Przegląd Tatarski №2 (2) R 1430 2009 (II).pdf

P rzegląd T aTarski N r 2/2009

Delegacja MZR z wizytą u starosty bialskiego

6 kwietnia 2009 r. delegacja Muzułmańskiego Związ-

ku Religijnego w RP, w składzie: mufti Tomasz Miśkie-

wicz, zastępca przewodniczącego Najwyższego Kolegium

Adam Świerblewski oraz przewodnicząca białostockiej

gminy wyznaniowej Halina Szahidewicz, gościła u starosty

bialskiego, Tadeusza Łazowskiego. Spotkanie poświęcone

było ochronie miejsc pamięci pozostałych po społeczno-

ści tatarskiej na terenie powiatu bialskiego. Na zaproszenie

gospodarza uczestniczyli w nim także Janusz Maraśkie-

wicz, kierownik Delegatury Wojewódzkiego Konserwato-

ra Zabytków, Waldemar Droździak - wójt Gminy Łomazy,

lenie z dotychczasowych kontaktów z dawnym centrum

osadnictwa tatarskiego. Co ciekawe, przodkowie Adama

Świerblewskiego i Haliny Szahidewicz pochodzili ze Stu-

dzianki i okolic. Zwrócono uwagę na potrzebę ochrony

tutejszych miejsc pamięci i pochówku Tatarów z parafii

muzułmańskiej w Studziance. Wójtowie zadeklarowali

dalszą pomoc w opiece nad wymienionymi nekropolia-

mi. Dyskutowano ponadto na tematy związane z praw-

nymi uregulowaniami sytuacji byłych ziem wakufnych

w miejscowościach, które zamieszkiwała społeczność

tatarska.

Krzysztof Iwaniuk, wójt Gminy Terespol, dyrektor GOK

w Łomazach Ryszard Bielecki i dyrektor GOK w Korosz-

czynie Karol Gójski. Obecni byli pasjonaci tatarszczyzny

i regionalizmu: Cezary Nowogrodzki oraz Łukasz Rado-

sław Węda.

Starosta podkreślił wartość znajdujących się na terenie

powiatu cmentarzy tatarskich, mizarów w Studziance i Le-

biedziewie-Zastawku. Zaproszeni goście wyrazili zadowo-

Janusz Maraśkiewicz

stwierdził konieczność prze-

prowadzenia konserwacji co

najmniej dwóch nagrobków

na mizarze w Lebiedziewie-

Zastawku. Jak powiedział

wójt Waldemar Droździuk,

mizar w Studziance jest pe-

rełką naszego rejonu i będzie

dokładał wszelkich starań, aby

zachować, a nawet poprawić

jego stan z uwagi na ożywie-

nia zainteresowania tematyką

tatarską wśród młodzieży Stu-

dzianki i okolicy.

Uczestnicy spotkania

omówili sprawę wydania fol-

deru upamiętniającego osad-

nictwo tatarskie w rejonie

bialskim, co wiąże się z obcho-

dami 330. rocznicy tego wyda-

rzenia. Zgodnie uznano, że warto popularyzować tę tema-

tykę i należy wykorzystać ją w promowaniu turystycznych

walorów tego terenu. Następnie delegacja MZR udała się

na cmentarz tatarski w Lebiedziewie-Zastawku, gdzie kon-

tynuowano dyskusję.

Tekst: Łukasz Radosław Węda

Fot. Jerzy Trudzik

■

Święte Księgi religii monoteistycznych

Staraniem spółki Agora we współpracy z poznańskim

Wydawnictwem Świętego Wojciecha oraz wydawnictwami

Austeria i Faktor ukazała się publikacja na polskim rynku

zgoła bezprecedensowa: Księgi Święte Religii Monoteistycznych.

Jest to 9-tomowa seria, zawierająca 4 tomy Pisma Świę-

tego Starego i Nowego Testamentu , tzw. Biblię poznańską pod

redakcją ks. Michała Petera i ks. Mariana Wolniewicza,

z wstępem Arcybiskupa Metropolity Poznańskiego Stani-

sława Gądeckiego; dwa tomy Tory , czyli Pięcioksięgu Moj-

żesza , w pochodzącym z XIX wieku tłumaczeniu rabina

Izaaka Cylkowa, wraz z jego komentarzami. Przedmową

zaś opatrzył ją Michael Schudrich, Naczelny Rabin Pol-

ski. Do tego dwutomowe tłumaczenie Świętej Księgi is-

lamu, Koranu , dokonane przez prof. Józefa Bielawskiego.

Otwiera je wstęp Muftiego Rzeczypospolitej Polskiej, To-

masza Miśkiewicza. Seria zawiera ponadto Słownik Biblij-

ny – opracowany w Oxfordzie przewodnik po miejscach,

postaciach oraz zagadnieniach wiążących się ze Starym

i Nowym Testamentem .

8 kwietnia 2009 r. można było kupić pierwszy, liczący

830 stron, tom Biblii . Kolejne księgi będą ukazywać się

w sprzedaży co tydzień.

Musa Czachorowski

■

WYdarzeNia i iNFOrMaCJe

Dzień islamu w Katowicach

Z inicjatywy Marka Mo-

ronia, członka Rady Wspólnej

Katolików i Muzułmanów, 9

kwietnia 2009 r. w Bibliotece

Śląskiej w Katowicach odby-

ło się spotkanie zatytułowane

Dzień islamu w Polsce . Wcześ-

niej biblioteka przygotowała

zaproszenia oraz plakat, prze-

kazane Jabbarowi Koubaisy,

zastępcy przewodniczącego

Ligi Muzułmańskiej. Infor-

macja o Dniu została zamiesz-

czona na stronie www.mzr.pl

oraz przekazana w katowickim

Centrum Kultury Islamu LM.

W sali „Benedyktynka” zebra-

ło się 30 osób. Przybyli m.in.

przedstawiciele śląskiego od-

działu Ligi Muzułmańskiej,

z kierownikiem Centrum Kul-

tury Islamu imamem Abdel-

wahabem Boualim na czele,

a także Michał Łyszczarz z Rady Wspólnej Katolików i Mu-

zułmanów. W czasie ponadgodzinnego spotkania Marek Mo-

roń opisał historię i zadania Rady Wspólnej Katolików i Mu-

zułmanów, przytaczając fragmenty deklaracji z roku 1998 oraz

deklaracji końcowej konferencji islamsko-katolickiej, która

odbyła się w Rzymie 6.11.2008 r. Omówił też 600-letnią obec-

ność islamu i muzułmanów w Polsce, informując przy tym

o działalności Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rze-

czypospolitej Polskiej i innych organizacji muzułmańskich

W dalszej części imprezy zaprezentowano slajdy z dziewięciu

dotychczasowych Dni islamu w Kościele katolickim , które odby-

wają się 26 stycznia każdego roku. Pokazano również slajdy ze

strony Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów oraz pierw-

szą stronę Koranu wydrukowanego w 1858 roku w Polsce.

Następnie prowadzący mówił o celowości poznawania islamu:

przydać się tu mogą polskie publikacje, np. leksykon Agaty Ma-

rek i Agaty Skowron-Nalborczyk Nie bój się islamu . W dyskusji,

która się później wywiązała, wskazywano na potrzebę częst-

szego organizowania takich spotkań. Idea Dnia islamu została

przez uczestników spotkania oceniona bardzo pozytywnie.

Tekst: Marek Moroń

Fot. Krzysztof Kuś

■

Tatarzy na piastowskim zamku

Wystawę Tatarzy Polscy – Historia i Kultura , która do końca

marca br. była prezentowana w Szczecinie, przygotował Dział

Wystaw Zamku Książąt Pomorskich, kierowany przez Barbarę

Igielską. To pani kierownik i jej pracownikom należy zawdzię-

czać, że zgromadzono tu eksponaty pochodzące z większości

muzeów w kraju. Przygotowania trwały cały rok, gdyż wiele

czasu zajęła kwerenda zabytków przeprowadzona nie tylko

w muzeach, ale także i w większych bibliotekach. Odbywała

się ona w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Gdańsku i Wroc-

ławiu. Najwięcej eksponatów wypożyczyło jednak Muzeum

Podlaskie w Białymstoku, gdzie od wielu lat gromadzone są

zabytki dotyczące Tatarów polskich. Zajrzano do kolekcji pry-

watnych, nie pominięto także Muzeum w Kórniku, Muzeum

Miasta Gdyni w Gdyni czy Muzeum Ziemi Sokolskiej w So-

kółce.

Otwarcie wystawy w Galerii Gotyckiej Zamku miało

miejsce 18 grudnia 2008 r. Gości powitała dyrektor Zamku

Wioletta Anders, o pracach przy wystawie mówiła jej ko-

misarz, wspomniana już wyżej, Barbara Igielska. Ze stro-

ny społeczności tatarskiej głos zabrali: Halina Szahidewicz,

przewodnicząca Muzułmańskiej Gminy Wyznaniowej MZR

w Białymstoku, Maciej Konopacki z Sopotu, nestor działalno-

ści społeczno–kulturalnej Tatarów polskich i niżej podpisany,

który był konsultantem merytorycznym wystawy.

Co zobaczyliśmy na wystawie? Oczywiście, skoro doty-

czyła ona Tatarów, to nie mogło się obejść bez broni wschod-

niej, którą walczyli nie tylko Tatarzy, ale i rycerze polscy.

Z eksponatów XX-wiecznych zaprezentowano bluzę mun-

durową wraz z czapką Tatarskiego Pułku Ułanów Mustafy

Achmatowicza z okresu wojny z bolszewikami lat 1919-1920,

zobaczyliśmy też bluzę mundurową ułana Szwadronu Tatar-

skiego 13 Pułku Ułanów Wileńskich z lat 1936-1939.

Nikt ze zwiedzających nie mógł przejść obojętnie obok

kilimów modlitewnych produkcji perskiej oraz tureckiej,

sprowadzanych przez Tatarów, jak także przez rozmiłowaną

w oriencie szlachtę polską. Obok nich znalazły się muhiry,

wykonywane ręcznie przez samych Tatarów i drukowane,

sprowadzane przez nich z Turcji i Tatarstanu. Były obra-

P rzegląd T aTarski N r 2/2009

zy Maksymiliana Gierymskiego i Aleksandra Orłowskiego,

przedstawiające walki z Tatarami lub postacie samych Tata-

rów. Tę kolekcję uzupełniały szkice broni wschodniej Jana

Matejki.

Odwiedzający wystawę przystawali przy mapie rozmiesz-

czenia osad tatarskich w dawnej Rzeczypospolitej, którą w la-

tach sześćdziesiątych XX w. wykonał Ali Smajkiewicz z Gdań-

ska, były mieszkaniec Wilna.

Rzucał się w oczy obraz żołnierza I Brygady Legionów

Aleksandra Sulkiewicza, przyjaciela Józefa Piłsudskiego. Jego

autorem jest Maria Dołęga, plastyczka gdyńska. Natomiast jej

córka Zuzanna wykonała portret Farydy Miśkiewicz, rodowi-

tej słonimianki, matki piszącego te słowa. Jako modele posłu-

żyły im archiwalne fotograie.

Odnośnie fotograii, to na gotyckich kolumnach rozwie-

szono aż 6 plansz, ukazujących życie Tatarów od momentu

narodzenia się sztuki fotograii, tj. od końca XIX w., po na-

sze czasy. Były tam portrety, fotograie familijne, zbiorowe,

w tym ze służby wojskowej jeszcze w armii rosyjskiej, a póź-

niej w Wojsku Polskim.

Innym działem tej ekspozycji w wielkiej przestrzeni Gale-

rii Gotyckiej Zamku były gabloty z wydawnictwami poświęco-

nymi islamowi, wojnom z Turcją czy Tatarami z XVII i XVIII

w., wydawnictwa późniejsze, jak tłumaczenie Koranu Bucza-

ckiego z 1858 r., prasa Tatarów polskich z lat międzywojen-

nych XX w.: „Rocznik Tatarski”, „Życie Tatarskie” (kontynu-

acja z lat międzywojennych) oraz „Pamięć i Trwanie”.

Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem zwiedza-

jących, tym bardziej, że podczas niej wyświetlany był ilm po-

święcony Tatarom, którego autorami byli Małgorzata Prokop

i Ireneusz Paczkowski, z Art. Studia w Szczecinie.

O zainteresowaniu nią mogą też świadczyć wpisy do księ-

gi pamiątkowej, w większości życzliwe wobec wystawy i jej

autorów.

Aleksander Miśkiewicz

■

Wystawa Tatarzy Polscy – Historia i Kultura . Galeria Gotycka

Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, 18 XII 2008 – 22

III 2009 r. Komisarz wystawy - Barbara Igielska, aranża-

cja artystyczna - Agata Kosman, konsultant merytorycz-

ny - Aleksander Miśkiewicz, autorzy ilmu - Małgorzata

Prokop, Ireneusz Paczkowski, Art. Studio w Szczecinie.

Podczas otwarcia wystąpił zespół Buńczuk z Białegostoku.

Chrońmy pamięć o przodkach

Polscy Tatarzy, jak każdy zresztą naród, powinni pa-

miętać o swych dawnych wybitnych przedstawicielach. Oni

przecież budowali naszą teraźniejszość, są (a przynajmniej

powinni być) wzorem do naśladowania. Świadectwem do-

brej krwi płynącej w żyłach społeczności. Powodem do

słusznej dumy z wartości, które

przecież dziedziczymy. Dzięki nim

istnieje nierozerwana więź pokoleń

- jesteśmy świadomi własnej toż-

samości; gdy zapomnimy o swoich

godnych przodkach, staniemy się

sierotami bez historii i bez przy-

szłości. Czas jest nieubłagany: lu-

dzie odchodzą, zaś pamięć ulatuje.

Chrońmy ją więc, jeżeli tylko chce-

my pozostać sobą.

Nasi pobratymcy z Litwy po-

stanowili opracować biogramy wy-

bitnych postaci tatarskiej wspólnoty.

To ogromnie cenna inicjatywa, któ-

rej pomysłodawcą jest przewodni-

czący Związku Wspólnot Tatarów

Litewskich dr Adas Jakubauskas.

Współpracowali z nim dr Galim Sit-

dykow, działacz i redaktor naczelny

miesięcznika Lietuvos totoriai oraz dr

Stanisław Dumin z Moskwy, histo-

ryk i heraldyk, autor m.in. Herbarza

Rodzin Tatarskich Wielkiego Księstwa

Litewskiego . Dzięki ich pracy, na początku czerwca br. uka-

że się książka Lietuvos totoriai istorijoje ir kultűroje. Литовские

татары в истории и культуре – czyli Tatarzy litewscy w historii

i kulturze .

Książka zawiera 94 biogramy w dwu wersjach języko-

wych, po litewsku i rosyjsku, poczynając od syna Tochtamy-

sza, chana Złotej Ordy, Dżelal ad-Dina, który dowodził od-

działami tatarskimi w bitwie pod Grunwaldem. Znajdziemy

w niej informacje o naszych przodkach – wojownikach, po-

słach i tłumaczach w służbie królew-

skiej. Są tu noty m.in. generała Józefa

Bielaka, działacza niepodległościo-

wego Aleksandra Sulkiewicza, ge-

nerała Macieja Sulkiewicza, senatora

Aleksandra Achmatowicza, profeso-

ra Stefana Bazarewskiego, prawni-

ków Leona i Olgierda Kryczyńskich,

a także sylwetki Tatarów z Litwy: dra

doc. Kowieńskiego Uniwersytetu

Technicznego Romualdasa Makave-

ckasa (Romualda Makowieckiego),

pułkownika armii litewskiej Alek-

sandrasa Makulavičiusa (Aleksan-

dra Makułowicza), imama meczetu

w Rejżach Danieliusa Makulavičiusa

(Daniela Makułowicza), primabaleri-

ny Olgi Malijenaite i innych.

Redakcja Przeglądu Tatarskiego

przesyła Autorom książki wyrazy

uznania za ten wysiłek. Podejmiemy

również starania, aby ta wielce war-

tościowa - nie tylko dla społeczno-

ści tatarskiej - praca ukazała się też

w języku polskim. Tymczasem chętni do nabycia publikacji

mogą zgłaszać zamówienia na adres: ahma@poczta.wp.pl.

Musa Czachorowski

■

historia

Pułkownik Jakub Azulewicz

– dowódca 6 Pułku Przedniej Straży Wielkiego Księstwa Litewskiego

Czyn zbrojny Tatarów litewskich u schyłku Rzeczypo-

spolitej w II połowie XVIII w. nie znalazł - jak dotąd – od-

zwierciedlenia w postaci odrębnej publikacji, chociaż historycy

pisali dużo na temat udziału Tatarów w konfederacji barskiej,

wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. i powstaniu kościuszkowskim

w monograiach, rozprawach oraz artykułach poświęconych

tym wydarzeniom . Sporo miejsca poświęcono także Tatarom

w edycjach źródeł z tego okresu . Najwięcej uwagi badaczy

skupił Józef Bielak (1741-1794), kawalerzysta, dowódca 4 Puł-

ku Przedniej Straży Wielkiego Księstwa Litewskiego, uczestnik

licznych kampanii i bitew 3 . Inni Tatarzy – dowódcy pułków

jazdy Przedniej Straży, zasłużeni oicerowie walczący w obro-

nie Rzeczypospolitej, nie doczekali się jak dotąd źródłowych

biograii, chociaż wielu z nich na to bez wątpienia zasługuje.

W tym gronie w pierwszej kolejności chlubną kartę zapisał

Jakub Azulewicz (ok. 1745-1794), pułkownik jazdy, poległy

śmiercią żołnierską w obronie Wilna 11 sierpnia 1794 r. 4

Jakub Azulewicz urodził się, według Stanisława Kryczyń-

skiego, około 1745 r. jako syn rotmistrza Aleksandra Mustafy

i Felicjanny z Tuhan-Baranowskich 5 . Natomiast według usta-

leń wydawców spisów oicerów Wojska Wielkiego Księstwa Li-

tewskiego , urodził się około 1731 r. Sporne jest także miejsce

urodzenia. Azulewicze vel Aziulewicze pieczętowali się her-

bem Azulewicz i Alabanda (w polu czerwonym strzała srebrna

żeleźcem ku górze, w szczycie hełmu ręka zbrojna z mieczem

w złoto oprawnym, do cięcia w lewo) 7 . „Znakomity ród po-

chodzenia zawołżańskiego, przybyły na Litwę w połowie XV-

go stulecia wraz z chorągwią juszyńską, do której stale był

zapisany. Podług tradycji pochodzić mają od murzy Erustana

(dlatego to biorą i przydomek Erustan), którego synem miał

być Kurmańczuk , żyjący w końcu XV-go wieku. Ten to Kur-

mańczyk zapewne musiał otrzymać liczne nadania od króla

B. Gembarzewski, Rodowody pułków polskich i oddziałów równoległych od roku

1717 do roku 1831 , Warszawa 1925. W. Konopczyński, Kazimierz Pułaski , Kraków

1931; S. Kryczyński, Tatarzy litewscy. Próba monograii historyczno-etnograicznej (jako

t. III Rocznika Tatarskiego), Warszawa 1938; idem, Jakub Jasiński , Kraków 1948;

idem, Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi , t. I 1772-1800, Wilno 1913; J. Tyszkiewicz,

Z historii Tatarów polskich 1794-1944 , Pułtusk 1998, s. 19-43; L. Żytkowicz, Litwa

i Korona w 1794 r ., Ateneum Wileńskie, t. XII, 1937. Por. L. Kryczyński, Bibliograia

do historii Tatarów polskich , Zamość 1935 i in.

Akty powstania Kościuszki . Wyd. Sz. Askenazy, W. Dzwonkowski, t. I – II,

Kraków 1918; S. Kryczyński, Materiały do historii pułków tatarskich w Polsce, Rocz-

nik Tatarski, t. II, Zamość 1935; S. Tuhan-Baranowski, Z aktów wojskowych o Ta-

tarach litewskich 1782-1792 , Ateneum Wileńskie, 1929 z. 1-2 i in.

3 S. Kryczyński, Generał Józef Bielak (1741-1794) , Rocznik Ta-

tarski, t. I, 1932; idem, Bielak Józef , PSB, t. II, 1936; J. Tyszkiewicz,

Józefa Bielaka służba żołnierska i jego udział w insurekcji kościuszkowskiej , Rocznik

Tatarów Polskich, t. II, Gdańsk 1994; idem, Kampanie 1792 i 1794 roku IV

Pułku Przedniej Straży wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego , (w:) idem, Z historii ...,

s. 19-28.

4 O Jakóbie Azulewiczu pisał dotąd w zasadzie tylko S. Kry-

czyński, Życiorysy zasłużonych muślinów, Jakób Azulewicz, Rocznik Ta-

tarski, t. II, Zamość 1935, s. 407-414; idem, Azulewicz Jakób , PSB,

t. I, 1935, s. 191.

5 Rok (około) 1745 podaje S. Kryczyński, Życiorysy ..., s. 407, ale w PSB już

hipotetycznego roku ur. J. Azulewicza nie wymienia.

Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego ..., s. 250.

7 A. Boniecki, Herbarz polski , t. I, Warszawa 1899, s. 58, s. Dziadulewicz, Herbarz

rodzin tatarskich w Polsce , Wilno 1929, s. 36.

Kazimierza Jagiellończyka, jak tego dowodzą nazwy kilku wsi,

położonych w powiecie trockim, jakto: Ponary-Kurmańczyki,

Poporcie-Kurmańczyki i Lemuciany Kurmańczyki, od dawien

dawna będących w posiadaniu Azulewiczów” - odnotował au-

tor Herbarza rodzin tatarskich w Polsce – Stanisław Dziadulewicz .

Orientalista, dr Jakub Szynkiewicz podaje, że Azjul-Azil-Adil,

to imię własne z języka arabskiego, oznaczające sprawiedliwe-

go .

Dziadulewicz wywodzi pochodzenie Jakuba z linii Smol-

skiego, syna Sieńki, a wnuka Aziula, wzmiankowanych w lu-

stracji Kierdeja, właścicieli dóbr w ziemi trockiej. Synami Smol-

skiego byli Mustafa, Janusz i Hussejn, wzmiankowani w 1665 r.

jako współwłaściciele Ponar-Kurmańczyków i Lemucian–

Kurmańczyków. Mustafa miał m.in. syna Samuela i wnuków:

Macieja – rotmistrza królewskiego, Jakuba, Józefa i Aleksan-

dra. Synami Jakuba byli: Abraham, w roku 1772 chorąży, Józef

– w 1773 r. namiestnik i Aleksander Mustafa, w 1777 rotmistrz

królewski. Aleksander Mustafa był żonaty dwukrotnie: ze

wspomnianą Felicjanną z Baranowskich, a następnie z Feli-

cjanną z Adamowiczów 0 .

19 lutego 1757 r. król August III nakazał ustąpienie z 25

włók w Studziance Eliaszowi Łowczyckiemu i z 8 włók w tejże

wsi Zuzannie Ułanowej. Całość dóbr – 33 włóki w Studzian-

S. Dziadulewicz, op. cit., s. 36.

J. Szynkiewicz, Tłumaczenie słów i nazw orientalistycznych , (w:)

S. Dziadulewicz, op. cit., s. 459.

0 Ibidem, s. 38.

P rzegląd T aTarski N r 2/2009

ce, leżącej w kluczu łomaskim ekonomii brzeskiej, otrzymał

właśnie Aleksander Mustafa Azulewicz i jego żona Felicjanna

z Tuhan-Baranowskich. W ten sposób większość Studzinaki,

w której znajdował się jedyny w tej części kraju meczet, znala-

zła się w rękach Azulewiczów. Cała wieś należała wówczas do

Tatarów . Niezależnie od tego, jaką przyjmiemy datę urodze-

nia późniejszego pułkownika – około 1731, czy około 1745 r.

– nie urodził się on w Studziance, tylko w którymś z tatarskich

dóbr Azulewiczów w ziemi trockiej. Był bowiem synem rotmi-

strza Aleksandra Mustafy i Felicjanny z Baranowskich .

Z analizy źródeł wynika, że ziemię nadaną Tatarom w eko-

nomii brzeskiej w 1679 r. przez króla Jana III Sobieskiego,

otrzymali oni na prawie lennym w zamian za obowiązek służ-

by wojskowej, przy czym cieszyli się stosunkowo dużą swobo-

dą. Zwolnieni byli od czynszów i hiberny, płacili tylko zwykłe

podatki uchwalane przez sejm dla ogółu szlachty. Za zgodą

królewską wolno było Tatarom ziemię sprzedawać, zastawiać,

puścić w dzierżawę, a chociaż nie posiadali praw dziedzicznych

i znajdowali się na łasce królewskiej, były to warunki niezwy-

kle dogodne. Mieli też prawo wyrębu drzewa i propinacji na

swój użytek. W 1697 r. król August II zamienił obowiązek

służby wojskowej na czynsz, potwierdzając przy okazji dawne

prawa. Aleksander Mustafa Azulewicz w 1757 r. ze Studzianki

był z hiberny zwolniony, lecz miał odbywać służbę wojskową

„w rotmistrzowskim poczcie i moderunku” 13 .

Niemal wszyscy Tatarzy, obdarzeni ziemią na prawie len-

nym w ekonomii brzeskiej, w XVII i XVIII w. służyli w wojsku

Rzeczypospolitej. Służyli pod swoimi chorągwiami, należący-

mi do lekkiej jazdy autoramentu polskiego, które wchodziły

w skład pułków: Królewskiego, Buławy Wielkiej Litewskiej

i Buławy Polnej, oraz w chorągwiach magnackich. Kilka po-

chlebnych wzmianek poświęcił Tatarom służącym w jeździe

Jędrzej Kitowicz: „Pod te znaki (lekkie) nie dobierano na towa-

rzystwo koniecznie samej szlachty; wolno tu było być towarzy-

szem i nieszlachcicowi i Tatarowi; dlatego też wielu tu bardzo

służyło Tatarów /.../. Bywali też pod lekkimi znakami rotmi-

strze i inni oicerowie Tatarowie; pod takimi bywała pewniej-

sza dla towarzystwa płaca (żołd). Tatarowie albowiem – kocha-

jący się w trzeźwości i oszczędności - nie wpadają w potrzebę

krzywdzenia innych żołdem /.../” 14 . Najstarszym z oddziałów

tatarskich wojska litewskiego był 4 Pułk Przedniej Straży, który

utworzono w 1733 r. z tatarskich chorągwi nadwornych woje-

wody kijowskiego Potockiego. Początkowo znajdował się na

służbie saskiej, zaś w 1764 r. przeszedł na żołd Rzeczypospoli-

Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograiczeskoju Kommisieju dla rozbora driew-

nich aktow , t. V, Wilno 1871, s. 402-403.

Najprawdopodobniej urodził się w Ponarach–Kurmańczykach, Lemu-

cianach-Kuramńczykach, lub w Adamanciach, które w 1775 r. rtm Aleksan-

der Mustafa wraz z żona sprzedali Baranowskim. Por. S. Dziadulewicz , op.

cit., s. 37-38. Nie znajduje zatem potwierdzenia barwny opis S. Kryczyńskie-

go: „Dzieciństwo swoje Jakób spędził w Studziance, typowej wiosce tatarskiej

z drewnianym meczetem, miziarem i dworkami Tatarów Czymabjewiczów,

Lisowskich, Olejkiewiczów /.../”. Idem, Życiorysy ..., s. 411.

13 A. Kołodziejczyk, Tatarzy regionu bialskopodlaskiego w XVII-XX w .,

(w:) idem, Rozprawy i studia z dziejów Tatarów litewsko-polskich i islamu w Polsce

w XVII-XX wieku , Siedlce 1997, s. 118. Konstanty Górski , Historia jazdy polskiej ,

Kraków 1894, s. 343 przytacza rejestr kompanii lekkiej Aleksandra Azulewicza,

rtm. JKMści i Rzeczypospolitej z roku 1750. Liczyła wówczas 45 koni, sam rot-

mistrz wystawił 5 koni, oicerowie i towarzysze – po 2 konie (czyli oprócz siebie

po 1 pocztowym). Chodzi zapewne o rtm. Aleksandra Mustafę, ojca Jakuba.

14 J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III , Wrocław 1951, s. 322,

324.

tej. Dowodził nim początkowo gen. mjr Czymbaj Murza Rud-

nicki, a od 1764 r. gen mjr Józef Bielak. Wielu Tatarów służyło

także w 1 Pułku Przedniej Straży, zorganizowanym w 1776 r.

z lekkich chorągwi ułańskich. Tatarskim był początkowo rów-

nież 5 Pułk Przedniej Straży; później Tatarzy stanowili w nim

mniejszość 15 .

O młodości i stopniach kariery wojskowej Jakuba Azulewi-

cza w źródłach głucho, aż do 20 marca 1775 r., kiedy to uzyskał

patent oicerski na pułkownika nadwornego pułku królewskie-

go, złożonego z Tatarów . Najprawdopodobniej Azulewicz

służył w pułku od około 1746 r. i dosłużył się przed objęciem

komendy szarży rotmistrza 17 . Przywoływany już S. Kryczyński

podaje, że po związaniu konfederacji barskiej, wojewoda wileń-

ski Ogiński wysłał Azulewicza do chana krymskiego Islam Ge-

reja, aby przy nim „prowadził interesy konfederacji i o wszyst-

kim jej donosił . Trudno o potwierdzenie tego faktu; sam

S. Kryczyński w Polskim Słowniku Biograicznym pomija ten fakt.

Islam Gerej (III) zmarł w 1654 r., a w trakcie konfederacji rzą-

dzili chanatem na przemian inni Gerejowie – Krym, Dewelt

(III), Kapłan (II), Selim (III), Maksud i Sahib (II).

Uchwały Sejmowe z lat 1775–1776 regulowały status od-

działów królewskich następująco: „A iako Milicya Nadwora,

którą Nam przez pacta conventa y prawo ostatniego Seymu

trzymać pozwolono przez czas Panowania naszego wierno-

ści i dzielności swoyey dała dowody, za zgodą wszech Stanów

mieć chcemy: aby Oficeyrowie, towarzystwo, żołnierze oręż

składający w pułkach y batalionie garnizonu naszego Grodziń-

skiego zarówno z komputowemi za żołnierstwo Rzeczypospo-

litej znanemi byli z ta tylko różnością: że też Milicya nasza Na-

dworna iedynie od rozkazów naszych dependująca, z naszych

własnych intrat Królewskich tylko płatną jest y być ma” .

Podróżujący po Rzeczypospolitej w 1778 r. Anglik Wil-

lim Coxe pisał na kartach pamiętnika: „Król posiada oddział

wojska złożony z 2000 ludzi, płatnych z jego prywatnej szka-

tuły i najzupełniej od niego zależnych. Oddział ten składa się

głównie z ułanów, czyli jazdy lekkiej, która grupami na zmianę

tworzy eskortę towarzyszącą jego królewskiej mości. Widzie-

liśmy małą ich cząstkę, około trzydziestu ludzi obozujących

w pobliżu jego rezydencji i mieliśmy później sposobność do-

kładniej im się przyjrzeć. Są to głównie Tatarzy, wielu z nich

wyznaje mahometanizm, a na ich wierności można w zupeł-

ności polegać. Korpus ten jest złożony z panów i poddanych.

Wszyscy oni tworzą szwadron kawalerii, lecz nie są uzbrojeni

jednakowo; każdy z nich – bez względu na rangę – nosi szab-

lę, jak również pistolety, ale panowie mają jeszcze lance, oko-

ło 10 stóp długie, inni zaś miast lanc zbrojni są w karabiny.

Strój ich składa się z wysokiej czapki futrzanej, zielono-czer-

wonej, i spodni tego samego koloru, które przykrywają buty

sięgające aż po kostki, oraz z białej spódniczki dochodzącej

do kolan. Głowy m ają zgolone na sposób polski. Lance ich, na

15 B. Gembarzewski, op. cit., s. 13-15; por. J. Grobicki, Jazda polska za Sasów

i powody jej upadku w tym czasie , Przegląd Kawaleryjski, 1928 z. 4, s. 316, 319,

321.

AGAD: Zbiór Popielów. sygn. 223 (artykuł zawierający ranglisty i ra-

porty), k. 137; B. Gembarzewski, op. cit., s. 15.

17 Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego ..., s. 245, 250. Czyli – jeśli przyjąć za

rok urodzenia 1731 – rozpoczął służbę w wieku 15 lat.

S. Kryczyński, Życiorysy..., s. 411.

Wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego ..., s. 242; Volumina Legum , t. 8, s.

549

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: