MALARSTWO POLSKIE. Realizm, historyzm.pdf

MALARSTWO POLSKIE

REALIZM, HISTORYZM

Lata około 1850 uważali ówcześni krytycy sztuki za prawdziwy początek nowoczesnego

malarstwa. Jego twórcami byli w Warszawie tak wybitni artyści, jak Wojciech Gerson, Józef

Szermentowski, Juliusz Kossak i Józef Simmler, w Krakowie zaś Jan Matejko i Artur Grottger. Z

Paryża dochodziły odgłosy sukcesów Henryka Rodakowskiego. Po powstaniu styczniowym

represje zaborców zburzyły te pierwsze uformowane środowiska. Nowe warunki stworzyły nową

sytuację.

W Krakowie dominował Matejko, głoszący przekonanie o dydaktycznej roli sztuki, które znalazło

odzwierciedlenie w jego kompozycjach historycznych.

W Warszawie, poddanej surowej cenzurze, rozwijało się raczej malarstwo pejzażowe i rodzajowe.

Najsilniejsze środowisko polskich artystów ukształtowało się wówczas w Monachium. Jego

najbardziej reprezentatywni przedstawiciele to obaj Gierymscy, Józef Brandt, Maurycy Gottlieb czy

Adam Chmielowski. W Paryżu i w Warszawie działał Józef Chełmoński.

Narodziło się więc nowe zjawisko: „ Narodowa szkoła malarstwa polskiego ”. W powszechnej

świadomości sztuka polska nie tylko zaistniała jako ważna społeczna siła, ale jeszcze obciążano ją

zadaniem podtrzymywania samowiedzy narodu.

Z biegiem czasu te zaszczytne oczekiwania pod wpływem nowych prądów artystycznych w Europie

artyści zaczęli odczuwać jako krępujące i uciążliwe. Wybuch nastąpił tuż po 1890 roku. Śmierć

Matejki i Rodakowskiego, a wkrótce też i J. Kossaka i Gersona spowodowały, że nagle zabrakło

autorytetów, które by mogły powstrzymać tę swoistą rewolucję. Zmieniło się wszystko, zwłaszcza

w środowisku krakowskim, które wówczas nadawało ton. Młoda Polska wprowadziła inną skalę

wartości, inne obyczaje i inne instytucje. Około 1890 roku zaczynał się więc inny świat, a ten, który

zaistniał około 1850, musiał zejść ze sceny.

Artur Grottger wraz z Matejką i Chełmońskim to najpopularniejsi malarze polscy; te trzy nazwiska

zostały wyryte na frontonie gmachu warszawskiej « Zachęty ». Role między nich podzielono

następująco: Matejko odtwarzał narodową przeszłość, Chełmoński — polski krajobraz i życie wsi, a

Grottgera uznano za barda patriotycznych nastrojów związanych ze styczniowym powstaniem,

poprzedzających je manifestacji i narodowej żałoby po jego upadku.

ARTUR GROTTGER (1837-1867)

Grottger uczył się rysunku we Lwowie u J. Maszkowskiego i J. Kossaka. Za akwarelę Wjazd

Franciszka Józefa do Lwowa otrzymał cesarskie stypendium umożliwiające mu podjęcie studiów.

Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem W. Łuszczkiewicza i W. Stattlera.

Naukę kontynuował w akademii w Wiedniu. Współpracował jako ilustrator z pismami

wiedeńskimi, wykonywał rysunki rodzajowe, polityczne i rysunkowe reportaże. Mieszkał na stałe w

Wiedniu (krótkie pobyty w Monachium i pn. Włoszech), przed śmiercią spędził rok we Lwowie i w

okolicznych dworach oraz w Paryżu, gdzie przygotowywał na Wystawę Światową 1867 cykl

Wojna. Prace Grottgera z okresu krakowskiego to głównie sceny batalistyczne; widoczny jest w

nich wpływ J. Kossaka i J. Suchodolskiego, a zwłaszcza A. Orłowskiego, za którego przykładem

podejmował motyw jeźdźca wschodniego.

Grottger namalował kilka obrazów historycznych: Ucieczka Walezego z Polski, Zygmunt i

Barbara, Modlitwa konfederatów barskich .

Sławę przyniosły mu cykle rysunkowe przeznaczone do fotograficznych i fototypicznych

reprodukcji: Warszawa I, Warszawa II , związane z manifestacjami i represjami poprzedzającymi

powstanie styczniowe, oraz cykle: Polonia, Lituania , stanowiące zarazem reporterskie i

symboliczne przedstawienie wypadków powstańczych. Tematyka patriotyczna znalazła również

odbicie w obrazach olejnych (Przejście przez granicę, Pochód na Sybir). Grottger pozostawił także

liczne portrety i autoportrety. Był artystą popularnym dzięki tematyce swoich prac, które ceniono

także ze względu na mistrzowskie opanowanie rysunkowej techniki. Grottger stworzył niezwykle

sugestywne stereotypy wyobrażeniowe, które oddziałały silnie na poi. sztukę i literaturę XIX i XX

w. Artur Grottger łączył w swej twórczości elementy akademizmu i nadchodzącego realizmu z

założeniami romantycznymi.

Rysunek Grottgera jest opisowy, obfitujący w szczegóły, bardzo biegły. Jego postawa jest jednak

postawą romantyka, który ponad wszystko przedkłada wielka idee i gorące uczucia. Dlatego

staranny, akademicki niekiedy opis formy poddany jest zabiegom artystycznym, które dramatyzują

akcję i z dość wyidealizowanych kształtów wydobywają maksimum wyrazu—jednak zawsze

zatrzymując się na granicy tego, co może przyjąć tzw. dobry smak. Mimo woli przypominają się, tu

sceny Okropności wojny Goyi, tak drastyczne i pełne okrucieństwa. Goya przeraża i niepokoi,

Grottger raczej wzrusza, budzi żal, smutek.

W centrum kompozycji malarz umieścił trzech

mężczyzn, którzy pędzana koniach, rozglądając się

trwożnie. Na przedzie na białym wierzchowcu

jedzie Henryk Walezy, który w 1574 roku na wieść

o śmierci swojego brata wolał wrócić do Francji po

koronę niż sprawować władzę w Polsce.

Towarzyszą mu dworzanie. Tego typu historyczno-

anegdotyczne sceny były bardzo popularne w

malartwie XIX wieku.

Ucieczka Henryka Walezego y Polski. 1860 r.

DYPTYK 1863. Pożegnanie, 1866 r., Powitanie, 1865 r.

Dwa słynne obrazy, już w zamyśle autorskim połączone w

całość, tej samej wielkości oraz zamknięte identycznym

łukiem u góry, stanowią kolejną alegoryczną opowieść o

powstaniu styczniowym. Obrazy ukazują kobietę - Polkę

w najbardziej dramatycznych momentach jej życia: kiedy

wysyła mężczyznę w bój o wolność i gdy wita ozięble

pokonanego. Jest to alegoria, której przedmiot stanowi

częsta w epoce narodowych powstań rezygnacja z

osobistego szczęścia na rzecz Ojczyzny.

Cykl WARSZAWA I , opatrzony na karcie tytułowej

wymowną dedykacją: „ Pamięci poległych i rannych

na ulicach Warszawy współbraci, a ku wiecznej

morderców hańbie 27 lutego - 8 kwietnia 1861 ”.

Warszawa, wykonana na ciemnożółtym papierze

czarną kredką z białymi światłami, składa się z

siedmiu kartonów. Przedstawiają one narodowe

manifestacje i akty represji władz carskich. Kartony

nawiązujące do zacierania się różnic klasowych,

braterstwa całego narodu, wszystkich stanów wobec

wspólnego wroga.

Pierwsza ofiara, Zamknięcie kościołów, 1861

WARSZAWA II, 1962 (MNW)

Powodzenie i rozgłos Warszawy, a także polityczno-propagandowa intencja

autora stały się inspiracją do powstania Warszawy II. Nowy cykl został

wysłany w 1862 roku do Londynu na wystawę, aby zyskać szerszą opinię

publiczną dla sprawy polskiej, a następnie zakupiony przez prywatnego

nabywcę. Warszawa II była cyklem rozszerzonym, przedstawienia były

bogatsze w większą ilość zróżnicowanych postaci i głębsze ujęcie tematu.

Powstały trzy dodatkowe kartony: Plac Zygmunta III, Więzienie księdza -

ukazujący konsekwencje zamknięcia kościołów i Sybir - tragiczny epilog

walk. Motyw beznadziejnej, śnieżnej pustki zaczął od tej pory pojawiać się

wielokrotnie w twórczości Grottgera.

Plac Zygmunta III

LITUANIA , 1865-1866 (MNK)

Epicka opowieść o losach jednego z uczestników powstania na Litwie:

chłopa-powstańca, litewskiego borowego i jego żony, rozgrywa się w

litewskiej puszczy, w klimacie zbliżonym do Mickiewiczowskiej poezji.

Kolejne sceny cyklu, czyli: Puszcza, Znak, Przysięga, Bój, Duch, Widzenie ,

przesycone poetycką metaforą, pełne są tajemniczości i romantyzmu.

Wyjątek wśród nich stanowi dynamiczna i dramatyczna scena Bój (MNK),

będąca refleksją na temat walki dobra ze złem, z grupą mężczyzn

prowadzonych przez młodego leśnika, który z rozwianym sztandarem w ręce,

depcze leżącego żołnierza rosyjskiego.

JÓZEF SIMMLER (1823-1868)

Naukę rysunku podjął w Warszawie. Studiował malarstwo w Dreźnie, a także w akademii w

Monachium. Dla dalszego kształcenia wyjechał do Paryża, gdzie wielkie wrażenie wywarło na nim

malarstwo historyczne P. Delaroche'a. Harmonia i monumentalizm kompozycji Simmlera nasiliły

się po jego rocznym pobycie we Włoszech, gdzie starał się przygotować do podjęcia tematyki

historycznej i religijnej. Osiadł w Warszawie, od 1849 był wziętym portrecistą sfer ziemiańskich,

mieszczaństwa i inteligencji. Podziwiano zwłaszcza jego Portret córeczki Jadwigi i Portret

Deotymy jako wieszczki . Portrety Simmlera zwracały uwagę wyrafinowaniem układu, rzadką

umiejętnością jednoczesnego oddania łudzącego podobieństwa modela i idealizacji jego rysów, co,

jak pisano, czyniło z niego „urodzonego portrecistę pięknych kobiet”. Za sprawą kolekcjonerów

Simmler podjął pierwsze tematy historyczne ( Katarzyna Jagiellonka w więzieniu w Gripsholmie ).

Ogromny sukces przyniosła mu Śmierć Barbary

Radziwiłłówny , dzięki popularności tematu i

mistrzowskiemu poziomowi wykonania. Późniejsze

dzieła ( Wychowanie Zygmunta Augusta, Przysięga

królowej Jadwigi ) były krytykowane za nadmierną

teatralność. Simmler był jednym z najwybitniejszych

portrecistów polskich. XIX w. Również w niektórych

kompozycjach historycznych wyrastał ponad poziom

ówczesnej polskiej twórczości artystycznej, lecz

twórczość J. Matejki spowodowała, że Simmler w 2. poł.

XIX w. został niemalże zapomniany.

Śmierć Barbary Radziwiłłówny, 1860

WOJCIECH GERSON (1831-1901)

Kształcił się w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie i w akademii w Petersburgu. W 1856-58

przebywał w Paryżu. Po powrocie związał się na stałe z Warszawą, gdzie nauczał malarstwa,

początkowo prywatnie, później jako profesor Klasy Rysunkowej. Współzałożyciel Towarzystwa

Zachęty Sztuk Pięknych , stowarzyszenia popularyzującego sztukę przez organizację wystaw

artystycznych (1860).

Gerson cenił najwyżej malarstwo historyczne, któremu przyznawał rolę wychowawczą. Do

najbardziej znanych obrazów o tej tematyce należą: J adwiga i Dymitr z Goraja, Kopernik . Tworzył

również pejzaże, spośród których wyróżniają się nastrojowe krajobrazy tatrzańskie (m.in. W dolinie

Białej Wody, Cmentarz w górach ), sceny rodzajowe (Przy studni), portrety. Zajmował się też

litografią i ilustratorstwem ( Album widoków Warszawy ). Publikował w czasopismach

warszawskich liczne artykuły o sztuce i recenzje z wystaw. Interesował się archeologią, etnografią,

historią i konserwacją zabytków.

Uczniami Gersona byli m.in.: J. Chełmoński, J. Pankiewicz, W. Podkowiński, L. Wyczółkowski.

W 1863 roku, po pobycie w Paryżu i zapoznaniu się

między innymi z dziełami w stylu Delaroche'a i

potem po upadku powstania styczniowego, podjął

Gerson tematykę historiozoficzną, przepojoną

treściami patriotycznymi, głównie poświęconą

dziejom podboju ziem zachodnio-słowiańskich przez

marchie germańskie i Krzyżaków. Opłakane

apostolstwo - Apostolstwo germańskie u Słowian

pomorskich (MNK) z 1866 roku ukazuje sceną

najazdu w X wieku Niemców pod wodzą

margrabiego Marchii Wschodniej, Gerona, na wieś

słowiańską, pod pozorem nawracania na

chrześcijaństwo. Uzupełnieniem treści wyraźnie antygermańskich stały się dygresje niemal symboliczne;

tak bowiem można odczytać motyw cienia, zalewającego jakby swoją ciemnością znaczną część obrazu.

Kompozycja wielofigurowa, statyczna, w formie teatralnego „żywego obrazu” charakteryzuje się

biegłością techniczną i doskonałym rysunkiem; całość uzupełnia miękki modelunek oraz harmonijny

koloryt, o przewadze odcieni złoto-brązowych.

Opłakane apostolstwo - Apostolstwo germańskie u Słowian pomorskich (MNK), 1866

Gerson był przede wszystkim znakomitym

pejzażystą, współtwórcą warszawskiej szkoły

pejzażowej, któremu inspiracji dostarczały

wędrówki po kraju.

Cmentarz w górach (MNW), wiernie

odtwarza scenę rodzajową z postacią kobiety

w żałobie stojącą z dzieckiem przy grobie.

Cmentarz w górach jest popisem maestrii

Gersona, jako znakomitego analityka natury,

podejmującego w namalowanym pejzażu problem wierności opisu otoczenia, uzupełnianego dodatkowo

umiejętnością kreowania specyficznego nastroju. Obraz ten nosi również znamiona kompozycji

symbolicznej, będącej refleksją nad przemijającym życiem, a równocześnie refleksją na temat majestatu i

potęgi gór. Niemal francuska, bliska „courbetowskiej” jest realistyczna forma kompozycji, precyzyjnie

odnotowująca wszelkie detale, w tym znakomicie zarejestrowaną świetlistość krystalicznego niemal

powietrza; stonowana gama kolorystyczna grubo kładzionej farby oparta jest na gamie ciemnych zieleni,

seledynów i szarości.

Cmentarz w górach, 1894 (MNW), Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach , 1892

TWÓRCZOŚĆ JULIUSZA I WOJCIECHA KOSSAKÓW

Kossakowie, rodzina malarzy działających w 2. poł. XIX i I.poł. XX w. Wśród kolekcjonerów

polskiego malarstwa twórczość Juliusza i Wojciecha Kossaków jest stale popularna i

poszukiwana. Kossakowie wpisali się na trwałe w historię sztuki polskiej, bowiem od 150 lat

są źródłem autentycznych wzruszeń podziwiających ich dzieła widzów.

JULIUSZ KOSSAK (1824-1899)

Kontynuacją romantycznej tradycji malarstwa Piotra Michałowskiego stało się historyczno-

batalistyczne oraz historyczno-rodzajowe malarstwo Juliusza Kossaka (1824-1899), piewcy tradycji

szlacheckiego obyczaju i rycerskiej przeszłości narodu. Jest przedstawiciel późnego romantyzmu.

Studiował prawo i uczył się rysunku we Lwowie. Wiele podróżował po Wołyniu, Podolu i

Ukrainie, odwiedzał kresowe dwory, gdzie malował stadniny, polowania i portrety konne. W

Warszawie związał się z grupą młodych malarzy (m.in. z F. Kostrzewskim, J. Szermentowskim). W

Paryżu kształcił się u malarza francuskiego H. Verneta. Po powrocie do kraju prowadził dział

artystyczny „Tygodnika Ilustrowanego” w Warszawie. Podróżował do Monachium, gdzie pracował

z J. Brandtem. W 1869 osiadł na stałe w Krakowie, gdzie wkrótce został członkiem Akademii

Umiejętności. Tworzył obrazy olejne, rysunki, a przede wszystkim akwarele. Malował epickie,

panoramiczne obrazy batalistyczne, historyczno-rodzajowe, rodzajowe (stadniny, polowania) oraz

portrety konne, rysował karykatury. Najważniejsze dzieła: Mohort prezentujący stadninę, Wyjazd

na polowanie, Odsiecz Smoleńska , ilustracje m.in. do poematów W. Pola i Trylogii H.

Sienkiewicza.

Stadnina na Podolu - 1886 (MNK)

Stadnina na Podolu jest jedną z

najpiękniejszych akwarel w malarstwie

polskim. Wzrok przenosi się ponad

grzbietami koni w stronę zasnutego

mgłą horyzontu. Bezkres stepu

ograniczony jest w kilku miejscach

majaczącymi w dali zabudowaniami.

Gdyby nie one, zdawać by się mogło,

ze grupa ludzi i koni jest, tworem

szukającej odpoczynku wyobraźni.

Swobodnie pasące się konie otaczają odpoczywających przy ognisku ludzi. Tu czas nie płynie, ale ciecze.

Wydaje się, że do tego świata nie mogą mieć dostępu ani zło, ani brzydota, wojna, krzywda,

niesprawiedliwość. Z obrazu płynie bowiem atmosfera absolutnego spokoju, arkadyjskiej niewinności i

harmonii. Wrażenie to pogłębione jest jeszcze dzięki kolorystyce utrzymanej w ciepłej, subtelnej gamie

złamanych barw. Kossak jest mistrzem akwareli. Dzięki tej technice uzyskuje efekty, trudne do

osiągnięcia w malarstwie olejnym. Szare, zasnute chmurami niebo Podola nie ma przejrzystości, ani

błękitu z południa Francji, czy Włoch. A jednak, jest to niebo lekkie, przyjazne człowiekowi,

nieskończenie piękne.

Ilustracje : Pieśni o ziemi naszej, Pamiętniki starającego się, Rok myśliwca, Ogniem i mieczem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: