pokojtorunski.pdf

TRAKTAT TORUŃSKI Z R. 1466

(Przekład zaczerpnięty z St. Sarnickiego, Statuta i metryka

przywilejów koronnych językiem polskim spisane w Krakowie,

1594, s. 1085—1108.)

W Imię Boże, Amen. Na wieczną tej rzeczy pamięć. Iż między

pożądnością ludzkiej wolej, która się dzieje okrom Boga, sprawce

wszystkich rzeczy, żadna rzecz nie jest pożądliwsza ani

wdzięczniejsza (jako tego ustawicznie doświadczamy), ani żadna

ludzkiemu rodzajowi nie jest zdrowsza, potrzebniejsza, milsza i

pożyteczniejsza jako pokój w narodzeniu Odkupiciela Pana

naszego Jezu Krysta ludziom dobrej wolej przez anioły

opowiedziany i w odejściu do Ojca zebraniu apostolskiemu i

wszystkim, którzy po apostolech idą, powtórzony, darowany i

obiecany. Dlatego my, brat Ludwik z Erlichshausen, mistrz Szpitala

Domu świętej Maryjej niemieckiej Jerozolimskiego w Prusiech,

oznajmujemy przez niniejszy list, którym to wiedzieć przynależy

wszystkim ninie i potem będącym, którzy tego wiadomość mieć

będą, iż bacząc, jakowe są prawdziwego pokoju użytki, a jako

wielkie wojen nieprzezpieczeństwa, i jakowe spustoszenia za

niezgodami idą, ku chwale Wszechmogącego Boga i Niepokalanej

Panny Maryjej chwalebnej i wszystkiej rzeszy niebieskiej i ku

rozmnożeniu wiary, sprawiedliwości Zakonu krześcijańskiego

zbawiennego i ku utwierdzeniu czci Zakonu naszego, i także

bacząc na rozterki, zwady opłakane, nieprzezpieczności,

nienawiści, nielubości, obrażenia, które między najjaśniejszym

książęciem panem Kazimierzem 1 , z łaski Bożej królem polskim,

wielkim książęciem litewskim, ruskim i panem pruskim i

dziedzicem, i oświeconymi książęty panem Kazimierzem 2 ,

Bolesławem 3 , Konradem 4 Januszem 5 mazo-

1 Kazimierz Jagiellończyk

2 Kazimierz III, książę płocki.

3 Bolesław V, książę warszawski.

4 Konrad III Rudy, książę Czerski.

5 Janusz II, książę łomżyński wszyscy czterej wymienieni książęta

mazow.eccy byli synami księcia Bolesława IV (ur. 1421, zm. 1454); ich

kolejność w tekście Sarnickiego jest błędna.

wieckim i Henrykiem stolpskim 6 książęty, i uczciwym ojcem

panem Pawłem, biskupem 7 , kościołem i kapitułą alsperską 8

Stefanem 9 , wojewodą wołoskim, Królestwem Polskim, ziemiami i

innymi państwy temuż panu królowi i królestwu poddanymi z

jednej strony, a nas bratem Ludwikiem, mistrzem wielkim,

preceptory 10 , komendory 12 i Zakonem i ziemiami tegoż Zakonu

w ziemiach pruskich będącymi z drugiej strony były wszczęte,

potem umysły nasze ku pokojowi i zgodzie obróciliśmy chcąc

nawałności wojenne do tego czasu między nami będące uspo-

koić, zgładzić, i te rzeczy, które za niepokojmi i spory były

zburzone, oszpecone i rozerwane, przez całość pokoju ku pier-

wszemu stanu chcąc przywieść spokojnemu, przez pośrzodek 12 ,

pilność i zjechania na j uczciwszego w Panu Krystusie ojca, pana

Rudolfa 13 , biskupa lawanckiego, Stolice Apostolskiej legata od

najświętszego pana naszego Pawła, papieża, Wtórego ku rozjęciu

tej wojny osobliwie zesłanego z tymże Kazimierzem, panem,

królem, Królestwem Polskim, książęty, pany, państwy, ziemiami,

koadiutory 14 i tymi, którzy im przynależą, poddanymi i z tymi,

którzy po nich będą, wiecznego pokoju i niezgwałconego

przymierza zamknieniu i dokonaniu wybraliśmy, wzięli, przyjęli,

wybieramy, bierzemy, wszczynamy przez niniejszy list na kożdy

czas i na wieki; który to pokój pod wiarą i czcią, i przysięgą

naszą cielesną, uczynioną przez zdrady 15 i chytrości,

6 Eryk II, książę słupski, którego w Polsce stale nazywano podówczas

Henrykiem, był uważany przez kancelarię polską za lennika Korony z tytułu

dzierżenia ziemi słupskiej.

7 Paweł Legendorf.

8 Alsperski zamiast heilsberski; to określenie biskupstwa i kapituły

warmińskiej wywodzi się z głównego zaniku biskupa warmińskiego: Heilsberg,

dzisiaj Lidzbark Warmiński.

9 Stefan IV, wojewoda wołoski, był podówczas lennikiem Polski.

10 preceptor — przełożony.

11 komendor — komtur.

12 przez pośrzodek — za pośrednictwem.

13 Ob. przypis 8, s. 26.

14 z koadiutory — z pomocnikami.

15 przez zdrady — bez zdrady.

obiecujemy za niniejszym przywilejem chować. A iż ten pokój i

zgoda z wielkim rozmyślaniem i uważeniem przyjęta ku stałemu i

mocnemu porządku chowania była przywiedziona, one przez

osobne każdej rzeczy opisanie rozumieliśmy za rzecz potrzebną

rozrządzić.

Naprzód, iż między przerzeczonymi najjaśniejszym panem

Kazimierzem, królem, i książęty przerzeczonymi, Królestwem

Polskim i jego ziemiami, biskupem alsperskim, jego kapitułą i

kościołem, Rusią, Prusy, Mazowszem, stolpską i innymi państwy

jego z jednej strony, i nami, przerzeczonym mistrzem wielkim i

komendory, Zakonem, ziemiami i poddanymi naszymi w

ziemiach pruskich z drugiej strony, wszystkie spory, rozterki,

nieprzyjaźni, odpowiedania 17 , osławienia i szkody między

stronami, i stąd i zowąd uczynione, mają być odpuszczone i we

wszystkim uspokojone, ani ich na potem jaka wzmianka albo

pamięć, a zwłaszcza w skargach ku uwłaczaniu stron przed

którymikolwiek osobami, niech nie będzie miana w żadnym

sądzie duchownym albo świeckim, albo gdzie indziej, ani też

jedna strona ku zelżeniu 18 drugiej nie da pomocy albo przy-

chylności przez się, albo naprawną 19 osobę którąkolwiek wyna-

lezioną barwą, jawnie albo potajemnie, i, jako będzie najwięcej

należeć, w obójej stronie oskarżenia i uwłaczania czci nie ma

dopuszczać, ale owszem zabraniać.

Też ku zagładzeniu wszelkiej nielubości 20 , nienawiści, skrytych

gniewów i wszelkich nieprzyjaźni między przerzeczonym

Najjaśniejszym Panem królem Kazimierzem i jego przodki

królmi i Królestwem Polskim z jednej strony, i nas, przodki

nasze, mistrze wielkie pruskie, i Zakonem naszym z drugiej

strony, względem ziem pomorskich, chełmińskich i

michałowskich, które częstokroć wyższych czasów zwykły się

wszczynać z wielkim nieprzezpieczeństwem wojen, a iżby pokój

ten mo-

16 odpowiedanie — złamanie pokoju, wypowiedzenie wojny.

17 oslawienia — zniesławienia.

18 ku zelżeniu — ku zniesławieniu

19 naprawny — podstawiony.

20 nielubości — niezadowolenia.

cny, stały i wieczny nie tylko słowy, ale z serca, uprzejmie,

niezmyślenie, szczerze a nie z chytrością, między przerzeczonym

najjaśniejszym panem Kazimierzem, królem, i Królestwem Polskim,

książęty, biskupem, kościołem i kapitułą alsperską i z tymi, którzy

przy nich stoją i im pomagają, i między nami, mistrzem i

komendory, i Zakonem przerzeczonym ugruntowan był: tedy ziemię

chełmińską z swymi zamki, miasty, miasteczki i twierdzami, to jest

z Toruniem Starym 21 i Nowym, Bierzgłowem, Starogrodem,

Chełmnem, Unisławem, Lipienkiem, Kowalewem, Rogoźnem,

Pokrzywnem, Radzynem, Grudziądzem, Goiubiem, Papowem,

Brodnicą, Lidzbarkiem, Bratianem, Nowym Miastem, Łasinem, ze

wszystkimi swymi przynależnościami i wsiami ich, które należały do

sądu albo chorągwie chełmińskiej 22 , i ze wszystką ziemią

michałowską, nic nie wyjmując. Także wszystka ziemia pomorska

wedle starych swych granic ze wszystkimi zamki, miasty,

miasteczki i twierdzami, które w niej są, to jest Gdańsk, Puck,

Lębork, Hel, Kościerzyna, Grabiny, Tczew, Gniew, Starogard,

Nowe, Swiecie,Osiek, Jasieniec, Kiszewy, Człuchów, Chojnice,

Frydląd [Debrzno], Hamersztyn [Czarne], Bytów, Tuchola,

Sobowidz, Skarszewy, Biały bór, i z Mierzeją, rzekami, wodami,

morzem, łowieniem ryb, które są na końcu morza 23 , to jest Hab 24 ,

ze wsiami, por-

21 U Sarnickiego niemal wszystkie nazwy, szczególnie niemieckie, są bardzo silnie

zniekształcone; ich wierne oddanie nie przynosi żadnego pożytku i z tej przyczyny

podaje się je tutaj i w następnych miejscach zawsze w dzisiejszym brzmieniu. Opieram

się przy tym w pełni na tekście opracowanym w przytoczonej publikacji Związek Pruski

i poddanie się Prus Polsce opracowanej pod redakcją Karola Górskiego. W

oryginalnym akcie pokoju toruńskiego przy miejscowościach leżących ongiś na

ziemiach polskich są z reguły podawane podwójne ich nazwy: polskie i niemieckie, np.

Neuwenburg alias Nowe, Conitz alias Choynicza (Chojnice).

22 W państwie zakonnym istniała terytorialna organizacja służby wojskowej;

szlachta zamieszkująca daną ziemię 'tworzyła jednostkę wojskową, służącą pod

chorągwią danej ziemi.

23 koniec morza — zalew.

24 Hab — Zalew Wiślany.

tmi 25 wyspami i ze wszystkimi przynależnościami, i z państwem 26

wszech pożytków i wszego państwa 27 , które przynależały na

przerzeczonego pana króla Kazimierza i ku Królestwu Polskiemu,

mają i teraz należeć; a wszystkie darowania, zdania, zstępowania,

przywłaszczenia przez króle, książęta, pany, szlachtę, miasta i

poddane Królestwa Polskiego, z którejkolwiek przyczyny

uczynione, z przerzeczonych ziem, z prawa, własności, z państwa i

z tytułu ich, jakokolwiek kiedykolwiek też przez przysfęgę cielesną

z łaski przeciwko nam i Zakonu naszego, które były apostolskim,

cesarskim abo którymkolwiek potwierdzeniem umocnione: tedy

takowe nic temu stanowieniu nie mają przeszkadzać, i owszem, one

przez niniejsze zjednoczenie i przymierzenie nikczemne 28 czynimy,

kasujemy, zatracamy, znosimy, zagaszamy, umorzamy i takowym

moc na wieki odejmujemy. Z których to ziem pomorskich,

chełmińskich i michałowskich my, mistrz Ludwik, komendorowie i

Zakon niemiecki, i z prawa, z własności, tytułu, państwa, które

jakokolwiek albo z którejkolwiek przyczyny nam i Zakonowi

naszemu należało, zstąpieniem i wyrzeczeniem się wiecznym,

nieodezwanym, dobrowolnym, za pewną i jawną wiadomością,

nam, potomkom i Zagonowi naszemu, zstępujemy, odrzekamy i

wyrzekamy się my i Zakon nasz ziemi pomorskiej, chełmińskiej i

michałowskiej na wieki; i wszystki zapisy, darowania, wyrzekania,

zstępowania, zeznawania, potwierdzenia, przywileje, instrumenta 29 ,

przedawania, kupowania, uchwalenia, sądy, skazowania 30 , obrony i

dekrety 31 z łaski przeciwko Zakonowi 32 naszemu na ziemie

przerzeczone przez papieże, cesarze, króle, pany, książęta,

margrabię, grabie 33 i którekolwiek osoby duchowne

25 portmi — portami.

26 państwo — tutaj: władztwo.

27 wszego państwa — tutaj: pełnej własności.

28 nikczemne — nieważne.

29 instrumenta — dokumenty.

30 skazowania — orzeczenia.

31 dekrety — wyroki.

32 z laski przeciwko Zakonowi — na korzyść Zakonu.

33 grabie — hrabiowie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: