1. Omów znaczenie nauczania historii medycyny dla zawodu lekarskiego i osiągnięcia
„ojca historii medycyny polskiej” – Ludwika Gąsiorowskiego.

Historia medycyny jest to nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyk lekarskich, nauka o człowieku, jego zdrowiu i chorobie w aspekcie historycznym. Historia medycyny służy umacnianiu poczucia przynależności do wspólnoty lekarskiej o tysiącletnich tradycjach oraz świadomości z bycia lekarzem i działania na korzyść drugiego człowieka.

Ludwik Gąsiorowski (1807-1863) zorganizował osobny Wydział Nauk Przyrodniczych przy Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Z jego inicjatywy powstało w Poznaniu Towarzystwo dla Zakładania i Prowadzenia Ochronek dla Biednych Dzieci. W okresie Wiosny Ludów działał jako lekarz w obozach i szpitalach powstańczych. Autor czterotomowego dzieła „Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych” stanowiącego kamień węgielny dziejów historii medycyny polskiej.

2. Wymień i omów przynajmniej dwa źródła pisane starożytnego Egiptu zawierające
treści medyczne.

Źródła pisane starożytnego Egiptu to przede wszystkim papirusy, których nazwy pochodzą od nazwisk odkrywców bądź właścicieli, miejsca znalezienia lub przechowywania.

·                     Papirus Smitha z tekstami chirurgicznymi

Zdecydowana większość z papirusu dotyczy urazów i chirurgii, z krótkimi odcinkami o ginekologii i kosmetyce na odwrocie. Istnieje 48 przypadków obrażeń. Każdy przypadek opisuje rodzaj urazu, badanie pacjenta, diagnostykę, rokowania i leczenie. Wśród zabiegów opisane jest zamykania rany szwami (rany warg, gardła i ramion), bandażowanie, okłady, zapobieganie i leczenie infekcji miodem i zatrzymywanie krwawienia przy pomocy surowego mięsa. Unieruchomienie jest zalecane dla głowy i urazów rdzenia kręgowego, a także innych mniejszych złamań. Papirus opisuje również anatomiczne, fizjologiczne i patologiczne obserwacje, zawiera pierwszy znany opis struktur czaszkowych, opon mózgowo-rdzeniowych, zewnętrznej powierzchni mózgu, płynu mózgowo-rdzeniowego. Tutaj słowo "mózg" pojawia się po raz pierwszy. Wpływ uszkodzenia mózgu na części ciała jest uznawane jako paraliż. Autorem zawartego w papirusie traktatu chirurgicznego był Imhotep (egipski pierwowzór Asklepiosa). Traktat ten nie wykazuje jednak żadnych powiązań z wierzeniami religijnymi i magią. Papirus na odwrotnej stronie dzieła zawiera wiele magicznych zaklęć. Znajduje się tam również opis czynności magicznych, jakie należy wykonać, aby starego człowieka zamienić w dwudziestolatka.

·                     Papirus Ebersa z tekstami o chorobach wewnętrznych, chirurgii, stosowaniu minerałów i środków leczniczych oraz zbiorem recept

Wiele przykładów słów rytualnych i zaklęć magicznych zawiera papirus Ebersa. Stanowi on de facto olbrzymi zbiór recept do stosowania w najprzeróżniejszych chorobach. Zaopatrzony jest w przybliżony spis treści i komentarze, zawiera szereg nieznanych określeń, najprawdopodobniej fachowych terminów medycznych oraz nazw leków. Wymieniono w nim około 700 lekarstw i podano 800 sposobów ich przyrządzania. Papirus zawiera „traktat o sercu”, w którym serce stanowi centrum zaopatrzenia w krew z naczyniami związanymi ze wszystkimi częściami ciała. Egipcjanie zdają się wiedzieć niewiele o nerkach, serce jest miejscem połączeń wielu naczyń, które prowadzą wszystkie płyny organizmu - krew, łzy, mocz i nasienie. Papirus zawiera rozdziały na temat antykoncepcji, diagnozy ciąży i innych spraw ginekologicznych, chorób jelit i pasożytów, oczu i problemach ze skórą, stomatologii i leczenia chirurgicznego ropni i nowotworów, kości i oparzeń.

3. Omów zasady profilaktyki jakie obowiązywały w starożytnym Egipcie i ich znaczenie
dla zdrowotności starożytnych Egipcjan.

Egipcjanie ogromną wagę przywiązywali do higieny. W Egipcie obowiązywał zwyczaj codziennej kąpieli, mycia rąk przed każdym posiłkiem, przed wejściem do świątyni. Ważną rolę odgrywało też właściwe odżywianie się, którego podstawą były: chleb, duża ilość jarzyn, owoce, ryby, mięso. Napojem była woda, którą przegotowywano lub filtrowano, a także piwo z jęczmienia. Spożywanie pewnych potraw było zakazane ze względów religijnych (wieprzowina, bób). Egipcjanie uważali, że wszystkie choroby pochodzą z niewłaściwej diety, nieodpowiedniego pożywienia. Istniał zakaz wychodzenia z domu o zmroku w pierwsze tygodnie po wylewie Nilu, które były okresem wielkiego nalotu komarów i szerzenia się zimnicy. Robotnicy byli zobowiązani do codziennej kąpieli, podlegali regularnemu wizytowaniu przez państwowych lekarzy. Każdego roku chaty, w których mieszkali chorzy, były palone, a na ich miejsce stawiano nowe. Nie wiadomo jednak na ile te i inne zasady przyczyniły się do opanowania dużej umieralności panującej na wielkich egipskich budowach. Niemniej jednak dzięki ogromnej liczbie nakazów religijno-higienicznych oraz sposobów ich przestrzegania byli oni uważani, obok Libijczyków, za najzdrowszy naród świata (według Herodota).

4. Omów zasługi Galena i konsekwencje jego badań w dziedzinie anatomii dla rozwoju
medycyny.

W początkach swojej działalności, jako lekarz gladiatorów, musiał zetknąć się z urazami. Nie ma dowodów na to, aby po przybyciu do Rzymu zajmował się chirurgią praktyczną. Sporo uwagi poświęcał chirurgii w swoich pismach. W leczeniu ran zalecał częściowe ich zeszycie, unikanie zachyłków, drenaż w najniższym miejscu. Ropienie rany uważał za dobrą oznakę prawidłowego gojenia. Opinia ta zaważyła na wiele wieków na rozumienie roli ropienia ran. W tamowaniu krwawienia zalecał zimno, środki ściągające, przypalanie, ale również działanie chirurgiczne, jak przecięcie nadciętego naczynia i jego skręcanie. Znał podwiązkę naczyniową z jedwabiu lub jelit. Opisał penetrujące rany brzucha i klatki piersiowej, zalecając w każdym przypadku właściwe postępowanie. Podał opis resekcji mostka, przy której odsłonięto serce. Opisał technikę resekcji żebra w ropniu opłucnej.

Opisał 7 nerwów czaszkowych, zastawki serca oraz różnice między tętnicami i żyłami.  Wykazał, że tętnicami płynie krew, a nie powietrze, jak sądzono dotychczas. W pracach swoich zebrał wiedzę anatomiczną poprzedników, do której dołączył obserwacje własne. Kiedy nie miał do dyspozycji ciał ludzkich, opierał się na sekcji zwierząt. Usystematyzował wady postawy i jako pierwszy wprowadził terminy: scoliosis, kyphosis, lordosis. Twierdził, że zdrowie wymaga równowagi między czterema składnikami organizmu: śluzem, czarną żółcią, żółtą żółcią oraz krwią. Dokonał podziału substancji na maści, kremy, papki i płyny oraz wprowadził kosmetykę do świata medycyny.

5. Omów postać Hipokratesa i wskaż jego największe osiągnięcia na polu medycyny.

Hipokrates z Kos (460 p.n.e. - 370 p.n.e.) – lekarz grecki, jeden z najwybitniejszych prekursorów współczesnej medycyny, obdarzony przydomkiem "ojca medycyny”. Zawodu nauczył się u swego ojca, a wiedzę pogłębiał, podróżując m.in. po Egipcie i Azji Mniejszej, zwiedzając Tesalię i Ateny.

·         Na podstawie obserwacji wyciągał wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy

·         Opisał sposób amputacji kończyn i budowę protez

·         Opisał leczenie złamań, ran, przetok odbytu, hemoroidów

·         Wprowadził dietę i higienę jako środki profilaktyczne

·         Wprowadził wiele terminów używanych do dziś: rak, diagnoza, rokowanie, leczenie, epidemia

6. Omów nurt medycyny sakralnej w starożytnej Grecji.

Medycyna była w Grecji mocno związana z wierzeniami religijnymi, mówią nam o tym przede wszystkim mity. Do najstarszych bóstw związanych z medycyną należeli: Ejletyja (opiekunka ciężarnych i rodzących), Pajon (lekarz bogów i ludzi), Atena (z przydomkiem Hygieia, opiekunka ludzkiego zdrowia). Leczeniem zajmowały się również boginie, czarownice i czarodziejki znające się na lekach, truciznach i czarach. Do sławnych herosów mających w Grecji związek z medycyną należał Herakles, wykonawca 12 prac. W niektórych z tych prac występował jako wielki higienista ( oczyszczenie stajni Augiasza, zabicie hydry).

W wieku VII p.n.e. na czoło bóstw zajmujących się medycyną zaczął się wysuwać znany z Iliady Asklepios. Kult Asklepiosa zaczął się szerzyć po całej Grecji. Najsławniejsze świątynie ku czci Asklepiosa znajdowały się w Atenach, Koryncie, na Rodos i na Kos. Świątynie te zwane asklepiejonami znajdowały się w miejscowościach zdrowych klimatycznie, o bogatej roślinności i dużej obfitości w wodę. Chory zgłaszający się do świątyni musiał przejść pewne rytuały (symboliczne oczyszczenie, złożenie ofiary na ołtarzu, kąpiel). Noc spędzał na terenie świątyni. Niektórzy już po jednej nocy czuli się uzdrowieni, inni musieli opowiedzieć swoje sny kapłanowi, który je interpretował i wyciągał wnioski dotyczące dalszego leczenia. Oprócz snu, jako metody leczenia, stosowano również diety, kąpiele ciepłe i zimne, picie wód, naparów, maści, masaże. Uzdrowiony pacjent składał w podzięce Asklepiosowi ofiarę. Był to m.in. model marmurowy przedstawiający wyleczoną część ciała.

7. Omów nurt medycyny świeckiej w starożytnej Grecji i wymień trzy znane szkoły lekarskie tamtego okresu.

Od V w. p.n.e. zaczęła rozwijać się medycyna świecka. Naukę zaczynało się już we wczesnym dzieciństwie. Wolnym lekarzem mógł być każdy, kto uczył się filozofii, matematyki oraz odbył praktykę u innego lekarza. Anatomii uczono na świniach. Dokonywano też eksperymentów na zarodku kurzym. Podstawową metodą nauczania było słuchanie przekazów ustnych, studiowanie pism i odbywanie wspólnych wizyt w domach chorych, lub też przyjmowanie chorych w jatreiach. Nauczano również niewolników, ci jednak mogli leczyć tylko równych sobie. Praktykę lekarską wykonywano w jednym miejscu, a lekarze opłacani przez państwo lub miasto musieli udzielać pomocy również ubogim. Lekarze odeszli od dobrowolnych ofiar za leczenie na rzecz uzgodnionego z nimi honorarium. W Sparcie wprowadzono zwyczaj zabierania lekarzy na wojnę.

8. Wymień osiągnięcia medycyny starożytnego Rzymy i wyjaśnij przyczyny jej upadku u schyłku starożytności.

·         Wysoki poziom higieny osobistej i społecznej (kanalizacje, wodociągi, akwedukty, zbiorniki i ujęcia wody), dbałość o zdrowie osobiste i sprawność fizyczną, dbałość o czystość miast

·         Nauka medycyny przy łóżku chorego

·         Znaczny rozwój chirurgii i stomatologii

·         Środki znieczulające

·         Wynalezienie wielu narzędzi medycznych

·         Rozwój wiedzy położniczej

Uznanie dla medycyny stało się podstawą do przyznawania lekarzom różnych przywilejów (np. zwolnienie od płacenia podatków, zwolnienie z pełnienia służby wojskowej). Wszystko to, obok poglądów, że medycyny można nauczyć się w pół roku, gdyż wystarczy opanować odpowiednią metodę leczenia, sprawiło, że następował lawinowy przyrost liczby lekarzy, a poziom medycyny rzymskiej spadał i odbiegł od swego greckiego pierwowzoru. Powstające zrzeszenia lekarzy (kolegia lekarskie) zajmowały się raczej własnymi interesami niż dobrem chorych. Przygotowanie do zawodu było sprawą wolną od wszelkiej kontroli i rządziło się własnymi prawami.

Ogłoszenie chrześcijaństwa religią urzędową (392r) miało wiele skutków ubocznych. Wystąpiły spory z Kościołem. Nastąpił początek medycyny klasztornej. Ten okres działania zakonników zajmujących się chorymi, to specyficzny okres medycyny pastoralnej posługującej się modlitwą i egzorcyzmami częściej niż wiadomościami wyniesionymi z ksiąg medycznych. Te ostatnie, jako twory pogańskiej nauki, zostały odrzucone. Pozostał więc nawrót do empirii i medycyny ludowej. Po podziale Cesarstwa nauczanie pozostawało sprawą prywatną lekarzy i odbywało się na zasadzie praktykowania u mistrza i podróży do miejsc, gdzie medycyna praktyczna stała wysoko. Wyższe szkoły zajmowały się rozważaniami teologicznymi i nie sprzyjały rozwojowi nauk medycznych.

9. Wymień najważniejsze zasady i omów znaczenie przysięgi Hipokratesa jako podstawy
etycznej wykonywania zawodu lekarskiego.

Autorem nie był Hipokrates (!!!), ale jego uczniowie.

·         Stosowanie zabiegów leczniczych tylko wedle umiejętności i zdolności

·         Szacunek dla nauczyciela

·         Nikomu nie podawać trucizny

·         Zabiegi chirurgiczne zostawić specjalistom

·         Działać tylko dla pożytku chorego

·         Zachować tajemnicę lekarską

Przysięga stanowi kanon etyki lekarskiej, fundament w relacji lekarz-pacjent, mówi wiele o powinnościach lekarza, nic zaś o prawach pacjenta. Zwraca uwagę nie tylko na ważną pozycję lekarza, ale również na istotną wagę jego relacji z chorym. Przysięga w sposób bardzo konkretny wypracowuje zasady dbania o dobro chorego. Do zasad tych zaliczyć można: dobroczynność, nieuszkodzenie, poufność oraz dotrzymywanie tajemnicy, zakaz nadużyć seksualnych wobec pacjentów, zakaz aborcji oraz eutanazji.  Przysięga jest źródłem podejścia paternalistycznego w medycynie. Lekarz bierze na siebie obowiązek troski o chorego.

10. Omów na czym polegała oraz kiedy i przez kogo została sformułowana humoralna teoria patogenezy chorób.

Humoralna teoria patogenezy chorób została sformułowana przez Hipokratesa w starożytności. Według niej, w organizmie istnieją 4 ciecze: żółć, czarna żółć, krew i śluz. Pojęcie krazja – równowaga owych płynów utożsamiana była ze zdrowiem, dyskrazja zaś – czyli zaburzenie tej równowagi jest chorobą. W przebiegu choroby można było wyróżnić:

▪          okres wilgoci (nagromadzenie płynów i podrażnienie);

▪          okres zwarzenia  (przesilenie choroby);

▪          okres zdrowienia (wydalenie płynów – biegunka, wymioty, katar etc).

11. Omów uwarunkowania rozwoju chirurgii w XIX w. i omów zasługi jednego z wybitnych chirurgów tego okresu.

Tutaj lejemy przysłowiową wodę, czyli:

Ludzkość od najdawniejszych czasów dążyła do usunięcia bólu, uśpienia czy odurzenia podczas zabiegów operacyjnych. Stosowano w tym celu najczęściej substancje działające narkotycznie, znajdujące się w korzeniach, łodygach czy liściach przeróżnych roślin. Oprócz swych odurzających właściwości miały one niewątpliwie także działanie toksyczne. Stosowano także takie drastycznie metody, jak wykrwawianie klienta, upijanie alkoholem. Miejscowych znieczuleń dokonywano przez oziębianie lodem, przy amputacjach obwiązywano mocno daną kończynę. Niekiedy przy zabiegu asystowało kilki silnych kolegów chirurga, którzy 'pomagali' pacjentom nie zmieniać pozycji podczas wyjątkowo bolesnych operacji...

Innym problem była wysoka śmiertelność już po zabiegu, której przyczyna nie był już ból. U ludzi po zabiegach rozwijały się zakażenia, grzybice. Drobnoustroje przenoszone przez personel na chorych zabijał ich bardziej niż sama choroba.

To właśnie w tym wieku zaczęła się rozwijać antyseptyka, a także udoskonalone zostały metody znieczulania i usypiania.

Józef Lister:

ñ       wprowadził opatrunki antyseptyczne nasycone karbolem

ñ       metoda antyseptyczna, czyli używanie karbolu do oczyszczania narzędzi używanych przy operacji, do mycia skóry pacjenta

12. Kiedy i gdzie powstały pierwsze uniwersytety w Europie i omów znaczenie uniwersytetu w nauczaniu medycyny.

Pierwsze powstały w XII wieku, w Bolonii, Paryżu i Oxfordzie [wg Szumowskiego dwie pierwsze + Montpellier]

Znaczenie:

ñ        nauczanie medycyny nabiera systematyczności: 2-3 lata na wydziale artystów (szkoła średnia) i 5 lat na wydziale medycznym

ñ        wykłady prowadzone przez lektorów (każdy lektor był zobowiązany wykładać całą medycynę, gdyż nie było podziału na specjalizację)

ñ        wykłady były długi czas książkowe, bez demonstracji, powoli jednak wkraczały sekcje zwłok,  demonstrowano ułożenie narządów na zwierzętach

ñ        niewiasty nie były przyjmowane do uniwersytetów (jedynie w Salerno wykładały) – klerykalny ton uniwersytetu

ñ        nadawano dwa stopnie: bakałarz- miał prawo do wykonywania praktyki, ale tylko w lżejszych przypadkach; doktor medycyny (czy też magister, licencjat, doktor)- wyższy stopień, wzywany do cięższych przypadków

ñ        mimo wszystkich zmian wymienionych najstarsze wydziały medyczne nie wpłynęły do postępu medycyny

13. Wyjaśnij na czym polegała scholastyczna metoda nauczania medycyny, jakie były jej możliwości i ograniczenia.

Scholastyka była metodą nauczania, która kładła nacisk na rozumowe udowodnienie wszelkich prawd, także religijnych. W tym dążeniu korzystano obficie z dorobku myśli starożytnej. Analizowano nie tyle zagadnienia świata, co opracowania tego zagadnienia przez starożytnych mistrzów filozofii.

Możliwości to chyba żadnych nie miała, przynajmniej ja nie widzę.

Ograniczenia: zaprzestanie dociekania podłoża zjawisk fizjologicznych i patofizjologicznych i 'zrozumienie' ich jako dzieło sił wyższych (powtarzając za Tomaszem z Akwinu, który uważał, że siły ludzkiego organizmu niezależne od jego fizycznej budowy, a zatem nie powinny być badane za pomocą anatomii, lecz metod scholastycznych), medycyna nie mogła się wręcz przez pewien czas rozwijać z racji ciasnoty umysłu ówczesnych mędrców; uznawanie choroby jako dzieła szatana, posądzanie o opętanie etc.

14. Wymień i omów znaczenie dwóch najważniejszych ośrodków szkolnictwa medycznego pozauniwersyteckiego średniowiecznej Europy.

Salerno i Montpellier. Ze znaczeniem słabo, najlepiej sobie poczytać w pierwszej lepszej książce o nich, tu macie z opracowania roku:

Salerno:

»      Leży na południu Neapolu, szkoła znana już w VII wieku, od X w. sławna na cały ówczesny świat kulturalny

»      Nauczanie świeckie, wykładano w 4 językach (arabski, hebrajskim, łacińskim i greckim)

»      Postępowa, w szkole mogły uczyć się kobiety, prawdopodobnie mogły też być wykładowczyniami

»      Nauczano wszystkich gałęzi medycyny łącznie z chirurgią

»      w mieście obecne szpitale gdzie studenci mogli obserwować chorych

»      w szkole powstały książki służące wyłącznie nauczaniu medycyny, pisane głównie wierszem

»      Powstawały tu pierwsze w feudalnej Europie dzieła medyczne, w XII wieku powstała tu pierwsza farmakopea Antidotarium

»      z inicjatywy szkoły cesarz Fryderyk II wydał zbiór praw o praktyce medycznej, lekarzem i chirurgiem mógł być tylko ten, kto w szkole salerneńskiej zdał egzamin i otrzymał dyplom uprawniający do wykonywania zawodu – podniosło to poziom opieki zdrowotnej, za tym przykładem później również w innych krajach wymagano od lekarza dyplomu

»      Straciła na wpływie i znaczeniu po powstaniu wydziałów lekarskich na uniwersytetach, zamknięta przez Napoleona na początku XIX w.

Montpellier:

»      Pierwsza wzmianka w 1137 roku

»      ...