{1250}{1321}Przez ostatni pięćdziesišt milionów lat| klimat wiata {1325}{1396}zaczyna powoli się oziębiać. {1400}{1496}Ale co jeszcze pomogło|przechylić szale. {1500}{1596}Zmiana orbity Ziemi|na odleglejszš od Słońca. {1600}{1671}Spowodowało nadejcie Epoki Lodowcowej. {1675}{1746}Warunki dla wszelkiego życia stały się|szalenie niebezpieczne, {1750}{1842}Nawet dla potężnych mamutów. {1975}{2096}Pada wczesny jesienny nieg,który wszystko ukrywa|a staw ledwie zamarzł. {2100}{2237}Pod tš młodš samicš załamał się lód|i jest teraz w pułapce {2275}{2371}Pomiędzy mamutami sš mocne więzi|- stado nie opuszcza {2375}{2421}Zdanej na własne siły ich siostry. {2425}{2588}Czeka w pobliżu, przygnębione i bezsilne.|Swš obecnociš chce jš pocieszyć. {2950}{3065}Wkrótce zaczynajš sie zbierać padlinożercy. {3325}{3421}Sytaucja może potrwać kilka dni|zanim samica umrze a stado {3425}{3471}nie może sobie pozwolić sobie|na tak długie czekanie. {3475}{3521}W końcu zmuszone jest jš opucić. {3525}{3694}Muszš się przemieszczać dalej by uciec|przed nadchodzšcš zimš Epoki Lodowcowej. {3975}{4046}Pomimo kilku miesięcy lata|jest trudno zasugerować, {4050}{4121}Że wiat jest w rodku Epoki Lodowcowej. {4125}{4246}Niekończšce sie morze trawy i kwiatów|jest pożywieniem dla rozmaitych zwierzšt. {4250}{4396}A tylko kilka metrów w dół ziemia jest|stale zamarznieta całymi latami. {4400}{4496}Na biegunach jest takie zlodowacenie,|że poziomy mórz i oceanów {4500}{4546}dramatycznie opadły. {4550}{4621}Gdyby w tej chwili nie było Epoki Lodowcowej,|to ta łška stałaby się {4625}{4671}dnem Morza Północnego. {4675}{4816}Jest ona jak magnes dla milionow|zwierzšt pasšcych się latem. {4825}{4959}Największymi rolinożercami z|nich wszystkich sš mamuty. {5075}{5146}W tym programie będziemy podšżać za jednym,|szczególnym stadem w ich {5150}{5221}rocznym zmaganiu sie z napotykanymi trudnociami. {5225}{5321}Jak wszystkie mamucie stada, te także|składa się głównie z samic kiedy to {5325}{5346}samce opuciły je w momencie osišgnięcia dojrzałoci. {5350}{5421}Jest pięć dojrzałych samic,|dziesięcioletni samiec, {5425}{5565}i najmniejszy ze wszystkich, szeciomiesięczny młody samiec. {5575}{5746}Urodzony na wiosne nie miał jeszcze okazji|dowiadczyć jak zima potrafi być okrutna. {5750}{5846}Najstarszy członek jest dominujšcš samicš. {5850}{5946}Przeżyła jakie 40 zim|i to jej dowiadczenie {5950}{6081}zapewnia przetrwanie stadu|kiedy sš ciężkie przejcia. {6250}{6371}Mamuty sš tylko jednymi z wielu zwierzšt rolinożernych|które cieszš sie obfitociš lata. {6375}{6471}Wszystkie sš zwierzętami przystosowanymi dom mronego klimatu. {6475}{6596}Mamuty i bizony maja charaktrerystyczne|kudłate futro podczas gdy {6600}{6671}antylopy Saiga majš inne przystosowanie. {6675}{6819}Obszerne komory nosowe pomagaja ogrzac|powietrze przed wdechem. {6925}{7068}Takie zagrywki nie sš zaskoczeniem|ale sš także i drapieżniki. {7125}{7171}W lecie człowiek poluje na tych równinach. {7175}{7271}Fizycznie nie jest przystosowany|by radzić sobie z zimnem, {7275}{7453}ale zamiast tego odziewa sie w zwierzęce|skóry i tkaninowe ubrania|by siebie chronić. {7525}{7621}Ci drapieżnicy specjalizujš się w drobnej zwierzynie|i rzadko kiedy zapoluja na co większego {7625}{7696}i niebezpieczniejszego jak mamuty. {7700}{7821}Ale mamuty sš jednak nie mniej bardzo|ważne dla nich. {7825}{7896}Z tak małš ilociš drewna dostępnš|na równinie zbierajš {7900}{7971}kły martwych zwierzšt by zbudawać|z nich chaty a nawet użyć {7975}{8055}ich koci jako opał. {8075}{8171}Sš najbardziej pomysłowymi stworzeniami|zdolnymi wykorzystać {8175}{8258}każde dostępne ródło. {8375}{8471}Ze wszystkich letnich goci|najliczniejszymi sš muchy, {8475}{8594}które sš stałym ródłem|rozdrażniania mamutów. {8650}{8721}Jednakże ludzie nauczyli się czego na ich temat. {8725}{8796}Mielš na pył minerał zwany Ochre, który {8800}{8898}pomaga trzymac insekty z daleka. {8975}{9071}Nadchodzi jesień, ta równina stanie sie zamarznietym pustkowiem, {9075}{9171}więc mamuty spieszš się jak tylko mogš|dopóki jest jeszcze lato. {9175}{9296}Jedzš po 180 kilogramów trawy dziennie,|przy tym samce kojarzš się {9300}{9406}z samicami jak tylko jest to możliwe. {10200}{10271}Rozpoczęła sie wczesna i bardzo mrona jesień. {10275}{10381}Mamuty wcišż sš na nocnych równinach. {10400}{10471}Te stworzenia sš potomkami|nieowłosionych słoni z Afryki {10475}{10546}ale stały się żywymi fortecami|stawiajšcymi opór zimnu. {10550}{10621}Pod ich skóra maja warstwę|tłuszczu grubš na 10 cm {10625}{10671}dla dodatkowej izolacji. {10675}{10746}Majš także małe uszy i krótki ogon by zapobiec {10750}{10821}przed zbytniš utratš ciepła. {10825}{10921}Na wierzchu tego wszystkiego majš|charakterystyczny dywan z włosów, {10925}{11021}który teraz urósł do metra długosci|- to jest reakcja ich ciał {11025}{11108}na spadek temperatury. {11325}{11477}Po minięciu tygodnia, klimat zaczšł pokazywać swe prawdziwe oblicze. {11500}{11596}Ludzie już opucili równiny i udali się |w poszukiwaniu schronień {11600}{11708}łagodniejszej pogody dalej na południe. {11825}{11896}Wkrótce mamuty też odejdš. {11900}{11996}Przy małej iloci trawy,|braku ochrony od mronego wiatru {12000}{12096}a także wahań temperatury od minus 50|do minus stu stopni, {12100}{12203}nawet one muszš ruszyć na południe. {12225}{12296}Epoka lodowcowa jest tylko faktem jednym z wielu, {12300}{12396}Dwa i pół miliona lat temu|klimat Ziemi zaczšł sie zachowywać jak {12400}{12471}na hutawce - okresy ciepła i zimna. {12475}{12571}Jak dotšd było prawie 50 Epok Lodowcowych, {12575}{12664}ale ta jest najzimniejsza. {12725}{12796}Dominujšca samica zdecydowała, że nadszedł już czas|wskazujšc głowš w kierunku {12800}{12904}mniej wystawionych alpejskich dolin. {13025}{13151}To jest 400 km podróż,|którš odbywajš każdego roku. {13825}{13896}Dla Megaloceros, jesień nie jest|czasem do podróży, {13900}{13946}to jest czas do odbycia godów. {13950}{14021}Te samce walczš o harem samic,|które znajdujš się w pobliżu. {14025}{14096}Zwycięzca bierze wszystko. {14100}{14196}Megaloceros sš oldbrzymymi krewniakami jeleni,|a samce posiadajš {14200}{14271}imponujšce poroże. {14275}{14346}Każdy z rogów jest wielkoci dorosłego człowieka. {14350}{14521}Zaskakujšcym jest fakt,że pomimo takiego|ciężaru mogš chodzić z podniesionš głowš. {14525}{14596}Wyczerpani walkš nie zauważyli, {14600}{14674}że sš w pułapce. {14875}{15046}Ludzie sš teraz drapieżnikami w przeciweństwie do przodków.|Nie używaja siły tylko strategii {15050}{15146}zaganiajšc Megaloceros pomiędzy drzewa,|gdzie ich rogi {15150}{15196}blokujš dalszš ucieczkę. {15200}{15338}Tylko jeden z nich mial na tyle energii,|ażeby się przebic. {16225}{16321}Ludzie będš musieli wzišć to|co potrzebujš tak szybko jak tylko mogš {16325}{16446}zanim padlinożercy Epoki Lodowcowej jak wilki,|lwy i hieny zbiorš się {16450}{16551}tworzšc to miejsce niebezpiecznym. {16925}{17046}Już połowa drogi z nimi,|mamuty sobie dobrze radzš. {17050}{17121}ale dla jednego członka stada|jest to cišgła walka, {17125}{17171}Dla najmłodszego. {17175}{17221}To jest jego pierwsza zima. {17225}{17341}Wielu jednoroczniaków nie zobaczyło drugiej. {17475}{17546}Szybko sš łapani przez inne migrujšce zwierzęta. {17550}{17671}Ludzie także się udajš w kierunku Alp,|gdzie obszerne sieci jaskiń {17675}{17721}sš perfekcyjnš ochronš przed zimš. {17725}{17796}Dominujšca samica bacznie obserwuje ich|a ludzie wiedzš, że lepiej {17800}{17890}nie podchodzić zbyt blisko. {18400}{18496}Dni mijajš a młody mamut|ma coraz większe kłopoty. {18500}{18612}Ma trudnoci z utrzymaniem się na nogach. {18625}{18721}Matka zostaje przy nim ale stado|nie może na nich czekać, {18725}{18835}matka z małym zaczynajš zostawać w tyle. {19000}{19096}Na tym snieżnym pustkowiu lew móglby się|wydawać nie na miejsciu, ale w tym czasie {19100}{19196}był on w Europie, a teraz|młody mamut,będšcy w opałach, jest {19200}{19372}kawałkiem miesa, które może być przyniesione|przez lwa jaskiniowego do jego nory. {19400}{19496}Broniony przez dorosłego|dziecko jest stosunkowo bezpieczne, {19500}{19646}ale lew kontynuuje podchody majšc nadzieje,|że matka zrobi jaki błšd w baczeniu na małego. {19650}{19779}Nasza para teraz już zupełnie odłšczyła się od stada. {20000}{20096}W oddali inne mamuty odbywajš tš samš podróż. {20100}{20196}To jest dorosły samiec i|podróżuje samotnie. {20200}{20271}Na jego drodze pojawiły się lwy|zajadajšce się maruderem, {20275}{20406}w tym przypadku to nie był|młody mamut tylko człowiek. {20800}{20846}Lwy będš musiały dać mu przejć. {20850}{20976}Nic nie staje na przeszkodzie|w migracjach mamutów. {21125}{21221}Mamuty sš towarzyskimi zwierzętami a|lasy dookoła stajš się gęstsze, {21225}{21331}więc małe stada zaczynajš się łšczyć. {21375}{21471}Wkrótce setki mamutów bedš się przewijać|podšrzajšcych ich szlakiem przez zimowe {21475}{21546}niziny Europy. {22000}{22096}Dla mamutów w rejonie Alzacji,|ukształtowanie terenu staje sie dramatyczne, {22100}{22221}płaskie równiny przeistoczyły się|teraz w wzgórza i doliny. {22225}{22346}Żyje tu inny gatunek człowieka,|Neandertalczyk. {22475}{22546}Jest on niższy niż inni ludzie i {22550}{22621}jak inne zwierzęta Epoki Lodowcowej|ich nosy sa duże by {22625}{22671}ogrzewać wdychane powietrze. {22675}{22796}Raczej nie migrujš, pozostajš w|tej samej dolinie przez cały rok, {22800}{22896}by przetrwać najgorszš zimę|w pytkich jaskiniach. {22900}{23021}Lecz w tej ostatniej Epoce Lodowcowej|ich liczebnoć spadła. {23025}{23138}Teraz sš gatunkiem zagrożonym wyginięciem. {23325}{23446}Innym zwierzęciem, które nie podróżuje zimš|na południe jest nosorożec włochaty. {23450}{23546}Jest on krótkowidzem,|dorosły samiec nawet nie zauważył ...
izebel