Notatki - Bliski Wschód.pdf - Skrypty - ihuw

By Marcin Polkowski

WSZYSTKIE DATY PODANE SĄ „PRZED NASZĄ ERĄ”!!!

1. WPROWADZENIE

Starożytny Bliski Wschód to obszar: Turcji, Cypru, Armenii, Syrii, Libanu, Izraela, Jordanii, Iraku, Egiptu,

zachodnich prowincji Iranu, Egiptu, północnej części Sudanu i Arabii Saudyjskiej (oraz innych państw Płw.

Arabskiego).

Ważną rolę kulturotwórczą w starożytności odegrały krainy: Mezopotamia, Egipt, Elam, Anatolia, Syria i

Palestyna. Krainy te nigdy nie pozostawały w izolacji względem siebie. Więzi kulturowe i ekonomiczne między

nimi powstały w neolicie.

Przełom IV i III tysiąclecia – pojawienie się pierwszych źródeł pisanych w Mezopotamii, Elamie i Egipcie. W

innych miejscach nastąpiło to w III tysiącleciu.

Mieszkańcy bliskiego wschodu to głównie: semicka, indoeuropejska i kaukaska grupa językowa. Największą

rolę odegrały ludy semickie.

Były 3 wielkie fale migracyjne ludności semickiej:

- I fala migracyjna – ok. pierwsza połowa III tysiąclecia – oznaczała pojawienie wschodniosemickich Akadów i

zachodniosemickich Eblaitów. Nie wiadomo czy to była powolna migracja czy zamieszkiwali oni już

Mezopotamię (Akadowie) i Syrię (Eblaici). Mezopotamia, Syria, Palestyna i przylegające do nich obszary od

str. Pustyni syryjskiej były stale zamieszkane przez ludy semickie. Od połowy II tysiąclecia Akadowie i

Sumerowie tworzyli rzeczywistość polityczną i kulturową Mezopotamii, ich osadnictwo koncentrowało się w

północnej części Sumeru – później nazwanej Akadem. W XXIV wieku dzięki Sargonowi podbili cały kraj na

1,5 wieku. W następstwie najazdu Gutejczyków upadło państwo staroakadyjskie. Akadowie pozostali jednak

dominującym ludem południowej Mezopotamii (Sumero-Akadu). Język akadyjski do czasów antycznych

pozostał powszechnym językiem na tym obszarze a w II tysiącleciu był językiem dyplomacji w Egipcie, kraju

Hatti, Mitanni, Syrii i Palestynie.

Eblaitowie uchodzą za najstarszy znany lud syryjski. Utworzyli państwo w 1 połowie III tysiąclecia, długi czas

było potęgą, upadło po najeździe akadyjskich władców: Sargona i jego wnuka Naram-Sina. Ebla utrzymywała

kontakty z Mari i Sumero-Akadem. Od połowy XXIII wieku traciło na znaczeniu, do czasów kananejczyków

dominowali w Syrii.

- II fala migracyjna – schyłek III tysiąclecia do połowy XIX wieku kiedy większość plemion osiadła. Przybycie

Kananejczyków i Amorytów, prowadzących koczowniczy/półkoczowniczy tryb życia. Stopniowo opanowały

większą część Mezopotamii (Amoryci) i Syro-Palestynę (Kananejczycy i częściowo Amoryci). Ich państwa przez

1 połowię II tysiąclecia określały losy tych krain, za wrogów mając jedynie Hurytów na północy. W wyniku

migracji Amorytów powstała Asyria i Babilonia.

- III fala migracyjna – schyłek II tysiąclecia – wędrówki Aramejczyków (XIV wiek – pierwsze grupy

aramejskie w rejonie środkowego Eufratu ,XIII wiek – Hebrajczycy, Moabici, Edomici i Ammonici w

Palestynie, XII wiek – właściwa migracja Aramejczyków do Syrii i Mezopotamii, trwala 3 wieki. Aramejczycy

opanowali większość Syrii oraz północną i środkową (prócz Asyrii) Mezopotamię, wspólnie z Chaldejczykami

zaś południową jej część. Skutkiem migracji była zmiana struktury ludnościowej Bliskiego Wschodu. W tym

czasie kształtował się lud Fenicjan będących prawdopodobnie potomkami kananejczyków.

Z N i NW na Bliski Wschód napływały ludy indoeuropejskie. Od początku II tysiąclecia penetrowali Anatolię.

Pierwsza fala osiedleńcza dotarła tam XIX i XVIII wieku a tworzyli ją: Hetyci, Luwici, Palajczycy i mniejsze

plemiona. Najsilniejsi, Hetyci, na 500 lat zawładnęli większą częścią Anatolii. Od XIV wieku swą obecność w

nadmorskiej części Syrii i Anatolii zaznaczyli Grecy mykeńscy, w SW Anatolii mieli państwo – Ahijawa –

dowód trwałego osadnictwa.

Schyłek II tysiąclecia – z NW na SE migracja Ludów Morza (ludy egejskie, bałkańskie i anatolijskie), w jej

wyniku zmienił się układ sił na B,W. i pojawił się lud indoeuropejski – Frygowie.

Początek I tysiąclecia – w zdominowanej przez indoeuropejczyków Anatolii do potęgi w VII wieku doszli

Lidijczycy. Na zachodnich wybrzeżach A. rozszerzyło się osadnictwo greckich Eolów, Jonów i Dorów.

VIII/VII wiek – Armenię, płn. Mezopotamię i wsch. Anatolię najeżdżali Kimmerowie i Scytowie. Od wschodu

Medowie i Persowie napierali na Asyrię.

Od 1 połowy II tysiąclecia Huryci pojawili się w płn. Syrii i Mezopotamii. W połowie II tysiąclecia powstało

Mitanni – imperium huryckie (płn. Mezopotamia, płn. Syria). Mitanni upadło w XIV wieku.

Nieznana jest przynależność etniczna: Sumerów, Hatytów, Elamitów, Gutejczyków i Lulubejów.

Sumerowie – wynalazcy pisma klinowego, autorzy najstarszych dzieł literackich, przybyli do Mezopotamii w

połowie IV tysiąclecia ze wschodu. Do końca III tysiąclecia dominowali w płd. Mezopotamii.

Elamici – kultura przetrwała do VII i VI wieku (najazdy Asyryjczyków, Medów i Persów).

Egipcjanie – grupa semito-chamicka

2. BLISKI WSCHÓD U PROGU HISTORII – POWSTANIE NAJSTARSZYCH CENTRÓW

CYWILIZACYJNYCH (II POŁOWA IV TYSIĄCLECIA)

2.1 Ponadregionalne związki kulturowe u schyłku neolitu

B.W. – najwcześniejsza rewolucja neolityczna, związki pomiędzy poszczególnymi centrami osadnictwa

powstały już w epoce neolitu, ich zasięg najpełniej odzwierciedlają szlaki handlowe obsydianu:

- do południowopalestyńskiej Beidy

- do południowomezopotamskiego Eridu

- do irańskiego Ali Kosz

Ceramika malowana pozwoliła określić główne kierunki kontaktów ponadregionalnych.

W I połowie VI tysiąclecia były 4 wielkie kręgi kulturowe:

- Dżarmo – obszar Zagrosu

- Hassuna – NE i środkowa Mezopotamia

- Amuk (fazy A i B)

- Czatalhuyuk – SE Anatolia

W 2 połowie VI tysiąclecia w miejsce kultury Hassuna pojawiła się kultura Halaf (obszar k. Hassuma i

wschodnie tereny k. Amuk). W środkowej Mezopotamii k. Samarra (płd. Obszary k. Hassun i obszar

zanikającej k. Dżarmo).

Schyłek VI tysiąclecia – na samym południu Mezopotamii powstała k. Eridu jako preludium do powstania k.

Ubaid w V tysiącleciu przeżywającej rozkwit. K. Amuk została wyparta z Palestyny przez k. Jarmuk.

W Palestynie – k. Jarmuk płynnie przeszła w V tysiącleciu w k. Munhata i Wadi Rabah.

W 2 połowie VI tysiąclecia, kręgi kulturowe:

- Halaf –Płn. Syria, płn. Mezopotamia

- Samarra –Środ. Mezopotamia, środ. i płn. część Zagrosu

- Amuk C – środ. i płd. Syria i Liban

- Jarmuk – Palestyna

Od połowy V tysiąclecia – upadek i zanik k. Halaf, pojawiła się ludność wprowadzająca miedź do użytku.

II połowa V tysiąclecia – cała Mezopotamia w sferze k. Ubaid

2.2 Rewolucja miejska i powstanie pierwszych miast państwa

4100-3800 p.n.e. – faza Ubaid 4, k. Ubaid w apogeum swego rozwoju 3800-3700 – faza schyłkowa k. UBaid

(Ubaid 5)

Kres kultury Ubaid zbiegł się w czasie z niesamowicie szybkim rozrostem społeczności na B.W., powstawały

prężne, lecz lokalne centra kulturowe. Więzi lokalne zminimalizowały znaczenie więzi ponadregionalnych do

poziomu kontaktów handlowo-ekonomicznych bez decydowania o tożsamości kulturowej. Powstające w efekcie

tego lokalne kultury stały się zalążkiem przyszłych miast państw jak np. Uruk w płd Mezopotamii czy Suza w

Suzjanie. Kultury te wprowadziły oba obszary w epokę historyczną.

W 2 połowie IV tysiąclecia rozwój Suzjany stojącej u progu dobrze wykształconej państwowości miejskiej

został zahamowany. W wyniku czynników wewnętrznych lub zewnętrznych Suzjana upadła ekonomicznie a

procesy państwotwórcze zostały przerwane (gdzieniegdzie cofnięte). Kraj się wyludnił, rodzime pismo

zastąpiono sumeryjskim pismem klinowym, Suza zmniejszyła się do 1/3 rozmiaru z poprzedniego okresu, duża

część ludności przeniosła się do Mezopotamii płd.

Był to bodziec który przyspieszył rozwój urbanizacyjny rejonu Uruk, który po katastrofie Suzjany stał

głównym obszarem tworzenia się miast-państw, który doprowadził do wykształcenia się państwowości

sumerów.

Między wczesną fazą kultury Uruk (3700-3300) a późną (3300-3100) ludność rejonu Uruk wzrosła

pięciokrotnie, równomierne rozmieszczenie średnich wiosek zastąpione zostało zgrupowaniami mniejszych

osiedli skoncentrowanych wokół kilku dużych protomiejskich centrów.

W 2 poł. IV tysiąclecia dla rejonu Uruk nie stwierdzono wokół w promieniu 15 km żadnych osiedli, obszar ten

mógł być użytkowany rolniczo. Samo Uruk przekształciło się w miasto osiągając ok. 3100 wielkość 80 ha i ok.

10 tysięcy ludności.

Przejawem umocnienia się państwowości była rozbudowa świątyni E-anna do rozmiarów ogromnego

kompleksu świątynno-gospodarczego. Instytucją wokół której rozwinęła się administracja były właśnie

świątynie. Była ona centrum administracyjnym miast-państw, w późniejszych okresach jej rolę gdzieniegdzie

przejęły pałace.

Od połowy IV tysiąclecia powszechnie zaczęto rozprowadzać wynalezione znacznie wcześnie szybkoobrotowe

koło garncarskie umożliwiając „przemysłową produkcją słabo zdobionej ceramiki.

Ok. 3100 w formie zaawansowanej pojawiło się pismo, w początkowej fazie pismo piktograficzne liczyło ok.

2000 znaków. W 200 lat później przekształciło się w pismo ideograficzne by następnie przejść w pismo

wyrazowo-sylabowe.

Wynalezienie więc pisma jako narzędzia administracji pozwoliło w pełni rozwinąć się państwowości i pozwoliło

również całemu B.W. wejść w erę historyczną.

3. ROZKWIT WIELKICH CYWILIZACJI STAROŻYTNEGO BLISKIEGO WSCHODU W III i II

TYSIĄCLECIU P.N.E.

3.1 Mezopotamia i Elam

3.1.1 Warunki naturalne i krainy historyczne

Mezopotamia (gr. Meso-potamios – kraj między rzekami), nizinny obszar w dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Od

północy i wschodu odgraniczony górami Taurusu Armeńskiego i Zagrosu. Na południu granicą była Zatoka

Perska, przy czym wówczas linia brzegowa była bardziej w głębii lądu. Zachodnią granicą był Eufrat. Na

Mezopotamię składały się 3 krainy geograficzne:

- N i NE część, na północ i wschód od Tygrysu, pasmo wyżyn i przedgórzy Zagrosu i Taurusu Armeńskiego,

niewielka nizina wokół gór Dżebel Hamrin. Chłodny klimat, największa w Mezopotamii ilość opadów,

zaspokajających rolnictwo.

- N i środkowa, największa część Mezopotamii, od północy wyżynna, przechodząca na południu w równiny i

niziny w tym Dżezirę, step gdzie jedynym źródłem wody jest dorzecze Chaburu i rzeki okresowe. Rolnictwo w

dolinach rzek uzależnione od irygacji. Nizinna Dżezira była atrakcyjną siedzibą dla ludów koczowniczych i

półkoczowniczych.

- S część Mezopotamii, płaska, aluwialna dolina Eufratu, Tygrysu i częściowo Dijali. W części wschodniej

jeziora, bagna i zalewy. Ryby stałym składnikiem pożywienia. Trzcian i glina jako materiały budowlane.

SE od Mezopotamii był Elam, dzielił się na Suzjanę i Elam właściwy. Suzjana, stykająca się z Mezopotamią

Płd. na północy wyżynna, sięgająca Zagrosu, na południu przechodziła w podobną do mezopotamskiej nizinę

aluwialną. Rzeki Kercha i Karun stanowiły jej system wodny.

Elam właściwy obejmuje obszary dzisiejszego SW Iranu. Wraz z górami Zagrosu sięga daleko SE. Klimat

surowy a opady trzykrotnie obfitsze niż w Suzjanie i Mezopotamii.

Krainy historyczne Mezopotamii: Sumer, Akad, Babilonia, Asyria, Mitanni, Chaldea.

Mezopotamia Południowa od początków epoki historycznej po Sargona Akadyjskiego zwana Sumerem, przez

resztę III tysiąclecia – Sumero-Akad, przy czym Akadem zwano północną część dawnego Sumeru. Od początku

II tysiąclecia (najazd amorytów), mniej więcej od panowania Hammurabiego zwano ten obszar Babilonią. W 1

połowie I tysiąclecia południowa Babilonia nazwana została Chaldeą.

Początek II tysiąclecia, NE Mezopotamii powstała Asyria, zaś na terenach północnych, nad środkowym i

górnym Eufratem i Chaburem powstało huryckie państwo Mitanni.

Państwa znad środkowego Eufratu (dominujące tu przez 1000 lat Mari). Żadna nazwa nie przylgnęła tu na

stałe, tak samo jak kraina w widłach Dijali i Tygrysu z silnym ośrodkiem politycznym, Esznunną.

Elam historycznie podzielony jest na Suzjanę i Elam. Występowało wiele księstw jak np. Awan, Anszan,

Szimaszki czy Marchaszi.

3.1.2 Źrodła pisane

Mezopotamia ma najlepiej zachowane źródła na całym Bliskim Wschodzie łącznie z Grecją i Rzymem. Dzięki

tabliczkom glinianym które przetrwały do dziś. Przetrwały duże ilości dokumentów z życia codziennego

(umowy handlowe, teksty gospodarcze, akty małżeństwa, adopcji etc), poza B.W. teksty tego typu przetrwały w

niewielkiej liczbie. Źródła przetrwały m.in. dzięki opuszczonym jeszcze w starożytności miasto które pokryte

kurzem, piaskiem i gliną stały się sztucznymi wzgórzami, tzw. Tellami.

Mezopotamskie źródła historyczno-chronologiczne: kroniki, roczniki, inskrypcje królewskie, listy władców,

wykazy urzędników eponimicznych, „listy lat. Mogę one mieć formę pomników (inskrypcje oficjalne) lub

tabliczek glinianych.

Najcenniejsze kroniki to asyryjska „Kronika Synchronistyczna oraz seria kronik neobabilońskich. Roczniki

są specyficzne dla Asyrii i pojawiły się w końcu XIV wieku.

Najliczniejsze są inskrypcje królewskie: fundacyjne, wotywne, opisowo-historyczne, hymniczne. Pierwsze

inskrypcje historyczne pochodzą z XXV wieku z sumeryjskiego Lagasz.

Najważniejsza listy królów: „Sumeryjska lista królów i „Asyryjska lista królów.

Asyryjskie wykazy eponimiczne urzędników limmu (urzędujący 1 rok) często podają obok imienia limmu,

również najważniejsze wydarzenie z danego roku.

Babilońskie listy lat sporządzane w 1 połowie II tysiąclecia, wykazy określeń rocznych,

Inne źródła to też kodeksy i zbiory praw, np. Kodeks Hammurabiego, Kodeks Lipit-Isztara z Isin (XX wiek),

kodeks Ur-Nammu z Ur (XXI wiek). Każdy składa się z 3 części: historyczno-religijnej, normatywnej i

religijno-etycznej.

Źródła dla Elamu, zwłaszcza dla III i II tysiąclecia są nieliczne. Większość koncentruje się na okresie wczesnym

lub medo-perskim.

3.1.3 Historia polityczna Mezopotamii do końca II tysiąclecia p.n.e.

3.1.3.1 Okresy Historyczne:

- Dżemdet Nasr (3000-2800)

- Wczesnodynastyczny (2800-2350) – 3 etapy: pierwszy – (2800-2675), drugi – (2675-2500),

trzeci – (2500-2350)

- Staroakadyjski (2350-2210)

- Gutejski (2210-2120)

- neosumeryjski (2120-2005)

W Babilonii:

- starobabiloński (2005-1595)

- średniobabiloński (1595-1157)

- nowobabiloński (1157-1626)

- chaldejski (626-539)

W Asyrii:

- staroasyryjski (XX-XVII wiek)

- średnioasyryjski (XVI wiek – 935 rok)

- nowoasyryjski (935-612)

3.1.3.2 Okres Dżemdet Nasr 3000-2800 p.n.e.

Brak źródeł historycznych, teksty gospodarcze spisywane w języku sumeryjskim, Sumerowie jako lud

występujący w południowej Mezopotamii od połowy IV tysiąclecia, odkrył pismo i doprowadził do powstania

cywilizacji miejskiej.

W tym okresie ukształtował się podział polityczny Sumeru na miasta-państwa, zasięg terytorium każdego

oznaczał zasięg lokalnego systemu irygacyjnego. W skład państwa-miasta prócz centralnego ośrodka

wchodziło do kilkunastu małych miejscowości.

Miasta państwa rozlokowane były wzdłuż dwóch głównych szlaków wodnych. Nad Eufratem leżały (od

północy): Sippar, Kisz, Nippur, Isin, Szuruppak, Uruk, Ur, Eridu. Nad kanałem Iturun-gal leżały: Kesz, Adab,

Zabalam, Umma, Bad-tibira, Larsa. Na północy nad samym Tygrysem leżało Akszak. Zaś nad wpływającym

do Iturun-gal kanałem Nina-dua leżało Lagasz.

Leżący nad rzeką Dijala i poza Sumerem ośrodek Esznunna stanowił północno-wschodnie peryferie Sumeru.

3.1.3.3 Okres wczesnodynastyczny (starosumeryjski): około 2800-2350 p.n.e.

WD I pozbawiony inskrypcji królewskich, WD II zachowały się tylko w formie inskrypcji fundatywnych i

wotywnych. WD III pokaźny zbiór bogatych w treść inskrypcji.

Emme-baragesi – pierwszy, uwiarygodniony inskrypcją królewską władca miasta-państwa Kisz. Inskrypcja

pochodzi z r. 2700 (WD I). Założyciel 1 dynastii z Kisz. Wg Kroniki z Tummal zbudował świątynię Enlila w

Nippur. Toczył zwycięskie walki z Elamem (nie wiadomo czy jako atakujący czy atakowany).

Kisz- wg sumeryjskiej listy królów pierwsze miasto które po potopie stało się siedzibą „władzy królewskiej.

Nippur – święte miasto Sumerów, nie mające znaczenia politycznego, ze względu na znajdującą się tu świątynię

Enlila i akceptację jej kapłanów, czyniło właściciela suzerenem całego regionu.

Uruk – dominujące na południu miasto-państwo. Jednym z władców był Gilgamesz który odparł atak Agi,

króla Kisz (syn Emme-baragesiego), w efekcie Uruk na kilkadziesiąt lat zdobyło pozycje hegemona oraz zajęło

pobliskie Ur, a wkrótce również po Nippur.

W tym czasie krajem wstrząsały liczne walki czego dowodem jest rozbudowa murów obronnych przez

większość miast Sumeru.

Ok. 2600 Mesilim, król Der, opanował Kisz i poddał zwierzchnictwu miasta północnego i środkowego Sumeru.

Hegemonia Kisz w jego czasach sięgała nawet południowo-wschodniej części Sumeru.

WD III wiedza na temat wydarzeń się powiększa głównie dzieki inskrypcjom z Lagasz. Było ono miastem,

którego tereny były wzdłuż wschodniej odnogi kanału Iturun-gal. Pod rządami dynastii Ur-Nansze (2500-2350)

doszło do dużego znaczenia. Toczyło walki z miastem Umma o żyzne tereny pograniczne. Jeden z

wybitniejszych władców Ur-Nansze – E-ana-tum (ok. 2450 r.), korzystając z osłabienia kontroli Kisz, rozgromił

Ummę, podporządkował środkowy i północny Sumer wraz z Nippur i Kisz. Tytułował się „królem Kisz.

Dotarł daleko w górę Eufratu zajmując państwo Mari, semicki ośrodek w kręgu oddziaływań państw semickich

Syrii i NW Mezopotamii.

Po rozpadzie państwa E-ana-tuma hegemonem został przedst. I dynastii Ur - Mes-ane-pada (ok.2430 r.). Ur

jak i Lagasz były z południa, świadczy to o osłabieniu miast sumeryjskich na północy, w związku z

umacnianiem się semickich Akadów. Napływ kolejnej fali Akadów osłabił struktury państwowe do czasu

wyłonienia się nowych akadyjskich elit władzy.

W 2400 r. En-metena z Lagasz i Lugal-kinisze-dudu z Ur zawarli sojusz międzypaństwowy. Miał regulować

sytuację na południu kraju poprzez podział stref wpływów i wspólne gwarancje w razie zagrożenia z północy

Sumeru.

Ok. 2370 r. książę Ummy Lugal-zagesi podjął próbę zjednoczenia Sumeru. Po zwycięstwie nad władcą Lagasz,

Uru-inim-giną, podbil Uruk, Ur i Eridu na SW. Przyjął tytuł króla Uruk i przeniósł tam stolicę. Jego

inskrypcje z Nippur potwierdzają że jego celem było zjednoczenie Sumeru i przeciwstawienie się infiltracji

akadyjskiej. Panował 25 lat.

3.1.3.4

Okres staroakadyjski 2350-2220 p.n.e.

Sargon (2350-2295) – wedle tradycji był podczaszym na dworze króla Kisz, Ur-Zababy, którego odsunął od

władzy i ruszył na podbój Sumeru. Dzięki opanowaniu Kisz mógł stanąć do walki z Lugal-zagesim. W efekcie

starcia król Uruk poniósł klęskę i został pohańbiony poprzez uwiązanie do bram świątyni Enlila w Nippur.

Zdobyte zostały Uruk, Ur, Lagasz i Umma a ich mury zniszczone. Reszta miast zapewne poddała się bez walki.

Podboje Sargona sięgnęły Zatoki Perskiej. Na podbitych ziemiach lokalni władcy po upewnieniu się co ich

lojalności stali się namiestnikami zarządzającymi w imieniu króla Akadów pod okiem dowódców

garnizonowych. Stolicą ustanowił nie którę z sumeryjskich miast lecz nowo zbudowane miasto Akad na

północnych rubieżach kraju, Sumer stał się Sumero-akadem.

W drugiej połowie panowania Sargon walczył z Elamem podbijając jego zachodnią część wraz z Suzą. Podbił

również północną część Mezopotamii, kolejno podbił: Mari, Jarmutum i syryjską Eblę by dotrzeć do

legendarnych Lasów Cedrowych (góry Amanu) i Gór Srebrnych (Taurus w Anatolii). Sargon przybrał tytuł

„króla świata, pod koniec jego panowania krajem wstrząsało niezadowolenie i bunty.

Za rządów synów Sargona: Rimusza i Man-isztusu krajem wstrząsały powstania i ruchy odśrodkowe które

doprowadziły do utraty wielu zdobyczy Sargona. Za panowania Rimusza uniezależniły się kraje północne, zaś

po wstąpieniu na tron jego brata – Elam.

Syn Man-isztusu, wnuk Sargona, Naram-sin (2270-2235) przybrał tytuł: „króla potężnego, króla akadu, króla

czterech stron świata. Po kilku latach spokoju i stłumeniu rebelii w prowincji Apiszal w kraju wybuchło

powstanie o ogromnym zasięgu i organizacji. Zbuntowały się niemal wszystkie miasta południa (Sumeru), pod

przewodnictwem króla Uruk, Amar-girida oraz większość miast północy (Akadu) z samozwańczym królem

Kisz, Iphur-Kiszem. Naram-Sin po wielu latach ciężkich walk pokonał powstańców. Po restauracji państwa i

struktur administracyjnych opanował ziemie nad środkowym i górnym Tygrysem (późniejsza Asyria) oraz

rejon Chaburu.

Idąc śladami Sargona wyprawił się do Syriio, złupił Eblę, pokonał północnosyryjskie państwo Mukisz, dotarł

do Lasów Cedrowych, przekroczył Taurus i spustoszył południowo-wschodnią Anatolię. Narzucił

zwierzchnictwo królowi Magan, Mannu-dannu a z elamicki władcą, Hitą, zawarł układ o przyjaźni. Pod koniec

panowania toczył ciężkie walki z plemionami górskimi z Zagrosu.

Następca Naram-Sina, Szar-kali-szarri w efekcie tego zagrożenia zdołał utrzymać większość terytorium tylko w

pierwszym okresie panowania. Walcząc z Elamitami i Amorytami nie zdołał oprzeć się atakowi Gutejczyków i

Lulubejów. Ok. 2210 królestwo akadyjskie upadło a kraj na 100 lat pogrążył się w chaosie.

3.1.3.5

Okres gutejski 2210-2120 p.n.e.

Ciemny wiek w historii Sumero-akadu. Praktycznie brak zachowanych źródeł. Upadek gospodarczy i

kulturowy, zanik bądź rozpad struktur administracyjnych, niekiedy też regionalnych. Zaniedbanie systemu

kanałów irygacyjnych w efekcie podcięcie podstaw egzystencji społeczeństw osiadłych.

Najeźdźcy z Zagrosu nie zasymilowali się, ich władcy tytułowali się „Królami Gutejczyków, wg Sumeryjskiej

Listy Królów przez 91 lat było 21 „królów.

Gutejczycy zachowali własną organizację i gospodarkę plemienną (pasterstwo). Nie osiedlali się w miastach lecz

jako lud półkoczowniczy wędrowali w poszukiwaniu łupów. W większym stopniu ich łupieżcze działania

dotknęły Akad, co pozwoliło Sumerowi szybciej otrząsnąć się z zniszczeń i odbudować ekonomię oraz uzyskać

swobodę polityczną.

Notatki - Bliski Wschód.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: