ROZWÓJ FIZYCZNY

STADIUM NOWORODKA (pierwszy miesiąc życia dziecka). Noworodek donoszony- urodzony po upływie 270 dni od chwili zapłodnienia, waga od 2800g do 3500g, długość ciała ok. 50-52cm. Proporcje ciała noworodka są zupełnie inne niż u dorosłego człowieka, głowa i mózg stosunkowo duże (1/4 dł. całego ciała). Tkanka mózgowa, mimo dużej masy zwiększa się w pierwszym roku ponad dwukrotnie, twarz mała,  szyja krótka, tułów długi, kończyny krótkie. Tkanka kostna przypomina chrząstkę; budowa włóknisto-chrząstkowa. Kości czaszki twardsze od innych, połączone spojeniami. Na sklepieniu czaszki, w miejscu zetknięcia kości ciemieniowych i czołowych znajduje się ciemiączko duże, a między kośćmi ciemieniowymi, a kością potyliczną - ciemiączko małe.  W miarę wzrostu czaszki, szwy i ciemiączka kostnieją i zarastają; ciemiączko małe - w pierwszym kwartale, ciemiączko duże - ok. 15 miesiąca. Włókna mięśniowe - cienkie, siła ich skurczu niewielka, najlepiej rozwinięte są  mięśnie rąk i ramion. Serce jest stosunkowo duże lecz mięśnie jego są słabe. Wzrost niemowlęcia zwiększa się w ciągu roku o 50%; zaś jego ciężar podwaja się już po 4 -5 miesiącach! Stosunek noworodka do otoczenia regulują odruchy bezwarunkowe i ruchy błędne (nieskoordynowane ruchy ciała):* odruch źrenicowy( zwężenie źrenicy pod wpływem światła) * odruch mrugania (zamykanie powiek pod wpływem dotknięcia rogówki) * krzyk (dopływ powietrza do płuc) * ssanie, wydzielanie śliny * odruch Babińskiego (przy podrażnieniu stopy, duży palec podnosi się do góry)  * odruch chwytny (przy dotknięciu wewnętrznej powierzchni dłoni noworodka, dłoń zaciska się mocno) * odruch toniczno-szyjny (jeżeli leżącemu na wznak noworodkowi przekręcimy głowę w prawo, to ręka prawa wyprostuje się a lewa kurczy; jeżeli uniesiemy głowę do góry to podniesie także kończyny) * odruch oczno-karkowy Peipera (gdy silne światło działa nagle na oko głowa jego cofa się wstecz) * odruch Moro - odr. obejmowania (silny hałas bądź światło, nagłe szarpnięcie, wywołują ruch wyprostny kończyn górnych i zbliżenie ich do tułowia). * odruch orientacyjny - pojawia się pod wpływem wymienionych bodźców i przerywa krzyk. W pierwszych dniach nie reaguje na bodźce o słabej i średniej sile, na b. silne bodźce  dźwiękowe reaguje wstrząsem ciała i zmianą oddechu. Reaguje na bodźce słuchowe,  wzrokowe, dotykowe, smakowe i węchowe. Stadium noworodka kończy się z chwilą, kiedy dziecko przystosuje się do zmienionych warunków pobierania pokarmu, oddychania, wydalania produktów zbytecznych dla organizmu, utrzymywania stałej temperatury ciała.

ROZWÓJ FIZYCZNY NIEMOWLĘCIA.

. Dziecko roczne waży ok. 10 kg i ma ok. 76 cm wzrostu.  Wzrost zwiększa się w ciągu roku o 50%, zaś waga podwaja się po pięciu m-cach życia. Następnie powiększenie masy ciała (wzrost tkanki tłuszczowej oraz wzrost muskulatury i kośćca) Włókna mięśniowe grubieją i rozrastają się, zmienia się obwód klatki piersiowej w stosunku do obwodu głowy, powiększa się powierzchnia twarzy, szyja krótka, duży tułów, krótkie kończyny, które stopniowo wydłużają się.

ROZWÓJ RUCHOWY I FORM DZIAŁALNOŚCI

ZMIANY POSTAWY CIAŁA I ROZWÓJ LOKOMOCJI

ROZWÓJ MANIPULACJI

ROZWÓJ ZABAW

Początkowo ruchy noworodka są nieskoordynowanymi ruchami całego ciała. Każda część ciała porusza się jakoby oddzielnie. Najczęściej poruszają się kończyny dolne, najrzadziej głowa i tułów. Rozwój ruchowy niemowlęcia  polega na wzrastającej wraz z wiekiem  umiejętności dziecka do przyjmowania i zmiany określonych pozycji ciała zw. postawami oraz  do przemieszczania się w przestrzeni : - między 1 a 2 mies. życia utrzymuje głowę wzdłuż tułowia (chwiejnie); - w 3 m-cu trzyma głowę sztywno, w pozycji na brzuchu unosi głowę i ramiona, utrzymuje głowę przy podciąganiu za przedramiona z pozycji  leżącej na plecach do pozycji siedzącej; - ok. 5 m-ca życia położone na brzuchu unosi głowę z górną częścią tułowia podpierając się rączkami; -  w 5-6 m-cu leżąc na plecach zgina głowę w kierunku tułowia; siedzi przytrzymywane w pasie; -  w 6  m-cu w pozycji siedzącej  podpiera się rączkami wysuniętymi do przodu;  - w 6,5 m-cu trzymane  pod pachami utrzymuje częściowo ciężar ciała na wyprostowanych nóżkach; - w 7 m-cu obraca się z pleców na brzuch, w pozycji na brzuchu  odrywa tułów od podłoża, opierając się na rękach  i kolanach, odwraca głowę we wszystkich kierunkach; - w 7,5 m-cu podtrzymywane pod pachy podskakuje, zginając i wyprostowując kolana; - w 8 m-cu siedzi pewnie i zachowuje równowagę; - w 8-9 m-cu staje podciągane za rączki, raczkuje; -  w 9,5 m-cu stojąc z oparciem schyla się po zabawkę; - w 10 m-cu stoi samodzielnie; - w 11-stawia pierwsze samodzielne kroki; - w 12- chodzi samodzielnie na sztywnych i szeroko rozstawionych nogach, kołysząc się, stąpa często na palcach.

U niemowlęcia najpierw wykształcają się ruchy głowy, potem rąk zmierzające do chwytania przedmiotów i manipulowania nimi, a następnie ruchy zmierzające do utrzymywania ciała w określonej pozycji i przemieszczania go w przestrzeni. Ruchy dowolne rąk wykształcają się w trakcie działania przedmiotowego stadia chwytania: a) chwytanie dowolne rozpoczyna się ok. 4-5 m-ca życia, dziecko zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu; b) chwyt dłoniowy prosty- 5-6 m-c, chwyt przy użyciu czterech palców dłoni z wyłączeniem kciuka;  c) chwyt nożycowy, w 7-8 m-cu dziecko zaczyna posługiwać się kciukiem;  d) chwyt pęsetowy - 9 m-c życia dziecka. Między 7 a 8 m-cem następuje wyraźna czynnościowa przewaga jednej ręki.

Nie wszystkie czynności niemowlęcia mają charakter zabawowy. Natomiast postukiwanie przedmiotem o podstawę, uderzanie jednym o drugi, potrząsanie grzechotką, zamykanie i otwieranie pudełek, przyciskanie piszczących zabawek - zalicza się do czynności zabawowych wieku niemowlęcego, są to zabawy manipulacyjne.  Od 1-4,5 mies. wytwarzają się pierwsze schematy czynnościowe utrwalone przez powtarzanie, od 4,5- 9 mies. dziecko zmierza do odtworzenia interesującego je widoku np. wprawie w ruch zabawkę wiszącą nad łóżeczkiem; od 8-9 do 11-12 mies. zaczyna odróżniać środki działania od jego celów i wykonuje daną czynność po to by osiągnąć jakiś obiekt np. odpycha rękę dorosłego aby wziąć szklankę, wyrzuca różne przedmioty z wózka aby wytworzyć dźwięki. 7-8 miesięczne dziecko sięga bez trudu po  zabawki znajdujące się w pobliżu. W miarę rozwoju lokomocji  zdobywa sobie zabawki i przedmioty oddalone od siebie, początkowo pełzając a potem szybko raczkując. Niemowlę bawi się początkowo w sposób zbliżony wszystkimi zabawkami, niezależnie wszystkimi zabawkami. Pod koniec okresu niemowlęcego naśladuje niektóre czynności ludzkie - turla piłeczkę, wkłada klocki do większego naczynia, ustawia jeden klocek na drugim... Dzięki czynnością naśladowniczym uczy się robić „pa”, klaskać, bawić się w  „a kuku”. Z tych zabaw rozwiną się poszczególne zabawy, których początek przypada na okres poniemowlęcy.

ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH

ROZWÓJ WRAŻEŃ I SPOSTRZEŻEŃ (WRAŻLIWOŚĆ NA BODŹCE WZROKOWE, SŁUCHOWE I DOTYKOWE)

ROZWÓJ MOWY I MYŚLENIA

* Już kilkudniowy noworodek wykazuje wrażliwość na bodźce wzrokowe. Początkowo reaguje na duże, jaskrawe światło, Świecące i poruszające się przedmioty. Z odległości 20 cm może dostrzec twarz matki. Jest zdolny do krótkotrwałej fiksacji ( zatrzymanie wzroku na bodźcu świetlnym). W pierwszym miesiącu reaguje na różne kolory, gł. intensywne. Zdolność różnicowania barw pojawia się pod koniec 3-4 m. ż. W II kw. następuje szybki rozwój wzrokowych spostrzeżeń np. reakcja na widok znanej twarzy. W 7 m-cu rozróżnia wyraz mimiczny  gniewu i radości. Obserwuje się odruch pokarmowy na widok piersi matki bądź butelki z mlekiem. *  Około 6-8 tygodnia zaczyna przejawiać reakcje mimiczne, uśmiecha się na  dźwięk znanego głosu. około 4-5 m-ca  potrafi słuchowo zlokalizować źródło dźwięku, zwraca w tym kierunku głowę. Jeszcze  do 7-8 m-ca słowa jest dla dziecka jednym z bodźców dźwiękowych. W tym okresie nie odróżnia swoistości dźwiękowej poszczególnych słów związanej z ich znaczeniem, zainteresowane jest jedynie tonem i modulacją głosu. Dopiero w IV kwartale życia niektóre najczęściej słyszane słowa zaczynają nabierać znaczenia.* Znajomość otaczającej niemowlę rzeczywistości znacznie zwiększa się w IV kwartale poprzez aktywny kontakt dziecka z  przedmiotami. Czynności manipulacyjne umożliwiają dziecku poznawanie przedmiotów, ich właściwości i cech. Niemowlę spostrzega również działalność  dorosłych związaną z tymi przedmiotami, poznaje przydatność i zastosowanie ich. Zaczyna posługiwać się niektórymi w sposób specyficznie ludzki: pije z kubeczka, wkłada łyżeczkę do buzi, usiłuje zakładać czapkę. Szuka też wzrokiem przedmiotów nazywanych przez dorosłych. Pod koniec pierwszego roku dzieci rozróżniają wzrokowo wiele przedmiotów.

W okresie  niemowlęctwa dziecko przechodzi od krzyku i wydawania nieartykułowanych dźwięków do wokalizacji różnorodnych fonemów, będących składnikami złożonych jednostek mowy.   - 1-2 tyg. - krzyk i inne dźwięki nieokreślone, wydawane przypadkowo;  - 1-2 mies. - krzyk, dźwięki nieartykułowane: postękiwanie, sapanie, mlaski, pisk, pochrząkiwanie oraz dźwięki podobne do artykułowanych o dużej zmienności i różnorodności - gruchanie, które niemowlę wytwarza na zasadzie samo naśladownictwa, reakcje orientacyjne na dźwięki mowy ludzkiej; - 2 mies. głużenie zw. gruchaniem, polega na wydawaniu niewyraźnych jeszcze dźwięków o przypadkowej artykulacji. Jest ono odruchem bezwarunkowym. Przeważają dźwięki gardłowe (k,g) i samogłoski przednie (i,u). Gruchanie pojawia się w stanach nasycenia i zadowolenia;  -  3 mies. - gruchanie jako składnik reakcji ożywienia na widok osoby dorosłej;  - 5 mies. - początki gaworzenia (dźwięki o wyraźnej artykulacji), dziecko tworzy z nich sylaby oraz  ich ciągi. pozbawione jednak znaczenia. Wydawanie dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek: pa, ba ma, la oraz wielokrotnym ich powtarzaniu. Dziecko reaguje na melodię i intonację głosi osoby dorosłej (to pieszczotliwy, surowy);  - 6-9 mies. - dalszy rozwój gaworzenia, spółgłoski zębowe i wargowe, zaczyna wymawiać sylaby (ma-ma), powtarza wydawane przez siebie głosy i naśladuje głosy dorosłych;  - 7-8 mies. rozumie kilkanaście słów;  - 9-11 mies. - naśladuje struktury dźwiękowe otoczenia: wymawia pierwsze słowa w kontekście sytuacyjnym; - 11-12 mies. - początki mowy właściwej, pierwsze słowa, rozróżnianie słów i zwrotów w określonych sytuacjach.

PRZEJAWY INTELIGENCJI      Dziecko w okresie niemowlęcym przejawia inteligencję praktyczną, zdolności do konkretnego sytuacyjnego myślenia w toku działania. Rozwój myślenia niemowlęcia łączy się z  rozwojem  jego badawczej natury w stosunku do świata, związanej z odruchem orientacyjno-badawczym. W III kw. większego znaczenia nabierają odruchy warunkowe w oparciu o odruchy orientacyjne - dziecko zapoznaje się z otaczającą rzeczywistością poprzez ruchy chwytne, później manipulacyjne. Dziecko w 7-8 mies. może długo zajmować się tym samym przedmiotem, jeśli stanowi dla niego źródło dostatecznej ilości bodźców. Odruch orientacyjny wygasa po 15-25 min. zabawy tym samym przedmiotem. Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko dokładniej i sensowniej poznaje otaczający je świat przedmiotów i lepiej przystosowuje swoją działalność. Rozpoznawanie oparte na porównywaniu tego, co się aktualnie spostrzega z tym, co zostało uprzednio spostrzeżone, to pierwszy przejaw myślenia konkretnego i obrazowego. Myślenie w tym okresie jest wplecione w aktualną działalność dziecka. Z chwilą przyswojenia przez dziecko pierwszych słów w zakresie mowy czynnej, jak i biernej, następuje początek myślenia słowno-pojęciowego oraz dokonuje się zmiana w konkretno-obrazowym myśleniu. Uwaga mimowolna, chwiejna, krótkotrwała.

ROZWÓJ UCZUĆ I KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, WOLI

ROZWÓJ UCZUĆ I KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH

ROZWÓJ WOLI

Pierwsze przejawy emocji związane są bezpośrednio z potrzebami organicznymi niemowlęcia. Wywołane są głodem lub sytością, zimnem lub ciepłem, niewygodną czy wygodną pozycją dziecka. Uczy się reagować w sposób emocjonalny, a później uczuciowy, pod wpływem zdobytych doświadczeń. Niemowlę kilu dniowe odpowiada uśmiechem na uśmiech. W 3 mies. ż. uśmiecha się na widok dorosłej osoby; około 4 mies. zachowuje się inaczej na widok osoby znanej i nieznanej; w pierwszym kwartale niemowlę reaguje na ludzką twarz, dźwięk głosu, uśmiech i pieszczotliwy ton. W życzliwym kontakcie z dorosłym człowiekiem staje się wesołe i ożywione. Jest to stan radosnego ożywienia, który ważny jest dla całokształtu rozwoju psychicznego dziecka, przede wszystkim dla jego obcowania społecznego z otoczeniem i rozwoju uczuciowego. Reakcji negatywnej towarzyszy uczucie strachu. W wieku niemowlęcym reakcja negatywna manifestuje się w dwóch formach: płaczem i krzykiem lub odwracaniem głowy i zasłanianiem oczu i ciała.

Niezdarność małego dziecka i brak możliwości samodzielnego zaspokajania najprostszych potrzeb życiowych uzależnia je bezpośrednio od dorosłych, w szczególności od matki. Około 2 mies. dziecko wyciąga rączki d zbliżającej się osoby, uśmiecha się, reaguje na pieszczoty. Od 4 mies. wyraża niezadowolenie gdy dorosły nie zwraca uwagi na nie. W 5 mies. odróżnia osoby znane od nieznanych i przyjmuje postawę wyczekiwania lub strachu. 7-8 mies. dziecko zwraca uwagę na siebie gaworzeniem i płaczem, gdy osoba zajmująca się nim przestaje do niego mówić. W 9-10 mies. niemowlę przyciąga uwagę dorosłego przez ruchy i gesty; same inicjuje zabawę z dziećmi i dorosłymi. W 10 mies. i 11 złości się gdy inne dziecko się oddala. Przedmioty stają się ogniwem łączącym z otoczeniem (rzucanie zabawką z wózka)

Pierwsze przejawy woli dziecka mają charakter mało zróżnicowany. Sfera „chceń” niemowlęcia w pierwszych miesiącach jego życia wiąże się ściśle z podnietami fizjologicznymi.  Procesy o charakterze woluntarnym powiązane są ściśle z rozwojem ruchów docelowych niemowlęcia, pierwsze prymitywne akty woli można już zaobserwować w ruchach  4-5 mies. dziecka ukierunkowanych na określony przedmiot. Niemowlę w III i IV kwartale potrafi już chwytać przedmiot pod kontrolą wzroku, pokonywać przeszkody w zdobyciu go. Niemowlę w swoich dążeniach uzależnione jest całkowicie od bodźców bezpośrednich, łatwo można ukierunkować i zmienić jego zachowanie przez dobór określonych podniet. Szybka zmiana dążeń w zachowaniu niemowlęcia jest przyczyną braku ciągłości w jego zachowaniu.

ROZWÓJ

ROZWÓJ RUCHOWY I SPRAWNOŚCIOWY

FIZYCZNY

ROZWÓJ LOKOMOCJI

ROZWÓJ RUCHOWY RĄK

ROZWÓJ SPRAWNOŚCI

Następuje intensywny przyrost ciała (ok. 2 kg rocznie) i wysokości (od 12 cm w 2. r. ż. do 6cm w 3.r. ż).Zarówno narządy wewnętrzne, jak i zewnętrzne proporcje ciała powoli ulegają zmianie. Dziecko smukleje a sylwetka się wydłuża.

- Obwód klatki staje się wyraźnie większy od obwodu głowy.

- W miarę wzrostu dziecka postępuje proces kostnienia.  Około 18. m. ż. zarasta całkowicie ciemiączko duże. W tym okresie ustalą się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a obręcz biodrowa wzmacnia się.

- W oddychaniu  coraz większy udział zaczyna brać klatka piersiowa obok tzw. toru brzusznego i przeponowego.

-Pod koniec 3. r. ż. mleczne uzębienie dziecka jest już w pełni skompletowane, umożliwiając prawidłowe żucie pokarmu.

-  Zmiana postawy ciała z leżącej na stojącą.

Ustala się ostatecznie postaw stojąca. W wieku 13, 14 miesięcy kroki dziecka są krótkie i nieregularne, dziecko najpierw stawia jedną nogę, potem porusza drugą, brak automatyzacji i koordynacji ruchowe, ręce rozstawione na boki, aby utrzymać równowagę. Pod koniec 2 i na początku 3 r. ż. dziecko umie już dobrze chodzić i biegać, stosunkowo mniej się męczy przy chodzeniu. W 2 i 3 r. ż. pokonuje różne przeszkody, wchodzi na niskie meble, chodzi tyłem. W wieku 21 m. większość dzieci potrafi zejść ze schodów. Wchodząc na schody stawia najpierw jedną nogę potem dostawia do niej drugą; dopiero w 3 r.ż dziecko uczy się stawiać nogi na przemian schodząc i wchodząc.

Rozwój manipulacji przedmiotami. Początek zabaw właściwych. Wzrasta w 2 r. ż. precyzja ruchów wykonywanymi palcami rąk dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej. Piętrzy, szereguje, potrafi przelewać wodę z kubeczka do kubeczka, wkłada np. patyczek do butelki, zakręca i odkręca kran, nakrętki, odpina i zapina guziki, zamki błyskawiczne.

Dziecko uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku. Uczy się samodzielnie jeść, pić; myć zęby, ręce, buzię; czesać; wkładać czapkę, koszulkę, buty; uczy się rysować, wycinać, lepić. Obserwuje się skracanie czasu potrzebnego do wykonania danej czynności. Jest to możliwe dzięki:

- zwiększaniu się szybkości pojedynczych ruchów docelowych;

- wyeliminowanie ruchów niepotrzebnych przy wykonywaniu czynności;

- zmniejszanie się  napięcia mięśniowego w panujących partiach ciała, wiąże się to również z automatyzacją czynności ruchowej. Można wyróżnić główne momenty w kształtowaniu się umiejętności posługiwania się przez dziecko przedmiotami codziennego użytku (wg. Dzierżanka):

- zdobycie orientacji do jakiejś części ciała należy dana część ubioru;

- wyróżnienie części istotnych w strukturze przedmiotów użytkowych i narzędzi;

wypracowanie odpowiedniej formy kinetycznej;

- opanowanie gł. elementów ruchu i składania je w całość ruchowego działania;

- utrwalanie się stereotypu, usprawnianie i zautomatyzowanie czynności.

ROZWÓJ ZABAWY

ROZWÓJ TWÓRCZOŚCI ARTYSTYCZNEJ

ZABAWY TEMATYCZNE.  Są to zabawy o charakterze odtwórczym lub naśladowczym. Na początku 2. r. ż dziecko potrafi naśladować tylko czynności, które bezpośrednio przed tym pokazano mu na tych samych zabawkach. Dziecko nie potrafi „przenieść” czynności na inną zabawkę.  w 3. r. ż. następuje dalszy rozwój tych zabaw: * odtwarzanie coraz liczniejszych i bardziej złożonych czynności i sytuacji życiowych; wiązanie poszczególnych czynności, sytuacji zabawowych w łańcuchy; * częściowe odrywanie się w zabawie od konkretnych przedmiotów i nadawanie przedmiotom i zabawkom używanym w zabawie zastępczych znaczeń; * coraz bardziej konsekwentne wykonywanie w czasie zabawy zadań podpatrzonych w społecznym życiu ludzi dorosłych, wczuwanie się w różne role i odtwarzanie ich.

ZABAWY KONSTRUKCYJNE. Pod koniec 1. r. ż. i na przełomie 2. - dziecko zaczyna piętrzyć klocki; ustawiać jedno na drugim. Kolejny etap to szeregowanie - w drugiej połowie    2. r.ż. dziecko szereguje klocki rzędem obok drugiego, potrafi również połączyć te dwie formy, aby stworzyć np. pociąg. W trzecim roku potrafi zbudować pierwsze „bramy”, „ tunele”, oraz domy z „furtkami”. W tym okresie tworzy także pierwsze „dzieła” z piasku: „babki”, :wały” piaskowe i ogródki otoczone rzędem patyczków. Pod koniec trzeciego roku dzieci nazywają już swoje „dzieła”. Te zabawy kształcą precyzję ruchów, myślenie, wyobraźnię; rozwijają jego uwagę, wytrwałość, systematyczność umiejętność pokonywania przeszkód.

ZABAWY DYDAKTYCZNE. Ich cechą jest to, że nie są one wynikiem swobodnej twórczości lecz opracowują je wychowawcy dla określonych celów. Pierwsze łatwe loteryjki obrazkowe, zabawy polegające na chowaniu i szukaniu, nazywaniu przedmiotów. Takie zabawy mają duże znaczenie w wychowaniu zbiorowym, stwarzają możliwość uzupełnienia dziecku tych podniet co uzyskuje w środowisku rodzinnym. Po przez te zabawy można rozszerzyć zakres spostrzeżeń, wzbogacić słownik dziecka.

ZABAWY RUCHOWE. Już kilkunastomiesięczne dziecko potrafi popychać zabawki oraz ciągnąć je za sobą na sznurku. Chodzenie po ławkach, włażenie na drabinki i jazda na trzykołowym rowerku - to ulubione zabawy dzieci w 3. r. ż. Treść zabaw i gier ruchowych może być rozmaita, ich znaczenie jest ogromne. dzieci uczą się przestrzegać najprostszych zasad postępowania, przyzwyczajają się do współzawodnictwa.

RYSUNKI. Najwcześniejszą formą działalności artystycznej dziecka są rysunki. Trzy fazy rozwoju rysunków: 1) stadium bazgrania; 2) stadium schematu udoskonalonego, czyli ideoplastyki; 3) stadium fizjoplastyki, dziecko kopiuje naturę, modele zew. Prawidłowo wychowane dziecko już w 2. r. ż. potrafi posługiwać się ołówkiem. Okresem wstępnym w rozwoju czynności rysowania jest stadium bazgrot (gryzmolenia) - od połowy 2. r. ż. do połowy 4. r. ż. Młodsze dziecko przeważnie nie kojarzy jeszcze ołówka z papierem. Początkowo ołówek trzyma w „garści”. Dziecko 2 letnie nie jest już w stanie wyodrębnić istotnych cech oglądanych przedmiotów. Rysunki stanowią doskonałe ćwiczenie zarówno dla jego ruchów, jak i spostrzeżeń. W 3 r. ż. dziecko uczy się prawidłowo trzymać ołówek i coraz lepiej opanowywać ruchy palców i dłoni. W tym okresie z chaosu kreślonych linii zaczynają stopniowo wyodrębniać się proste linie i kreski, łuki, pojedyncze punkty. Mając 2,5 roku uczy się naśladowywać kierunek prostych linii kreślonych przez dorosłego. pod koniec 3. roku umie narysować kółka, proste kreski, punkty, które stanowią elementy przyszłego rysunku. Z łatwością zaczynają rysować słoneczko, drabinę, a nawet proste schematy postaci ludzkiej i zwierzęcej. Najprostsza forma rysunkowa to „głowonogi”. w prymitywny i sobie tylko właściwy sposób dziecko rysuje człowieka, samochód, pieska, dom...Ten typ twórczości nazywamy schematem prostym, pojawia się u niektórych dzieci pod koniec okresu poniemowlęcego i na początku okresu przedszkolnego.

ULEPIANKI. Już 2. letnie dziecko chętnie uderza kawałkiem plasteliny o podłoże i zmienia jej kształt. dzieci w tym okresie lubią odrywać kawałki plasteliny od całości, by ponownie je zlepić i ugniatać w całość. W 3. roku dziecko potrafi zrobić z plasteliny kuleczkę, wałeczek oraz ulepić placuszek. Postępy w ulepiankach zależą od sposobu wzbogacania jego spostrzeżeń i wiedzy o świecie i od rozwoju sprawności ruchowej.

WYCINANKI. Wycinać dziecko zaczyna dopiero w 3. r. ż. Operowanie nożyczkami jest trudnym zadaniem, sama technika wycinania wymaga koordynacji ruchów obydwu rąk. Początkowo dziecko wsuwa papier między ostrza nożyczek w płaszczyźnie równoległej do nich. W tym okresie cięcie papieru przypomina bardziej „szarpanie”.  Pod koniec 3. r. ż. dziecko potrafi się już posługiwać nożyczkami. Jego działalność ogranicza się jedynie do rozcinania papieru na części. Okres ten odpowiada fazie bazgrot i ulepianek.