WYKŁAD 1 - 27.11.2007r.
§ Przedmiot, zakres, zadania pedagogiki
· Podstawowa aparatura pojęciowa pedagogiki
· Metody badawcze w pedagogice
· Analiza podstawowych składników treści teorii wychowania
· Metody i środki wychowania
· Przedmiot i zadania dydaktyki, jako nauki o nauczaniu – uczeniu się
· Cele kształcenia ogólnego i zawodowego
· Zasady nauczania
· Metody nauczania – uczenia się
· Metoda problemowa Besed-Learning
· Cele kształcenia – operacjonalizacja i taksonomia celów
Pedagogika (gr. paidagogos, pais – chłopiec, ago – prowadzę)
· W starożytnej Grecji, niewolnika, który odprowadzał dziecko swego pana do szkoły nazywano paidagogos. Tym samym mianem określano niewolników greckich będących wychowawcami i nauczycielami dzieci obywateli rzymskich.
· Nauka o wychowaniu człowieka.
Pierwotnie terminem pedagogika obejmowano wszystkie czynności związane z opieką, nauczaniem i wychowaniem dzieci. Stopniowo pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się problematyką wychowawczą zarówno w sensie praktycznym.
(!) Twórcą nowożytnej pedagogiki był Jan Amos Komeński, który sformułował problemy badawcze dla pedagogiki. Przedstawił je w dziele pt. „Wielka dydaktyka” w 1657r.
Rozwój pedagogiki był trudny. Dopiero pod koniec XIX w. ukształtował się zasób wiedzy pedagogicznej dysponującej aparatem naukowej analizy zagadnień wychowania. Zaczęły się tworzyć nowe dziedziny pedagogiki (społeczne, lecznicza, opiekuńcza).
Przedmiotem pedagogiki wg Kunowskiego są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie, tworzące pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego wszechdstronnego rozwoju ludzi.
Współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką, o całej rzeczywistości wychowawczej, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie jak ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska.
Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo lecz również te niezamierzone i żywiołowe.
Wg Godlewskiego przedmiotem badań pedagogiki jest rzeczywistość wychowawcza ulegająca ciągłym zmianom w osobowości człowieka ale i stosunkach społecznych.
Przedmiotem badań jest człowiek w określonych warunkach społecznych, który nie tylko ulega zmianom w toku badań ale i pod ich wpływem. Są nim także układy otwarte, w których nie można dokładnie ustalić liczby czynników i wpływów wywołujących określony skutek, określone następstwo wychowawcze. Człowiek jest bowiem w ciągłym procesie rozwoju, podlega rozmaitym i nieoczekiwanym wpływom, bodźcom zarówno natury wewnętrznej jak i zewnętrznej.
Wg Wincentego Okonia wychowanie obejmuje również samowychowanie i samokształcenie, a przy tym świadome i zamierzone oddziaływanie takich czynności jak wszelkie organizacje, zwłaszcza młodzieżowe, środki masowej komunikacji, zakłady pracy, kluby.
Przedmiotem badań pedagogiki może być wychowanie ujmowane jako:
· Zadanie ukształtowania człowieka określonej jakości - PEDAGOGIA
· Fakt historyczno-kulturowy, czyli myślenie o wychowaniu jako fakcie – PEDAGOGIKA
Mamy do czynienia z dwiema pedagogikami:
· pedagogika, której przedmiotem jest wychowanie pojmowane jako zadanie formułowania człowieka, określonej jakości (tzn. który coś umie, coś wie). Ta pedagogika jest metodyką
· pedagogika, której przedmiotem jest myślenie o wychowaniu jako fakcie (nie ma nagich faktów), który jest wszechobecny, ma swoją dramaturgię, żywiołowość.
Rozwój pedagogiki ujawnia się również w zmianie jej przedmiotu badań. Skłania do przyjęcia tezy, iż jest to rozwój pedagogii ku pedagogice, czyli od postulatu tworzenia przez pedagogię projektów kształtowania człowieka określonej jakości ku pedagogice opisującej interpretującej wychowanie jako fakt historyczno – społeczny.
Nie oznacza to jednak dyskwalifikacji pedagogii. Oznacza tylko zróżnicowanie statusów pedagogii i pedagogiki oraz krytykę stanowiska.
· Obejmuje problematykę wychowawczą dorastającego pokolenia, ale również wychowania i ukształcenia ludzi dorosłych
· Zagadnienie funkcjonowania systemu szkolnego i oświatowego z punktu widzenia rozwoju społeczno – ekonomicznego społeczeństwa
Nie tylko więc opisuje ona fakty, ale je objaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania: jak i dlaczego przebiegają takie czy inne procesy wychowawcze oraz jak powinny być one organizowane. (Od praktyki do teorii).
- Do nauk społecznych
- Do nauk humanistycznych o podbudowie przyrodniczej
Wychowanie bywa różnie określane w literaturze polskiej
Wg Bogdana Suchodolskiego
kształtowanie ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach współczesnej cywilizacji, aby potrafili podołać zadaniom, które im stawia, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli ku czemu i jak dążyć z jakich źródeł czerpać radość życia.
Wychowanie jest przygotowaniem człowieka do zadań jakie powstają w wyniku współczesnej cywilizacji. Jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia.
Wg R. Wroczyńskiego rozwój osobowości to system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych
Wg K. Sośnickiego wychowanie to ciąg skutków w osobowości wychowanka
Wg Heliodora Muszyńskiego wychowanie to świadoma działalność jednych osób zamierzających do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowości wychowanka.
Wg Kunowskiego jest wspomaganiem rozwoju wychowanka
Inne definicje wychowania ujmują to zjawisko jako całokształt procesów, za pomocą których jednostka ludzka rozwija swe zdolności, postawy, kształtuje formy zachowania w pozytywnej wartości dla społeczeństwa, w którym żyje.
Istota wychowania humanistycznego.
Poszukiwanie i urzeczywistnianie wartości człowieka w wychowanku od początku jego życia aż po jego zwieńczenie jest istotą wychowania humanistycznego.
Wychowanie jest szczególnym przypadkiem socjalizacji. Nauczyciele przekazujący wiedzę, czy rozwijający konkretne umiejętności wg przygotowanych konspektów – nie podejmujący wysiłku zrozumienia istoty istnienia człowieka w jego dążeniu ku przyszłości nie wychowują, a jedynie stoją na straży interesów społeczności lokalnej w zakresie kształtowania psychiki dziecka wg panującego w środowisku kulturowego wzoru osobowości.
Wpływy wychowawcze
· Socjalizacja 80%
· Samowychowanie 10%
· Wychowanie 10%
Znaczenie wychowawcze
Jako proces:
wówczas mówimy o wychowaniu jako czynności. To proces długotrwały. Znaczny udział w procesie ma także osoba wychowawcy.
Jako zjawisko społeczne:
Paradygmaty wychowania
wychowanie jako intencjonalny proces ukształtowania osobowości.
Wychowawca to ten, który w imieniu społeczeństwa i dla dobra jednostki stara się przekształcić osobowość człowieka, aby stała się najbliższa wzorowi.
Intencjonalność – wychowawca w imieniu społeczeństwa stara się przekształcić osobowość człowieka, aby stała się najbliższa wzorowi.
Teza: „Wychowajmy lepszego człowieka a stworzy on lepszy świat, lepsze społeczeństwo”.
„homosowieticus” przez prof. Tischnera
· Historia udowadnia, że człowiek (brak tekstu...)
· Wychowanie jako wzmacnianie efektów procesów socjalizacji
· Wychowanie jest procesem adaptacyjno – przystosowawczym do istniejącej rzeczywistości
· Wychowawca jest tym który (brak tekstu...)
Teza: „Stwórzmy lepsze społeczeństwo, a ono wychowa lepszego człowieka”
· Wychowawca jest tym, który w imieniu świata zastanego ma przystosować młodego człowieka do życia.
· Przez wychowanie przystosujemy człowieka do życia.
Wychowanie rozumiane jako proces wspomagania indywidualnego rozwoju jednostce.
Ta strategia różni się od dwóch poprzednich. Odpuszczamy sobie myśl o społeczeństwie. Myślimy tylko o jednostce.
Wychowanie – może być okazją do indywidualnego rozwoju jednostki i racjonalnego wyboru z tych ofert, które zastały świat stwarza.
Wychowawca – jego rolą jest sprawić, aby człowieka dużo wiedział o sobie i świecie, gdyż można mniemać, że jego wybory będą bardziej racjonalne.
Wszystkie te strategie zmieniają się jak zmienia się rzeczywistość . Trzeba wykorzystywać 3 strategie, ponieważ się uzupełniają.
Samorealizacją zajmują się przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych. Jednym z czołowych przedstawicieli jest Abraham Maslow, psycholog. Dokonał on syntezy różnych kierunków teoretycznych filozofii, socjologii, psychologii, którego przedmiotem była samorealizacja – ujęcie holistyczne (całościowe).
W naukach społecznych samorealizację rozumie się jako pewną właściwość człowieka, dzięki której osiąga on poczucie szczęścia, spełnienia swoich marzeń, zdolności, odczuwania radości, egzystencji w świecie. Proces ten przybiera różne formy: działalność artystyczna, zabawa, nauka, praca.
Psychologowie traktują samorealizację jako potrzebę
Filozofowie jako wartość
Zachodzi znaczna zbieżność między samorealizacją jako procesem urzeczywistniania potencjalnych zdolności i samowychowaniem, jako takim kierowaniem własnym rozwojem, aby owe zdolności optymalnie wykorzystać w życiu. Wspólnym elementem jest przedrostek „samo”, co oznacza, że podmiot jako byt autonomiczny, sam decyduje o własnym rozwoju.
Samowychowanie musi być związane z pozytywnym systemem wartości. Występuje także proces samowychowania i samorealizacji, a ukierunkowanych na realizację wartości zła. Wówczas mówimy o pseudowychowaniu i pseudorealizacji.
Socjalizacja – jest to proces wychowania rozumiany jako proces dojrzewania i wrastania w grupę społeczną. Najpierw wrastamy w rodzinę, grupę rówieśniczą, instytucje państwowe, naród, kulturę, ludność. Trwa przez całe ludzkie życie. Jest wpływem społecznym na jednostkę, który prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Kompetencje – zdolność rozumienia bądź odczuwania pewnych zjawisk społecznych i kulturowych.
W wyniku socjalizacji człowiek uzyskuje kompetencje:
· technicznie - umie coś zrobić, osiągnąć jakieś cele np. zachowanie dziecka przy stole, nakrywanie do stołu, odnoszenie się do rodziny, zachowanie się w miejscach publicznych, wyrażanie stosunku do symboli narodowych, kultury, przyrody itp.
· komunikacyjne – interakcje człowieka z drugim człowiekiem
Socjalizacja – uspołecznienie wg Kowalskiego.
W polskiej tradycji kulturowej mianem uspołecznionego określenia się tego, kto w swoich działaniach kieruje się nie tylko własnym interesem, ale także potrzebom innych osób.
Uspołecznioną jest osoba wyrastająca poza swój egocentryzm, osoba nie narzucająca się otoczeniu, pozbawiona odruchu dzielenia się wszystkimi swoimi przemyśleniami, obawami, czy też lękami, ze środowiskiem i osobami.
Mechanizmy socjalizacyjne- czynniki społeczne i psychiczne przyczyniające się do nabywania i utrwalania określonych zachowań społecznych jednostki:
· Role społeczne (będące głównym atrybutem osobowości)
· Odruchy warunkowe (powstaje na bazie poglądu i skojarzonego z nim bodźca np. głodne dziecko – matka z butelką mleka)
· Kanalizacja (społeczeństwo determinuje sposoby zaspokajania potrzeb przez jednostkę – ukształtuje usposobienia, gusty)
· Motywy (związane są z rozwojem zainteresowań jednostki, jej pragnieniach, potrzebach, czyli kulturowo zdeterminowanych siłami dynamizującymi jednostkę do określonego zachowania się np. dążeniem do przywództwa w grupie
· Aspiracje społeczne (nadbudowane są nad motywami, również angażują człowieka w realizację określonych celów, są na ogół odległe, określają spodziewany wynik)
· Identyikacja – akomodacja (stosunek jednostki wobec grupy utożsamianie się własnych interesów człowieka z interesami i wartościami grupy – podporządkowanie się grupie
· Internalizacja – aproksymacja (reakcja na reprezentowane przez grupę wartości
Socjalizacja nie ogranicza się do prostego oddziaływania grupy na jednostkę.
Mamy tu do czynienia z przystosowaniem jednostek do zastanych warunków i wymagań grup społecznych oraz przybliżaniem form zachowań i zadań wynikających z treści uznawanych w danej grupie wartości i celów.
Zarówno akomodacja jak i aproksymacja są czynnikami, które umożliwiają rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym.
Metody badawcze w pedagogice są definiowane w różny sposób.
Wg Tadeusza Kotarbińskiego metoda, czyli system postępowania, jest to sposób wykonania czynu złożonego, polegający na określonym doborze i układzie działań składowych a przy tym uplanowiony i nadający się do wielokrotnego stosowania.
Wg Stefana Nowaka metody badań to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby i opracowania, analizy i interpretacje danych empirycznych, służące do uzyskania maksymalnie/lub optymalnie/ uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.
Wg Kamińskiego metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego. To określony i powtarzalny sposób rozwiązanie problemu.
Wg Dutkiewicza sondaż diagnostyczny
· Pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenia jego zasięgu, poziomu i intensywności, następnie ocenę i w wyniku tego – na zaprojektowanie modyfikacji
· Zastosowanie tej metody nie daje możliwości wyjaśnienia pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w zbiorowości
Wg Pilcha metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.
Wg Zaczyńskiego eksperyment pedagogiczny jest metodą badania naukowego określonego wycinka rzeczywistości/wychowawczej/, polegający na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do niego jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.
· Zdaniem niektórych pedagogów eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji
· Jest to metoda bardzo przydatna w rozwijaniu dydaktyki, lecz w praktyce wychowawczej ze względu na wątpliwości metodologiczne i etyczne jest rzadko stosowana
Wg Kamińskiego Monografia pedagogiczna
· To takie postępowanie, które prowadzi do opisu instytucji wychowawczych „struktury sformalizowane” np. szkoła, spółdzielnia mieszkaniowa itp.
· Metoda badań, której przedmiotem badań są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
Metoda indywidualnych przypadków – sposób badań polegający na analizie jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych
Przykłady:
· Młodzież nadużywająca alkohol (indywidualnych przypadków)
· Alkoholizm młodzieży, jako zjawisko społeczne (sondaże diagnostyczne)
· Działalność komitetu antyalkoholowego (monografia)
· Wpływ uświadomienia i propagandy prowadzonej przez komitet antyalkoholowy na alkoholizm młodzieży (eksperyment)
METODY UCZENIA SIĘ
Metoda – gr. metodos – badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów
Forma oznacza zewnętrzną, organizacyjną stronę procesu kształcenia (tzn. lekcja, wycieczka, praktyki uczniowskie, praca domowa, zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne) działalności, a więc różne składowe środowiska przyrodniczego i społecznego (otoczenia, szkoły, urządzenia szkolne, pomoce naukowe, podręczniki, książki, czasopisma i inne materiały dydaktyczne).
Metoda kształcenia to dynamiczny proces formowania się człowieka polegający na ciągłym wyborze treści, sposobów działania nauczyciela i ucznia, oraz takim doborze warunków, aby wychowanek przeżywał kształcenie jako własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcję a zarazem by jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji.
Typologia metod:
I. Asymilacji wiedzy (podające)
1. Pogadanka (rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawana uczniom pytania)
2. Dyskusja (wymiana zdań)
3. Wykład (to bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości jakiemuś audytorium)
4. Opis (zaznajomienie uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami czy wydarzeniami historycznymi)
5. Opowiadanie (polega na przedstawieniu jakiejś lekcji rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie)
6. Praca z książką (to opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych a więc czasopism, radia, telewizji, nagrań kasetowych i płytowych)
II. Samodzielnego dochodzenia do wiedzy
1. Problemowe
...
Delightful93