HPS-skrypt.pdf

Materiał pochodzi z Forum Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

HISTORIA PRAWA SĄDOWEGO:

- dwie podstawowe grupy- prawa Bliskiego Wschodu i prawa państw śródziemnomorskich,

- prawa Bliskiego Wschodu:

* w Azji, położone najbliżej Morza Śródziemnego i Czarnego, sięgające po płw. Arabski,

wyżynę irańską oraz Egipt,

* prawa trwale zachowane- wypalane tabliczki, kamień itp),

* zawierają się w tej grupie prawa despotii wschodnich- Egiptu i Mezopotamii:

> gł. Gospodarka rolna,

> despotyczny władca uważany za bóstwo,

> prawo przepojone elementami sakralnymi,

> prawo pochodzi od bóstwa lub jest od niego przekazane władcy dla ludu,

> teokratyczny charakter państwa,

> ścisłe podporządkowanie jednostki państwu.

* także inne państwa o charakterze odmiennym, niż despotie- Izrael- prawo hebrajskie:

> system ten jednak też był oparty na religii monoteistycznej, przyjęto normy zawarte

w Starym Testamencie,

* brak zwartego systemu prawa,

* brak teoretycznych konstrukcji- kazuistyka,

* w porównaniu do innych obszarów- prawo stało na Wschodzie na wysokim poziomie.

- prawa państw śródziemnomorskich:

* tworzone przez pierwotnie małe organizmy państwowe (polis, civitas),

* szybkie przejście od gospodarki agrarnej do handlu,

* silniejsza ochrona praw jednostki,

* prawo sądowe chroni jednostkę przed wszechwładzą państwa,

* prawo greckie- nie stworzyło zwartego systemu prawa,

* prawo rzymskie- stworzyło spójny, zwarty system prawa, który wywierał i wywiera

wpływ na prawo całego cywilizowanego świata,

* prawo oparte na pracy niewolników- wiele miejsca poświęcały regulacji ich położenia=

pozbawiony jakichkolwiek praw, jak rzecz,

* nie przestrzegano zasady równości w odniesieniu do wolnych- ta kategoria osób była

bardzo zróżnicowana- najbardziej charakterystyczna cecha praw antycznych.

- Egipt - brak obszerniejszych pomników prawa, jedynie fragmenty zbiorów prawa z czasów późnego

państwa egipskiego- ustawy karnej faraona Horemheba + z VIII w.p.n.e kodeks Bocchorisa,

> w Egipcie- silny rozwój prawa w okresie greckim- za panowania Ptolemeuszów, oraz w okresie

rzymskim- po włączeniu do imperium rzymskiego,

> rozwinął się tam system prawa hellenistycznego, a później- rzymsko-hellenistycznego.

- Mezopotamia:

> najstarsze ustawodawstwa: kodeks króla Urukaginy, kodeks monarchy Ur-Nammu, kodeks

Lipit-Isztara, kodeks z Eszunny,

> II w.p.n.e- opanowanie przez Amurytów, ich władca- Hammurabi- wydaje kodeks.

Kodeks Hammurabiego:

- odnaleziony w 1901r. W Suzie,

- tekst znany w całości, napisany pismem klinowym,

- prolog, właściwe postanowienia, epilog,

- prolog- Hammurabi jako osoba powołana przez bogów,

- epilog- wezwanie bóstw do błogosławienia tych, którzy przestrzegają prawa, i potępiania tych, którzy go nie

przestrzegają,

PRAWO ANTYCZNE

1.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:

2.PRAWA EGIPTU I MEZOPOTAMII:

Materiał pochodzi z Forum Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

- dążność do systematyzacji,

- dominuje ujęcie kazuistyczne, choć występują także abstrakcyjne, co świadczy o dość wysokiej babilońskiej

kulturze prawniczej,

- trzy grupy przepisów: dot. Niewolników, stosunków rodzinnych, prawo karne,

- prawo dot. Niewolników- typowe; podstawa produkcji- praca niewolników; przy sprzedaży niewolnika-

odpowiedzialność za wady fizyczne; regulacja kwestii zbiegostwa,

- przepisy o rodzinie- stanowisko żony gorsze od męża, choć w określonych sytuacjach miała ona prawo odejść od

męża,

- prawo karne- kara talionu (identyczna ze skutkiem popełnionego przestępstwa; miała zastosowanie tylko wtedy,

gdy strony były sobie równe) i kara odzwierciedlająca (odzwierciedlenie rodzaju przestępstwa- zróżnicowana kara

ze względu na klasową przynależność stron).

Prawo starożytnego Izraela:

- zawarte głównie w pierwszej części Starego Testamentu- Pięcioksięgu; w religii mojżeszowej- Tora, Prawo

Mojżesza,

- autorstwo przypisywane Mojżeszowi,

- prawo wg. Tradycji objawione przez Boga,

- skład- księga Rodzaju (Genesis), Wyjścia (Exodus), Kapłańska (Leviticus), Liczb (Numeri), Powtórzonego Prawa

(Deuteronomium),

- z czasem rozwinęła się druga warstwa prawa hebrajskiego- Talmud- dyskusje uczonych rabinów w formie

komentarzy i uzupełnień do ST,

- typowy charakter prawa objawionego przez Boga i związanego z nakazami religijnymi (Dekalog),

- zawiera także przepisy prawa sądowego, rodzinnego (małżeństwo, małżeństwo niewolnika, rozwodu itp.),

- rodzina w społeczeństwie żydowskim- charakter patriarchalny, cechy małżeństwa archaicznego,

- prawo karne- zasada zemsty rodowej; talion; przepisy chroniące niewolników,

- przepisy chroniące słabych i zwierzęta,

- odstąpienie od odpowiedzialności zbiorowej.

3. PRAWO GRECKIE:

- niewiele bezpośrednich źródeł poznania,

- zachowane kilka dokumentów dot. Umów kupna-sprzedaży, pożyczki, zastawu,

- przekazy pośrednie- Iliada, Odyseja, dzieła Herodota, Plutarcha, filozofów- Arystotelesa i Platona, tragedie,

komedie (Sofokles, Arystofanes), mowy sądowe retorów,

- reformy Drakona, Solona, Likurga,

- prawodawcy Wielkiej Grecji (kolonie w pd Italii)- Zaleukos, Charondas,

- ogromny wkład do teorii prawa publicznego,

- brak prób systematyki i syntezy, precyzji terminologicznej,

- ujęcia kazuistyczne, duża rola retoryki,

- silnie rozwinięte prawo zobowiązań z umów,

- nowy etap- po podbojach Aleksandra Wielkiego- powstanie tzw. Monarchii hellenistycznych- na ich terytoriach

zaczyna kształtować sie prawo wyrosłe z symbiozy prawa greckiego i praw orientalnych,

- duży wpływ prawa grecko-egipskiego i grecko-syryjskiego,

- podbój państw hellenistycznych przez Rzym- prawo rzymsko-hellenistyczne,

- prawa hellenistyczne i rzymsko-hellenistyczne zachowały się w bogatych źródłach w tekstach pisanych na

papirusie w Egipcie i Syrii.

Materiał pochodzi z Forum Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

PRAWO FEUDALNE

1.Treść, główne nurty:

Pojęcie i treść:

- prawo ukształtowane i znajdujące zastosowanie w okresie dominacji stosunków feudalnych,

- także prawo ukształtowane w starożytności a przydatne i stosowane w feudalizmie,

- nierówne- dominacja feudałów (przywileje, odmienne stanowisko poszczególnych klas, brak warunków do

rozwinięcia prawa powszechnego),

- brak powszechności- partykularyzm- prawo feudalne przyrównane do mozaiki praw narodowych,

partykularnych, stanowionych, specjalnych itp. Ale prawa nie były sobie obce,

- nierówne traktowanie jednostki wynikało z podziału społeczeństwa na grupy wolnych i niewolników- w

feudalizmie niewolnictwo zanika,

- o „wolności” lub „niewoli” decydowały rozbudowane stosunki zależności między samymi wolnymi,

- zróżnicowanie stanowe kształtowało nierówność prawa (głownie w prawie rzeczowym, karnym i procesowym),

Elementy chronologiczne:

- obejmuje okres ok. 1400 lat (początek- upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, koniec- koniec feudalizmu w

Austrii i Rosji- ok. 1850 r.),

Główne nurty:

- dwa główne nurty rozwojowe- rzymski i rodzimy,

- nurt rodzimy: pierwszy i najstarszy; prawa feudalne początkowo kształtowały się na podstawie własnych tradycji

narodowych,

- nurt prawa rzymskiego: od XII w coraz bardziej oddziaływało na prawa rodzime; ścieranie się tych dwóch nurtów

było najbardziej charakterystyczną cechą rozwoju prawa feudalnego,

- nurt prawa kanonicznego: związany silnie z prawem rzymskim,

- nurt prawa racjonalnego i skodyfikowanego,

- nurt prawa angielskiego.

2.Cechy charakterystyczne prawa feudalnego:

- przeważnie prawo zwyczajowe, niepisane, z tradycją ustną,

- stałość i ociężałość tych praw rodziła nieporozumienia, wybierano wtedy najstarszych z grona, aby rozstrzygnęli

spór- także sposób przekazywania prawa na młodsze pokolenia,

- pojawienie się spisów prawa zwyczajowego- utrwalenie, nadanie mu większej pewności,

- rola zwyczaju zmniejszała się w miarę, jak rósł aparat władzy państwa, a gospodarka sie rozwijała,

- zmierzch prawa zwyczajowego- szkoła prawa natury, Oświecenie, absolutyzm (XVII-XVIII)- ożywienie tendencji

ustawodawczych i kodyfikacyjnych.

Zasada osobowości prawa:

- jednostka podlega prawu swej narodowości,

- przeciwieństwo- zasada terytorialności,

- w feudalizmie- początkowa dominacja zasady osobowości, choć była ona uciążliwa,

- od XI wieku zasada osobowości ustępuje zasadzie terytorialności.

Partykularyzm:

- rozbicie w sensie geograficznym, na szereg lokalnych praw zwyczajowych,

- brak jednolitego prawa w obrębie jednego państwa (wyjątek- Anglia),

- partykularyzmowi sprzyjało prawo zwyczajowe, polityczne i gospodarcze rozbicie państwa, brak kodyfikacji

urzędowych,

- partykularyzm mimo prób zwalczania utrzymywał się do końca feudalizmu.

Prawa stanowe i szczególne:

- kształtowanie się prawa stanowego- każdy stan=inne, odrębne prawo,

- bardzo wyraźnie w Niemczech (szlachta- Landrecht, mieszczanie- Stadtrecht, chłopi- Hofrecht, duchowni- prawo

kanoniczne),

- podziały stanowe pokrywały się nieraz z partykularyzmem geograficznym,

Materiał pochodzi z Forum Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

- istniał partykularyzm stanowy i geograficzny,

- prawa szczególne: prawo lenne (normowało stosunki lenne między seniorem a wasalem), prawo służebne

(normowało stanowisko i obowiązki służków dworskich, którzy ze stanów niższych weszli do rycerstwa

niemieckiego), prawo górnicze, prawo morskie, prawo handlowe i wekslowe.

PRAWO FEUDALNE ZACHODNIEJ EUROPY

A. HISTORYCZNY ROZWÓJ ZACHODNIOEUROPEJSKIEGO PRAWA FEUDALNEGO I JEGO ŹRÓDEŁ.

a) rodzime prawo zwyczajowe i stanowione:

§ PRAWA BARBARZYŃSKIE:

1.Spisy praw zwyczajowych:

- w państwach barbarzyńskich pierwotna dominacja prawa zwyczajowego,

- zetknięcie się Germanów z kulturą prawa rzymskiego oraz z pismem- spisy praw barbarzyńskich,

- impuls do spisania praw- zasada osobowości prawa,

- leges barbarorum- spisy własnego prawa zwyczajowego poszczególnych szczepów germańskich,

dokonywane z inicjatywy jakiegoś władcy, często przy dużym udziale ludu; spisane w łacinie; przepisy

kazuistyczne i niekompletne; przewaga kwestii procesowych i karnych:

>>> Lex Visigothorum:

spis prawa Wizygotów (Lex Eurici), najstarszy w ogóle spis prawa germańskiego; pod

wyraźnym oddziaływaniem prawa rzymskiego.

>>> Lex Salica Francorum (Pactus Legis Salicae):

prawo Franków salickich, spis prawa szczepu panującego- najważniejszy; pierwsza

redakcja- praca prywatna, początek wieku VI; wywarło wpływ na spis praw

Alamanów i Bawarów; obejmowała- prawo zwyczajowe obowiązujące, wolne od

wpływów rzymskich; pierwotny tekst- 65 artykułów, głównie prawo karne i

procesowe; uzupełniana później licznymi dodatkami.

>>> Lex Longobardorum:

edykt króla Rotara, oficjalny zbiór prawa longobardzkiego ogłoszony w 643r; wysoki

poziom; najdoskonalszy ze spisów prawa gemańskiego; zasada terytorialności;

uwzględnienie prawa rzymskiego, ale w zastosowaniu do prawa germańskiego; dużo o

prawie karnym; uzupełniany i modyfikowany; prawo na nim oparte bujnie się

rozwijało i przetrwało w pn. Italii do końca średniowiecza.

2.Próby ustawodawcze:

- zwyczajowe prawa szczepowe- nie jedyne stosowane w państwach wczesnogermańskich- równoległy

rozwój prawa stanowionego,

- największe znaczenie- ustawy królów frankońskich- kapitularze podzielone ze wzgl. Na moc, jaką miały:

••• Capitularia legibus addenda – dodane do praw szczepowych- zmieniały lub uzupełniały

postanowienia zawarte w leges,

••• Capitularia per se scribenda - odnosiły się do całego państwa, nie liczyły się z prawami

szczepowymi- forma unifikacji.

PRAWO ZWYCZAJOWE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

1. Niepisane prawo zwyczajowe:

- prymat prawa zwyczajowego nawet po rozpadzie monarchii frankońskiej na królestwa Niemiec i Francji,

- po X wieku- leges barbarorum idą w zapomnienie,

- skutek upadku oświaty, znajomości łaciny, braku zainteresowania,

- XI-XIIw. - Francja, Niemcy- okres dominacji prawa zwyczajowego przekazywanego w tradycji ustnej.

2. Partykularyzm prawa francuskiego i niemieckiego:

- proces rozdrobnienia państwa= proces rozdrobnienia prawa,

- FRANCJA:

> ok. 700 praw zwyczajowych,

> każde o różnym zasięgu terytorialnym (czasem rozległe, czasem tylko ściśle lokalne),

Materiał pochodzi z Forum Prawa na UAM: www.prawo.livenet.pl

> część północna kraju- „kraje prawa zwyczajowego”,

> część południowa kraju- „kraje prawa pisanego”,

> prawo rzymskie wciąż żywe,

> znajomość prawa rzymskiego głownie z Breviarum Alarici- traktowane jako zwyczaj powszechny,

> od XI wieku- zerwanie z zasadą osobowości prawa.

- NIEMCY:

> partykularne prawa zwyczajowe na większych terenach,

> szczególna rola- 3 systemy praw:

1) prawo saskie (północ),

2) prawo frankońskie i szwabskie ( południe i zachód).

> nadmiernej partykularyzacji nie sprzyjały silne systemy praw miejskich (Kolonia, Lubeka,

Magdeburg) i tworzenie się rodzin miast o tym samym prawie,

> od XIII wieku- zasada terytorialności prawa.

3. Spisy prawa partykularnego:

- próby spisów- od XIII wieku,

- proces spisywania- odebrał prawu zwyczajowemu cechę niepewności i zapobiegał rozdrobnieniu prawa,

- prawo spisane- rola unifikacyjna,

- początkowo spisy prywatne i nieoficjalne.

- FRANCJA- spisy prawa zwyczajowego:

1) Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii – oficjalny spis prawa normandzkiego, obowiązujący

do dziś,

2) Zwyczaje Beauvaisis / hrabstwa Clermont - zawierał rodzime cechy prawa francuskiego.

- NIEMCY:

1) Zwierciadło Saskie / Sachsenspiegel / Specculum Saxonum - spis prawa zwyczajowego

wschodniosaskiego; autor- Eike von Repkow ; dzieło zachowuje rodzimość prawa saskiego; napisane

początkowo po łacinie, przetłumaczone na dolnoniemiecki; w dwóch częściach:

a) Landrecht , b) Lenrecht; szczególna rola w rozwoju prawa niemieckiego, tłumaczone na kilka języków;

znaczna rola na Litwie, Ukrainie, Czechach i w Polsce,

2) Zwierciadło Szwabskie ( Augsburg, 1257),

3) Zwierciadło Frankońskie (ok 1328).

4. Prawo miejskie:

- obok prawa ziemskiego,

- przeważnie zwyczajowe, uzupełniane przez stanowione- tzw. Wilkierze- akty ustawodawcze wydawane przez

rady miejskie,

- w Niemczech- charakterystyczne było powstawanie „rodzin” prawa (miasta macierzyste i miasta-córki)- główna

rola Lubeki, Kolonii, Magdeburga,

- prace prywatne obejmujące zwyczajowe prawo miejskie- Weichbild saski (XIVw)- obejmujący w jedną całość

źródła miejskiego prawa magdeburskiego; stosowany w Polsce i Czechach,

- Włochy- prawo statutowe, którego podstawą były spisy praw zwyczajowych uzupełniane uchwałami miasta-

każde miasto posiadało swój statut, statuty powstawały od XII wieku,

- początkowo przeważało w statutach prawo germańskie, później- rzymskie,

- kolizje między prawami statutowymi- utrudnienie stosunków prawnych między ludnością- wykształciły się tzw.

Normy kolizyjne- zasady prawa międzynarodowego opracowane przez szkolę komantatorów (Bartolus de

Saxoferrato),

- prawo statutowe- duża rola w rozwoju prawa morskiego, handlowego, karnego ( włoscy uczeni komentatorowie

i glosatorowie jako pierwsi zajęli się naukowo prawem karnym.

5. Prawo lenne:

- kształtowane głównie drogą zwyczajową, czasem uzupełniane ustawami,

- źrodła- z różnych Zwierciadeł niemieckich, jednak najważniejszy spis- „Zwyczaje Lenne”- praca prywatna,

XI/XIIw. Włochy,

- XIIIwiek- najlepsza redakcja- Vulgata- dołączona do Corpus Iuris Civilis i w całości recypowana w Niemczech.

6. Prawo zwyczajowe a ustawa:

- od końca średniowiecza coraz większa waga prawa stanowionego,

- Anglia- od XIII wieku- ustawy królewskie źródłem rozwijającego się common law, największa wartość ustaw

Henryka II i Edwarda I,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: