Państwo spartańskie założyli w ok. XI w.p.n.e. Dorowie.
Wg starożytnych pisarzy twórcą ustroju Sparty był Likurg.
Ustrój społeczny
Podstawą gospodarki było rolnictwo oparte na eksploatacji podbitej ludności miejscowej.
Spartiaci – homoioi
* Posiadali pełnie praw obywatelskich.* Wszyscy byli pierwotnie równi.* Każdy spartiata otrzymywał dział ziemi – KLEROS razem z niewolnikami, którzy uprawiali tą ziemię.* Ziemia należała do państwa, spartiata korzystał tylko z dziedzicznego prawa użytkowania z zakazem alienacji.
* Pogłębianie się nierówności:
* Dziedziczenia ziemi przez synów i tym samej jej rozdzielanie.* Wraz z dopuszczeniem do dziedziczenia córek, w wyniku małżeństw dochodziło do kumulacji majątków ziemskich.* Doprowadziło to do zubożenia części społeczeństwa spartańskiego.
* Aby posiadać prawa polityczne spartiaci zobowiązani byli do uiszczania składek na wspólne uczty – (fiditia, sissitia). Ci, których nie było stać na składki spadali do grupy pozbawionej praw politycznych.* Agoge – zgodne z prawe wychowanie, wymagane do posiadania pełni praw politycznych.
* Wymagane do posiadania pełni praw politycznych.* Dzieci były odbierane z domów.
* Prawa obywatelskie mężczyzna otrzymywał po ukończeniu 20 roku życia.* W wieku 31 lat spartiata miał obowiązek zawarcia związku małżeńskiego.* Służba wojskowa trwała do 60 roku życia.* Głównym zajęciem były ćwiczenia wojskowe i życie w oddziałach wojskowych (do takiego życia miały przyzwyczaić Spartan wspólne uczty).
Periojkowie
* Ludność zależna.* Trudnili się handlem i rzemiosłem.* Grupa ludności osobiście wolnej.* Posiadali prawa cywilne. Byli właścicielami ziemi i mogli ją swobodnie dysponować.* Pozbawieni byli praw politycznych.* Obowiązek służby wojskowej.* W razie najazdu wroga, spartiaci często obawiali się, że Periojkowie przejdą na stronę przeciwnika, w takiej sytuacji eforowie mieli prawo zabić dowolną ilość periojków.
Heloci
* Niewolnicy, potomkowie podbitych terytoriów.* Grupa pozbawiona praw cywilnych i politycznych.* Byli przywiązani do działkę ziemi.* Stanowili własność państwa, spartiaci nie mogli nimi swobodnie dysponować.* W czasie wojny pełnili służbę jako lekkozbrojni.* W celu utrzymania helotów w posłuszeństwie państwo stosowało terror.* Czasami stosowano ekspedycje karne – KRYPTEJE – przeciwko helotom.* Ich podstawą były ogłaszane przez władzę „święte wojny”, zabicie heloty w takim czasie nie było przestępstwem.
Wolnością obdarzano helotów za zasługi wojenne. Wyzwoleńców zwano – NEODAMODAMI.
[Następna strona...]
Ustrój polityczny
Królowie
* Władzę królowie (2) sprawowali kolegialnie – każda decyzja wymagała zgody obu; ten wymóg doprowadził do osłabienia władzy monarszej.* W czasie wojen jeden król wyruszał zawsze na wyprawy, a drugi zostawał w państwie.* Królowie mogli być oskarżeni o znieważanie bogów, co było podstawą do wdrożenia postępowania sądowego a następnie pozbawienia ich władzy.* Od V w.p.n.e. 2 eforów towarzyszyło królowi w wyprawie wojennej aby go kontrolować. Negatywna ocena mogła być podstawą do oskarżenia.
* Sąd w składzie drugiego króla, eforów i geruzji mógł orzec karę pozbawienia tronu, wygnanie lub nawet karę śmierci.
* Szerokie uprawnienia króla uległy ograniczeniu, sprowadzały się tylko do:
* Władzy wojskowej.* Funkcji kapłańskich.
* Władza króla wzrastała tylko w razie wojny.* Królowi w żadnym wypadku nie było wolne nadużycie swojej władzy.* Jako najwyżsi kapłani reprezentowali państwo wobec bogów.
Geruzja – rada starszych
* Składała się z 28 gerontów i obu króli.* Byli oni nieodpowiedzialni, wybierani dożywotnio przez zgromadzenie ludowe.* Gerontami byli pełnoprawni obywatele, którzy ukończyli 60 lat i zostali wybrani przez zgromadzenia.* Geruzja rozpatrywała ważniejsze sprawy państwowe.* Przygotowywała wnioski, które miały być przedstawione zgromadzeniu ludowemu.* Uchwały przyjęte jednomyślnie przez geruzję stawały się obowiązującym prawem.* Przyjęte tylko większością głosów, traktowane były jako projekty, które następnie przedstawiano zgromadzeniu ludowemu.* Geruzja mogła także uchylić uchwały zgromadzenia ludowego o ile uznała je za szkodliwe dla państwa.
Apella – zgromadzenie ludowe
* Organ ustawodawczy, który rozstrzygał o najważniejszych sprawach państwa.* Decydowanie o wojnie i pokoju.* Do V w.p.n.e. zgromadzenie zwoływali królowie, potem należało to do obowiązków eforów.* W obradach (zazwyczaj co miesiąc) mogli brać udział wszyscy pełnoprawni obywatele którzy ukończyli 20 lat.
Kompetencje:
* Przyjmowanie lub odrzucanie wniosków geruzji albo eforów bez prawa dyskusji nad nim.* Wybór gerontów, eforów, nauczycieli zajmujących się agoge – PAIDONOMÓW.* Decydowanie na tym, który z królów ma objąć naczelne dowództwo w czasie wojny.* Sądownictwo nad urzędnikami, którzy dopuścili się przestępstwa.
Eforowie
* Najważniejsi przedstawiciele ludu.* Z czasem występowali jako urzędnicy równi królom.* Wybierało ich zgromadzenie ludowe w liczbie 5 na 1 rok.* Efor eponymos – przewodniczący efor, od jego imienia nazywano dany rok.* Uchwały eforowie podejmowali większością głosów.* Byli nietykalni podczas pełnienia swojej kadencji, po jej zakończeniu składali sprawozdanie ze swej działalności i z tego tytułu mogli być pociągnięci do odpowiedzialności.
* Kontrola królów. Co 9 lat eforowie badali konstelacje gwiazd i gdy wynik był niepomyślny, mogli zamieścić królów w urzędowaniu.* Kontrolą decyzji króla podczas wyprawy wojennej.* Nadzorowaniem i karaniem wszystkich dowódców oddziałów wojskowych.* Nadzorem nad ludnością zależną.* Rozstrzygali wszystkie sprawy karne periojków oraz sprawy cywilne i drobne karne w których zaangażowani byli obywatele spartańscy.* Z biegiem czasu zwoływali zgromadzenia ludowe i radę starszych.* Przewodniczyli obradom i wprowadzali w życie uchwały tych organów.* Kierowali polityką zagraniczną.* W zastępstwie królów sprawowali sądownictwo.
Losy Sparty od V w.p.n.e. do 146 r.p.n.e.
Po wojnie peloponeskiej (431-404r. p.n.e.) Sparta pomimo zwycięstwa utraciła pozycję militarną, upadł dawny styl wojskowy Spartan.
Reformy Epitadeusa (efor) – 400 r.p.n.e.
* Zezwolenie na darowiznę i zapisywanie w testamencie nieruchomości.* Skutek: z dotychczasowej grupy spartiatów wyłoniła się wąska grupa oligarchii, która koncentrowała w sowich rękach własność ziemi i faktycznie rządziła państwem.
Reformy Agisa IV (król)
* Zamierzał przywrócić dawny ustrój i zwiększyć liczbę pełnoprawnych obywateli poprzez nadanie praw obywatelskich zasłużonym cudzoziemcom i periojkom.* Chciał przeprowadzić nowy podział ziem, tak aby działki były równe.* Zamierzał także unieważnić długi.* Próby jego reform spotkały się z sprzeciwem i Agis został skazany na śmierć.
Reformy Kleomenesa III (król)
* Ponowił próby reform, po przegranej bitwie z Macedonią uciekł ze Sparty.
Reformy Nabisa (tyran)
* Próby reform także nie powiodły się.
System Sparty był systemem zamkniętym dla wpływów wewnętrznych, opartym na zmilitaryzowaniu państwa i bezwzględnym posłuszeństwie ludności wobec władz.
371 r.p.n.e. – bitwa pod Leuktrami z Tebami, przegrana Sparty.
221 r.p.n.e. –klęska w wojnie z Macedonią.
ihuw