Wstęp do prawoznawstwa
(na podstawie „Wstęp do prawoznawstwa”
Józef Nowacki i Zygmunt Tobor)
ZDANIE:
- oznajmujące <- zdania, którym przysługuje wartość logiczna (np. Jan jest prawnikiem.)
- pytające (np. Czy ten autobus jedzie do Katowic?)
- rozkazujące (np. Wyjdź!)
Zdanie w sensie logicznym wyraża sąd, tzn. jakąś myśl odnoszącą się w sposób sprawozdawczy do jakiegoś stanu rzeczy; jednoznacznie stwierdza, na gruncie danego języka, iż tak a tak jest albo że tak a tak nie jest (Ziembiński).
Dyrektywy i oceny – wypowiedzi nie mające wartości logicznej.
1. DYREKTYWY:
- normy -> (akty oddziaływań
- przepisy -> stanowczych)
- zasady
- reguły
- wskazówki
- rady
- zalecenia
- sugestie
Wszystkie te dyrektywy to skonwencjonalizowane akty werbalne (słowne) wpływające na zachowanie ludzi.
2. OCENY
- zasadnicze (właściwe, samoistne) – oceniamy dany przedmiot „dla niego samego”, bez względu na jego relację do innych przedmiotów. (np. Ta książka jest bardzo ciekawa.)
- instrumentalne (celowościowe, utylitarne) – oceniamy dany przedmiot jako „dobry środek”, „środek do dobrego”, „dobry środek do dobrego” czy też ze względu na skutki jakie powoduje. (np. To opracowanie nie przyda Ci się do egzaminu z logiki.)
Oceny wyrażają naszą aprobatę lub dezaprobatę pewnego stanu rzeczy.
Wypowiedź jest fałszywa lub prawdziwa, jeśli opisuje jakiś stan rzeczy, zgodnie (niezgodnie) z rzeczywistością. Jeżeli jakaś wypowiedź niczego nie opisuje, ale wyraża jedynie naszą aprobatę lub dezaprobatę, to kwalifikować jej w kategoriach prawdy lub fałszu nie możemy. Stąd też zarówno oceny, jak i normy należą do klasy wypowiedzi nonkognitywnych, czyli takich, które nie mają wartości poznawczej.
Rozdział pierwszy
I. PRZEPISY PRAWA
- są ustanawiane mocą tzw. generalnych normatywnych aktów prawnych (np. konstytucja, ustawy)
- są wypowiedziami językowymi „zastanymi” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych
- to jednostki redakcyjne aktu prawotwórczego
- to zdaniokształtne zwroty językowe wskazujące bądź narzucające sposób postępowania (czyli reguły postępowania), formalnie wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtne fragmenty artykułu, paragrafu lub ustępu.
- każdy przepis prawa jest regułą zachowania
Artykuły, paragrafy, punkty, litery – jednostki redakcyjne (systematyzacyjne) aktu prawnego.
Formułowanie przepisów prawa:
POPRZEDNIK à NASTĘPNIK
- wymienia, wskazuje lub - ustala skutki prawne, jakie
określa „okoliczności”, które powinny być związane
rodzą skutki prawne z okolicznościami
wymienionymi w
poprzedniku
(np. a) Jeżeli student nie zaliczył danego przedmiotu w wyznaczonym czasie (poprzednik), to zostanie usunięty z listy studentów przez dziekana (następnik).
b) W razie rezygnacji z któregoś z wcześniej wybranych przedmiotów maturalnych (poprzednik), uczeń powinien jak najszybciej złożyć w tej sprawie pisemny wniosek do dyrekcji liceum (następnik).
c) Kto spóźnia się na wykłady i z premedytacją zakłóca ciszę na sali („stan rzeczy”), podlega karze pozbawienia wolności od jednego do trzech miesięcy (ujemne następstwo prawne).)
Sposoby formułowania przepisów:
1) Początek zdania:
- jeżeli...
- w razie...
- w wypadku...
2) Opisy pewnych zdarzeń:
„Śledztwo prowadzi prokurator”
Funktor normotwórczy – odpowiedni zwrot językowy, wiążący w zadaniokształtną całość obydwa wyróżnione człony przepisu prawa.
Słowa formułujące przepisy:
- powinien (w znaczeniu dyrektywalnym, zalecającym)
- należy
- musi
- nie może
Zwroty:
- jest zobowiązany
- jest uprawniony
Przepisy nie są zdaniami w sensie logicznym, nie są zdaniami opisującymi (stwierdzającymi). Nie są wypowiedziami w postaci „A jest B”, lecz „A powinno być B”. Nie są ani prawdziwe, ani fałszywe.
II. FAKTY PRAWNE
Fakty prawne – to wszystkie te „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują czy rodzą skutki prawne; innymi słowy powodują powstawanie, zmiany albo wygaśnięcie bądź to uprawnień, bądź obowiązków, bądź też uprawnień i obowiązków. Nie zawsze fakty prawne powodują powstawanie, zmiany czy wygaśnięcie stosunków prawnych, ale stosunek prawny powstaje w wyniku tego, że zaistniał określony fakt prawny.
Rodzaje faktów prawnych:
Fakty prawne:
1. Zdarzenia - wywołujące skutki prawne okoliczności niezależnie od zachowania się podmiotów prawa. (Np. śmierć, urodzenie, upływ czasu.)
2. Zachowania – podmiotów prawa:
a)
- działanie – polegające na wykonywaniu pewnych czynności (np. działa, ten co kradnie, spisuje testament, zabija)
- zaniechanie – brak działania wymaganego przez prawo (np. ktoś, kto nie udzielił pomocy poszkodowanym, a miał to zrobić)
b)
- czyny – zachowanie się podmiotu prawa, które rodzi za sobą skutki prawne, choć do wywołania owych skutków podmiot prawa swym zachowaniem nie zmierzał:
a) czyny zgodne z prawem (np. znalezienie rzeczy zgubionej)
b) czyny niezgodne z prawem (bezprawne, niedozwolone) (np. wyrządzenie komuś szkody)
- czynności prawne – świadome i zgodne z przepisami prawa zachowania podmiotów, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli (np. przyjęcie spadku, umowa najmu)
3. Zdarzenia albo zachowania oraz konstytutywne orzeczenia sądowe
Orzeczenie:
- konstytutywne – powodują powstanie bądź zmianę czyichś uprawnień lub obowiązków (np. orzeczenie rozwodu)
- deklaratoryjne – jedynie stwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniając stanu prawnego, nie kwalifikuje się ich jako fakty prawne (np. orzeczenie, że osoba bliska, stale zamieszkująca z najemcą, po jego śmierci sama stała się najemcą)
Uwaga! Dopiero razem wzięte zdarzenie lub zachowanie oraz tzw. konstytutywne orzeczenie sądowe wykazują cechy faktu prawnego i rodzą odp. skutki prawne.
Skutki prawne – to wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi; następstwa, jakie powinny nastąpić (lub mogą nastąpić, jeżeli wyznacza je przepis o charakterze iuris dispositivi), gdy zaistnieje fakt prawny. Powiązania faktów prawnych ze skutkami prawnymi mają charakter powinnościowy, normatywny, gdyż są one ustalane bądź narzucane mocą postanowień przepisów prawa.
Przepisy prawa wyznaczają skutki prawne w różny sposób:
- jednoznacznie precyzują skutki prawne, niczego nie uzależniając od oceny organów stosujących prawo (np. Każda kura, u której zostanie wykryty wirus ptasiej grypy, musi zostać uśpiona w ciągu 24 godzin przez weterynarza – nie ma innej możliwości, kura nie może być poddana leczeniu, izolacji ani też nie może sobie biegać po podwórku, ma być zabita i koniec!)
- jednoznacznie ustalają rodzaj skutków, ale zakreślają tylko górna granicę ich wymiaru, pozostawiając ocenie organów stosujących prawo ich rozmiar w danych przypadkach (np. Kto zabija nieumyślnie, podlega karze pozbawiania wolności od roku do lat 3)
- ocenie organów stos. prawo dają możliwość wyboru rodzaju skutków prawnych spośród wymienionych, zakreślając tylko ich granice ( np. (...) podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 2)
- nakazują stosowanie więcej niż jednego rodzaju skutków prawnych (np. (...) podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności od 3 miesięcy do roku oraz dożywotniego pozbawiania uprawnień do wykonywania zawodu)
- przepisy o swobodnym uznaniu (np. Jeżeli nauczyciel zachce, to może zmienić datę sprawdzianu na prośbę ucznia, ale nie musi.)
Przepisy zawierające tzw. klauzule generalną są przepisami, które same merytorycznie nie określają skutków prawnych. Klauzulami generalnymi nazywane są tego rodzaju postanowienia, występujące w przepisach prawnych, które uzależniają wydawane rozstrzygnięcia od zgodności z „dobrymi obyczajami”, „zasadami współżycia społecznego” (np. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.)
Obowiązek prawny – polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania się (działania lub zaniechania) (np. Administrator forum jest zobowiązany do powiadomienia użytkowników o planowanej zmianie regulaminu korzystania z forum.) Często niewypełnienie obowiązku powinno lub może pociągnąć za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata skutki prawne.
Rozróżniamy dwa przypadki:
a) gdy niewypełnienie obowiązku „powinno” pociągnąć za sobą skutki prawne (np. Kto wbrew obowiązkowi wyprowadzania swojego psa na spacer, nie robi tego, podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności od jednego do trzech miesięcy.)
b) gdy niewypełnienie obowiązku „może” owe skutki prawne pociągnąć – wtedy, gdy odpowiedni przepis prawa od decyzji określonego podmiotu uzależnia to, czy ten, kto nie zastosował się do odpowiedniego zakazu lub nakazu, ma ponieść owe ujemne skutki prawne, czy też nie (np. Lekarz, który postąpił tak jak w art.2 lub 3 podlega karze grzywny, pod warunkiem, że odpowiedni wniosek, przez uprawnionego oskarżyciela, zostanie wniesiony do sądu..)
Do obowiązków niewymuszalnych zalicza się te zwane naturalnymi (obligatio naturalis), tzn. takie których nie można wymusić, ale w przypadku ich spełnienia nie można zażądać zwrotu
(np. wierzytelności przedawnione).
V. SANKCJE
Sankcje – ujemne skutki prawne, polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jakie powinny nastąpić, jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu czy zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swojego obowiązku. Przepisy prawa ustalają rodzaj i wymiar represji. Dzielimy je na:
a) represyjne
b) egzekucyjne
c) * niektórzy podają jeszcze „sankcje” nieważności
Ad. a) Sankcje represyjne – są złem, dolegliwościami, przykrościami wyrządzonymi tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa.
Polski kodeks karny wyróżnia:
- kary (grzywna, ograniczenie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności)
- środki karne (pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości)
Sankcje karne mogą być:
-...
kamz.pieczykolan