Patologie rynku pracy
Patologie rynku pracy w organizacji
Pracoholizm
Mobbing
Wypalenie zawodowe
Stres zawodowy
Pewna specyficzna forma uzależnienia od pracy wykraczająca poza przyjęte w danej społeczności normy
Zaburzenie psychiczne podobne do uzależnień typu alkoholizm i narkomania
Termin po raz pierwszy użyty w roku 1968 przez W. Oatesa (zjawisko negatywne)
Symptomy pracoholizmu
Przymus pracy
Zaangażowanie
Obniżenie zadowolenia z wykonywanej pracy
Pracoholizm jako syndrom uzależnienia
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD -10 wskazuje następujące objawy:
zwiększenie czasu pracy
podejmowanie coraz większej liczby zadań
koncentracja celów, myśli i uwagi na pracy z pomijaniem innych spraw życiowych
utrata kontroli nad własnym zachowaniem
subiektywna niemożność zaprzestania pracy
zmniejszenie satysfakcji z pracy
lęk i napięcie
objawy somatyczne
różnica między zaangażowaniem w pracę a pracoholizmem polega na utracie poczucia czasu przez osobę zaburzoną
przekroczenie bariery utrzymującej równowagę człowiek – otoczenie
Cechy charakterystyczne:
hektyczna mobilność
nerwica niedzielna
Pracoholizm jako proces
I faza – wstępna (prodromalna):
Zwiększanie ilości pracy, stopniowe podporządkowanie wszystkiego zadaniom zawodowym, narastające poczucie wyczerpania i zmęczenia, stany lękowe i depresyjne oraz towarzyszące temu objawy somatyczne
II faza – krytyczna
silny przymus pracy, narastające objawy uzależnienia powodują próby kontroli swojego zachowania i czasu pracy
przerwy w pracy wywołują lęk
brak kontroli zachowania
funkcjonalne zaburzenia somatyczne przeradzają się w zmiany stałe (nadciśnienie, choroby układ pokarmowego, zawały itp.)
III faza – chronicznego uzależnienia
całe życie pracoholika skupione jest wokół pracy
Źródła pracoholizmu
Czynniki osobowościowe:
Potrzeba uznania i akceptacji, lęk przed porażką, zaniżone poczucie własnej wartości, skłonność do zawyżonego perfekcjonizmu, stawianie sobie wysokich wymagań
Ucieczka przed samotnością, poczuciem małej wartości
Grupę ryzyka stanowią osoby stanu wolnego, które spędzają nadmiernie dużo czasu w miejscu pracy, co może redukować istniejące relacje towarzyskie i powodować trudności w nawiązywaniu nowych kontaktów pozazawodowych
Do uzależnienia od aktywności zawodowej u mężczyzn bardzo często prowadzi duże nasilenie określonych potrzeb, szczególnie dominacji i agresji i osiągnięć (dzisiaj zamiast kolczugi mężczyzna zakłada garnitur od Hugo Bossa i staje do walki o władzę, a potem o jej utrzymanie)
Typy pracoholizmu wg Robinsona
Pracoholicy niestrudzeni (praca wykonywana „pod przymusem wewnętrznym”)
Pracoholicy bulimiczni (praca wykonywana z przerwami, „na ostatnią chwilę”)
Pracoholicy z deficytem uwagi (nieustanne myślenie o pracy, brak wytrwałości, zaburzenie koncentracji , poszukiwanie nowych stymulatorów)
Pracoholicy „rozkoszujący się” (drobiazgowość, perfekcjonizm, trudności z zakończeniem pracy)
Pracoholicy „troskliwi”
Typy pracoholizmu wg Franaszek
Pracoholizm pozorowany
„pracusie”, dyspozycyjni, oddani całym ciałem i duszą firmie bez reszty, brak czasu dla siebie i swoich bliskich
siedzą w pracy po godzinach, bo szef jeszcze nie wyszedł
Pracoholizm tymczasowy
wynika z atmosfery nieustannej pracy w firmie
Pracoholizm obsesyjny
dotyczy głównie osób, którym udało się znaleźć stanowisko zgodne z wykształceniem, umiejętnościami i aspiracjami (teraz trzeba pokazać co potrafię)
utożsamiają się z firmą bardziej niż z własną rodziną
zabierają prace do domu
Pracoholizm niewolniczy (mobbingowy)
Pracoholizm ucieczkowy
Pracoholizm twórczy
artyści, dziennikarze, pisarze, naukowcy itp. (w czasie relaksu często wpadają na genialne pomysły i zabierają się do pracy)
Pracoholizm nominowany
melancholicy (perfekcjoniści podporządkowujący się procedurom i regulaminom) stanowią największa grupę wśród osób pracowitych ze skłonnością popadania w pracoholizm
cholerycy są wręcz nominowani na pracoholików od urodzenia (ukierunkowani na cel, szybcy w działaniu)
Pracoholizm z wyboru
pracę traktują jako wyzwanie, hazard, jest dla nich stylem życia, a nie tylko sposobem zdobywania pieniędzy
Karoshi
Zjawisko nagłej śmierci w wyniku przepracowania i stresu.
Pierwszy przypadek karoshi odnotowano w Japonii w 1969 r.
Dotyka nagle ludzi w pełnym zdrowiu, w okresie wielkiej aktywności.
Statystyki
Anglik pracuje 39,8 godzin tygodniowo
Włoch o pół godziny krócej
Francuzi - 38,36 godzin
Irlandczycy - 37,9
Austriacy pracują 35,3 godziny tygodniowo
Hiszpanie - 35,9
Przeciętny Polak pracuje 41,6 godzin w tygodniu.
Jesteśmy w ścisłej czołówce najwięcej pracujących utrzymujemy się od kilku lat.
Rady dla pracoholików w terapii
1. Przemyśl, czy w swoim życiu o czymś ważnym nie zapomniałeś. Zastanów się, jakiej wartości chcesz poświęcić więcej czasu - rodzinie? zdrowiu? spotkaniom ze znajomymi? hobby?
2. Postaraj się dostarczyć sobie innej przyjemności poza pracą. Przypomnij sobie, co kiedyś lubiłeś robić.
3. Wprowadź nową organizację swojego czasu, tak aby oprócz pracy znalazło się także miejsce na odpoczynek. Odreaguj stres i problemy w pracy.
4. Jeśli czujesz, że grozi Ci pracoholizm, porozmawiaj o tym z kimś bliskim. Dzięki temu spojrzysz na siebie z odpowiedniego dystansu, łatwiej dostrzeżesz błędy w swoim postępowaniu.
5. Naucz się robić rzeczy przynoszące satysfakcję.
6. Raz w miesiącu zorganizuj spotkanie towarzyskie ze znajomymi spoza pracy.
7. Znajdź przynajmniej dwie rzeczy niezwiązane z pracą, które będą dla Ciebie rzeczywistym źródłem radości i satysfakcji.
Pierwsze badania nad mobbingiem w środowisku pracy prowadzono w Szwecji na poczatku lat 80. XX wieku.
Badania dotyczyły sytuacji, w której współpracownicy lub przełożeni szykanują jedna osobę przez dłuższy czas, aby pozbyć się jej z firmy.
„Mobbing jest to nieetyczne, wrogie, systematycznie powtarzające się zachowanie wobec współpracowników” (H. Leymann
systematyczne trwające, co najmniej kilka miesięcy, zachowania mające na celu izolowanie pracownika od społecznego otoczenia, pozbawienie go godności, pokazanie mu, że jest nikim, rozbicie jego dotychczasowej tożsamości, doprowadzenie go do całkowitej bezradności i bezsilności.
Proces mobbingowania
Faza I – konflikt podlegający ciągłej eskalacji, pomimo tego, iż ofiara chce zażegnania konfliktu
Faza II – rozpoczynają się systematyczne, wrogie działania wobec jednej osoby w zespole; ofiara zaczyna przejawiać objawy stresu
Faza III – w konflikt wkracza kierownictwo firmy, ale sytuacja ofiary się pogarsza
Faza IV – ofiara mobbingu ponosi porażkę, zaczyna mieć kłopoty ze zdrowiem, pojawiają się zaburzenia psychiczne
Faza V – wykluczenie ofiary ze środowiska, zwolnienie z pracy
Taktyki stosowane podczas mobbingu
Taktyka upokorzenia nieuzasadniona krytyka, pouczanie, upokorzenie, publiczna nagana, zniesławienie, dyskredytacja, wyśmiewanie, ignorowanie, sarkazm, przymus pracy w nieodpowiednich warunkach
Taktyka zastraszania ustne groźby, terror telefoniczny, używanie wulgaryzmów, obraźliwe uwagi, szydzenie, stosowanie przemocy fizycznej, zastraszanie zwolnieniem z pracy
Taktyka pomniejszenia kompetencji niejednoznaczne, sprzeczne polecenia, nielogiczne odmowy próśb, nierealistyczne terminy wykonania prac, przydzielanie bezsensownych zadań do wykonania, obciążanie zadaniami ryzykownymi, wstrzymywanie istotnych informacji, izolacja, nagłe przerywanie rozmowy, gdy osoba wchodzi do pomieszczenia, w którym ta rozmowa się odbywa, zaniżanie kwalifikacji, ograniczanie czasu wolnego pracy, presja czasu, publiczna nagana, nieuzasadnione zarzuty o postępowanie niezgodne z etyka zawodową, stwarzanie i rozpowszechnianie plotek oraz nieprawdziwych informacji
45 zachowań mobbingowych wg Leymanna
Oddziaływania utrudniające możliwości komunikowania się (11)
Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne (5)
Działania mające na celu zburzyć społeczny odbiór osoby (15)
Działania mające wpływ na jakość sytuacji zawodowej i życiowej (7)
Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary (7)
Kiedy mamy do czynienia z mobbingiem?
Jednorazowy konflikt nie jest mobbingiem; aby uznać, iż powyższe zachowania noszą znamiona mobbingu, muszą być spełnione dodatkowe warunki:
okres prześladowań 6 miesięcy
dość duża częstość występowania
ofiara nie jest w stanie bronić się sama
Źródła amerykańskie, przeciwnie niż Leymann, wykluczają z działań mobbingowych wszelkie sposoby dręczenia psychicznego, które powstają na tle rasowym i seksualnym
Kim jest mobber?
Prześladowca
manipuluje emocjami otoczenia, wywiera silną presję, żongluje poczuciem winy
charakteryzuje się dużą niecierpliwością i agresją
ma osobowość narcystyczną i oczekuję, że inni będą go tak postrzegać
ma trudności w odróżnieniu umiejętności przywódczych od szykanowania
reaguje zimną obojętnością lub wściekłością na krytykę ze strony innych
osoba, która mu się sprzeciwiła staję się jego osobistym wrogiem, którego będzie niszczył na każdym kroku
jest skoncentrowany na sobie
Portret osoby mobbingowanej
ludzie w różnym wieku i w różnych środowiskach pracy
ludzie z różnym poziomem wykształcenia
osoby przebojowe i ekspansywne, „niepokorne”, ale również słabsze psychicznie, których łatwiej upokorzyć
Przyczyny szykanowania w miejscu pracy
zła organizacja pracy (nieczytelne reguły oceniania, brak sprecyzowanych wymagań itp.)
narcystyczne kierownictwo (buduje w pracy relacje oparte na strachu)
budowanie obrazu osoby na podstawie pojedynczego negatywnego wydarzenia
Skutki mobbingu:
Następstwa psychiczne: depresja, zakłócenia koncentracji, stany zwątpienia, stany strachu, które mogą prowadzić do zapaści nerwowej, a nawet do prób samobójczych
Następstwa psychosomatyczne: zakłócenia pracy serca, zakłócenia oddechu, bóle głowy, pleców i karku, zakłócenia snu, choroby skóry, choroby żołądka i jelit.
Efekty mobbingu
obniżenie motywacji do pracy
niesprawiedliwe postępowanie
uniemożliwienie pełnego wykorzystania umiejętności, zdolności i zaangażowania pracujących w firmie osób
maleje poczucie odpowiedzialności pracowników za firmę
maleje zaufanie kadry zarządzającej do pracowników
firma traci wiarygodność
zniszczona kariera
problemy zdrowotne
pogorszenie sytuacji materialnej
Najbardziej zagrożone zawody
taksówkarz
pracownik pomocy społecznej
pracownik służby zdrowia
nauczyciel
Z badań Leymanna wynika, że około 14% ofiar
wywodzi się ze środowisk dydaktycznych – nie
tylko szkół, uniwersytetów, ale także placówek
naukowych.
Regulacje prawne
Od stycznia 2004 roku obowiązują w Polsce znowelizowane zapisy Kodeksu Pracy, w których po raz pierwszy znalazło się słowo mobbing – art. 94.3
Zapisy te :
podają prawną definicje mobbingu zawierająca większość cech stwierdzonych do tej pory przez badaczy zjawiska
wskazują na realną groźbę negatywnych skutków dla zdrowia ofiary, zostawiając diagnozowanie tych przypadków w rękach lekarzy czy psychologów
pokazują środki zaradcze w sytuacjach ostatecznych – prawo do zadośćuczynienia i prawo do odszkodowania.
ujawniono w latach 70.
do Polski problematyka ta dotarła pod koniec lat 80-tych
Kogo dotyczy?
pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie w danym zawodzie, sukces i rozwój
zawody służb społecznych (nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, pracownicy społeczni, pracownicy służb ratowniczych, policjanci i inni)
Reprezentanci powyższych zawodów doświadczają coraz więcej stresu, z którym trudno sobie poradzić, wyczerpują się, są chronicznie zmęczeni, coraz mniej zadowoleni z pracy.
Postawy typowe dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym
angażowanie się w prace całym sercem
duże oczekiwania względem własnej osoby
negowanie własnych granic obciążenia
spychanie na dalszy plan własnych potrzeb i interesów
dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań
Czym jest wypalenie?
Wypalenie to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. (Maslach, Jackson )
Komponenty wypalenia
Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonalnie, a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone. (Maslach, Jackson)
Depersonalizacja dotyczy negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są odbiorcami usług danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony. (Maslach, Jackson)
Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy (Maslach, Jackson)
Ujęcia definicyjne
Wypalenie jest stanem zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger, Richelson).
Wypalenie jest stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowanego długotrwałym zaangażowaniem w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym (Pines, Aronson).
...
mmoni1