wielu dzielnych pracowników.

2. Mężczyźni niech zajmują miejsce przy oknach, żeby w razie ataku Indian kule

nie trafiały kobiet, bo w naszych stronach o nie trudno.

3. Strzeżcie się szulerów.

4. Strzelanie z okien do bawołów jest zabronione.

5. Wykolejanie pociągu jest karalne.

6. Konduktor gasi o godzinie 8 minut 30 lampy naftowe u tych, którzy chcą

spać.

7. Żadnych strzelanin nie ma być w wagonie; na to są westybule (przedsionki

przy wejściu do wagonu).

8. Piecyki do gotowania strawy są rozpalane na godzinę przed czasem posiłków.

Pociąg zatrzymuje się na stacyjce, przy której znajduje się zrekonstruowana w

pierwotnej postaci kopalnia. Wą-

ską ścieżką schodzimy w dół kanionu, w którym na strumieniu stoi młyn wodny.

Drewniane koło wlewa wodę do korytek, nad którymi pochylają sią roznamiętnieni

turyści z patelniami, w których przepłukują piasek. Płaci się ćwierć dolara za

każdą przemytą patelnię. Prospektor w kapeluszu z szeroką kryzą, z pistoletem

przy pasie, poucza żonę, jak lekkimi wahadłowymi ruchami powoli ulewać wodę,

zostawiając piasek na dnie. Wreszcie na patelni już jest tylko nieco drobnego

żwirku. Prospektor rozgarnia go palcami i pokazuje zachwyconej prospektorce

błyskające, drobne pyłki złotego piasku.

Page 3

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.txt

- Ach jej! - entuzjazmuje się hazardzistka - słuchaj, zapłać kwodra (ćwierć

dolara) za następną patelnię, on mówi, że czasem zdarza się samorodekl

Niewiasta poczyna przemywać drugą patelnię, a ja pytam prospekiora, czy to

złoto, któreśmy znaleźli, nie świadczy, że kopalnia nie jest jeszcze

całkowicie wyjałowiona.

Stary lis zerknął na zaperzoną przemywaczkę, czy aby czego nie dostrzega,

poślinił palec wskazujący i sięgnął do skórzanej torebki na lewym boku; na

czubku palca lśniło parę pyłków złota.

- Sprowadzamy złoty piasek z Alaski i każdemu przemywającemu dodajemy

szczyptę.

Wówczas przypomniałem sobie, jak Murzyn fordanser poprosił w Paryżu żonę do

tańca, a potem nieznacznie za każdym razem dostawał pięć franków i niewiasta

cieszyła się, że ma powodzenie, bo "Murzyni lubią blondynki". Mówię więc

drabowi:

- Obliż pan gruntownie paluch na cały regulator, zamieszaj pan nim dobrze w

tej torebce, płacę za dziesięć porcji, dwa i pół dolara - było nie było!

Jeszcze zdążył wsadzić ten uzłocony paluch, zanim cała woda odpłynęła. Cóż za

jubel! "A mówiłam!"...

- Niestety, regulamin nie pozwala przemywać trzeciej patelni. Rozumiesz,

powstałby nowy run złoty, zleciałaby się cała Ameryka, a staremu Knottowi

chodzi o to, aby kopalnia przez lata zwabiała turystów.

- Ach jej l Może mógłby się trafić samorodek...

- Spieszmy na stację, bo pociąg nadchodzi. Wsiadamy do antycznego wagonu.

Ongiś wyjeżdżali nim szczęśliwcy z woreczkami namytego złota.

Nagle słyszą głos: - Hands upl... - i dwa strzały pistoletowe. To dwaj

zamaskowani "bandyci" w strojach kowbojskich. Młodzi podróżnicy z mamusiami, z

których każdy ma po dwa kapiszonowe pistolety u pasa, są w siódmym niebie.

Strzelają "z biodra" z obu pistoletów naraz do bandytów przebiegających wagon.

Nasz wagon mężnie się

broni.

Niebawem w następnym wagonie wybucha strzelanina. Jest to atrakcja jak bułka

za grosz: taką samą przygodę już przeżyliśmy zwiedzając Disneyland, największy

lunapark świata założony przez wielkiego Disneya.

Miasto-widmo Knotta jest jednak a-ientyczniejsze, odtworzone z czegoś, co

istniało.

Pociąg zatrzymuje się przed stacyjką, od której idzie się do wielkiej

restauracji, obfitującej w "pionierskie" smakołyki: befsztyki pieczone na

węglach, bób ze sperką z kotłów na trójnogach itd. W roku ubiegłym

skonsumowano tu ponad półtora miliona obiadów.

Ale my idziemy do "Chicken House", gdzie są wydawane wyłącznie kurczęta

southern style, tzn. ich części opieczone w mące podawane w koszyczkach z

frytkami.

Mama Cordelia Knott, słwiutka pani, promienieje dumą:

- Moi państwo, trza było pracy, by to wszystko z jednego standu owocowego

wyprowadzić. Teraz 1750 osób na raz może zasiąść przy stołach, plac parkingowy

mieści 4000 wozów.

Walter Knott, podobny nieco do Trumana, stwierdza

z dumą:

- Teraz, kiedy dzieci podrosły - o ileż jest lżej. S,yn Russel jest moim

zastępcą, jeden zięć jest dyrektorem przetworów owocowych, które eksportujemy

do piętnastu krajów, drugi zięć ma na głowie wyżywienie tych tysięcy

zwiedzających, trzeci jest dyrektorem naszych wszystkich komunikacji z koleją

łącznie, córki prowadzą na miejscu sklep z ubraniami sportowymi, turystycznymi

i dziecinnymi, synowa - sklep z suwenirami, a każdy z 750 pracowników należy

Page 4

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.txt

jakby do rodziny i ma udział w zyskach.

- Dad (tatuś) krzyczy na nich wszystkich, jeśli w niedzielę do kościoła nie

idą, i sam się modli o nowe pomysły, aby wskrzesić przeszłość pionierów w

barwach jak najżywszych - mówi syn.

- Ma tylko kłopoty, aby jego szlachetne tendencje zrozumiały należycie władze

- dodaje jeden z zięciów.

Trudno się dziwić, inspektorzy podatkowi ze zrozumieniem akceptują takie, na

przykład, pozycje:

Two bandits fuli time job (dwaj bandyci, zajęcie całodzienne).

Thiee bandits parł time job (trzej bandyci na półetacie).

Rozlegają się delikatne dźwięki - to staruszka w krochmalonym czepeczku, w

pięknie krochmalonym, haftowanym, białym fartuchu, w mantykę sprzed stu lat,

gra na jakimś bardzo prymitywnym klawesynie. Struny trącane piórkami wydają

krótkie szklane dźwięki bez echa.

I tak oto świętujemy z rodziną Knottów dni minione, dni przysypane przez

technicznego molocha.

Lokujemy się w archaicznym hoteliku. Nawet drzwi skrzypiące, ramy nie

dopasowane ma dla stylu. I ma dla stylu - rzecz niebywała: dwie muchy.

Kiedy żona wyłania się z łazienki, mówię ziewając:

- Dzielmy ciężary życia: były dwie muchy, jedną zabiłem, ty zajmij się drugą,

- Niech sobie łazi - mówi żona.

Jest jakby wdzięczna Knottom za tę "żywą muchę".

\NEVADAfJ INEBRASKA W,-,,.

\ \. /u T A H f KOLORADO r r.rr >

X6. \ JS>".

i I KANSAS l

Będziemy Kortezami

- Ojej, wieżowiec stanął! - woła Królik.

"Wieżowcem" nazywamy zwykły kuchenny budzik, który Królik musi wozić w swoim

neseserku za karę. Upiera się bowiem, aby mieć maciupkie zegarki, tak

maciupkie, że ich nie umie dokręcić. Na moje fulminacje dowodzi, że taki mały

zegarek to na pewno idzie tylko dwanaście godzin z jednego nakręcania. Od

kiedy zrzuciłem jarzmo na-i krącania żoninego zegarka, wozi sią z "wieżowcem",

który jej służy na pozostałe pół doby.

Pyszniem się wyspał po tym zwiedzeniu Knotfs Berry Farm, jestem więc

kooperatywny:

- Nie denerwuj się, te amerykańskie budziki mają to do siebie...

Królik podnosi wdzięczne oczy (raz przynajmniej nie ona będzie winna).

- ...że jak ich nie dokręcić, to stają. Sięgam w czeluści po ukrywany,

Królikowi na złość, swój zegarek i jednym susem wyskakuję z łóżka z alarmem:

- Ósma godzina!...

A przecież dziś wielki dzień, wielka podróż. A przecież dziś my, Zofia i

Melchior, przestajemy być Kolumbami. Już my nie Kolumby, już my Kortezy...

Jedziemy odkrywać Meksyk.

Bo w tym pchaniu się poprzez amerykański kontynent spotkała mnie przygoda, jak

naszego wiecznie pijanego kapitana małego stateczku, który kursował po

Niewłaży. Wjechawszy kiedyś w łachę, wpadł do kajuty pasażerskiej z rozwianym

włosem, obwieszczając z przerażeniem, że "Niewiaża skończywszy się".

Rozkładam mapę. U nas też "Ameryka skończywszy się". Doparliśmy do Pacyfiku,

stoimy jak nasz airedale terier, który, dopadłszy wreszcie kota, stał z głupią

mordą, nie wiedząc, co z nim robić. Przez ocean na Hawaje nie sko-

czysz, bo drogo... No więc, w prawo, na północ, czy w lewo, wzdłuż Pacyfiku,

na południe?

W lewo, na południe, widzę na mapie tajemnicę: taki hyperborejski Hel -

przylądek, wąską kosą wchodzący w Ocean Spokojny na... 1440 kilometrów. Jest

to słynna Baja California, przynależąca do Meksyku.

Page 5

Królik i oceany - Melchior Wańkowicz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: