Szrotowek-szkodnik.pdf

Szrotówek kasztanowcowiaczek

(Cameraria ohridella) - groźny szkodnik kasztanowca białego.

Prof. dr hab. Gabriel Łabanowski

Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach

Szrotówek kasztanowcowiaczek jest motylem z rodziny kibitnikowatych (Gracillaridae), który

został opisany w 1985 roku przez Deschka i Dimić w Macedonii, gdzie został odkryty na

kasztanowcu białym rosnącym nad jeziorem Ohrydzkim. W Polsce uszkodzone liście kasztanowca

białego przez larwy tego motyla zaobserwowano po raz pierwszy na początku lipca 1998 roku w

Ogrodzie Botanicznym w Wojsławicach k/Wrocławia (Łabanowski i Soika 1998). Masowy pojaw

tego motyla i silne uszkodzenie drzew w południowych rejonach kraju, między innymi w rejonie

Cieszyna, Pszczyny i Raciborza obserwowano w 1999 roku (Ćwiklińska i Ćwikliński 2001), a

pierwsze uszkodzenia liści kasztanowca białego w Słubicach zaobserwowano w 2001 roku.

Obecnie występuje powszechnie w całej Polsce w dość dużym nasileniu powodując brązowienie i

przedwczesne opadanie liści. W 2002 roku nasilenie szkodnika było wyjątkowo duże, a dodatkowo

panująca susza spowodowała to, że już we wrześniu nastąpiło wypuszczanie liści z pąków śpiących

na wierzchołkach pędów i pojawienie się licznych kwiatostanów. Taka sytuacja stwarza

niebezpieczeństwo częściowego przemarznięcia pędów wierzchołkowych, a nawet całych konarów

drzew.

Od 1992 roku szrotówek kasztanowcowiaczek jest plagą prawie we wszystkich krajach Europy, a w

2002 roku odnotowano go także po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii i na Ukrainie. O jego dużym

zagrożeniu dla kasztanowca białego w Europie świadczy fakt, że w styczniu 2001 roku z inicjatywy

Unii Europejskiej stworzono specjalny program badawczy pod nazwą "CONTROCAM" (Control of

Cameraria), w obrębie którego współpracują naukowcy z 8 instytutów badawczych (Francja -

INRA, Niemcy - TUMUC, Czechy - CSIOCB, Szwajcaria - CABI i UBERN, Austria - UBW,

Włochy - UTRS i Grecja-TEIK). Celem tego programu jest opracowanie agrotechnicznych i

biologicznych metod zwalczania szrotówka, ale póki co naukowcy pracują nad takimi

zagadnieniami badawczymi jak: ustalenie zakresu roślin żywicielskich, szybkość i czynniki

warunkujące rozprzestrzenianie się, wykorzystanie feromonu płciowego do wykrywania i

określania liczebności motyli, określenie składu gatunkowego i nasilenia drapieżców i pasożytów,

ustalenie warunków potrzebnych do rozwoju poszczególnych stadiów rozwojowych i zimowania

itp. Wyniki uzyskane w ramach programu "CONTROCAM" były prezentowane na Europejskim

Kongresie Entomologicznym w Thessalonikach (7-13.10.2002) i wywnioskować można z nich tyle,

że do praktycznych zaleceń zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka jest jeszcze daleka droga.

Rozpoznanie szkodnika

Motyle mają długość 2,8-3,8 mm, ich skrzydła przednie są barwy czerwonozłotoochrowej z białymi

przepaskami czarno obrzeżonymi, czułki są nitkowate, prawie tak długie jak ciało. Jaja są płaskie,

owalne długości 0,2-0,4 mm, barwy białej. Larwy przechodzą cztery stadia rozwojowe, długość

larw I stadium wynosi 0,4-0,5 mm, a ostatniego osiąga 3,5-4,5 mm. Poczwarki są brązowe, długości

3,5-5 mm umieszczone w jedwabistym kokonie, stąd w części przedniej mają spiczastą ostrogę do

przebijania kokonu i skórki liścia.

Rośliny żywicielskie

Szrotówek kasztanowcowiaczek wyraźnie preferuje kasztanowca białego (Aesculus

hippocastanum), w znacznie mniejszym stopniu uszkadza liście kasztanowca krwistego (A. pavia),

kasztanowca żółtego (A. flava) i kasztanowca czerwonego (A. xcarnea), a nie rozwija się zupełnie

w liściach kasztanowca drobnokwiatowego (A. parviflora), kasztanowca gładkiego (A. glabra) i

Aesculus indica. W Austrii obserwowano również małe miny na klonie, jaworze (Acer

pseudoplatanus) i klonie zwyczajnym (A. platanoides), ale nie są to typowe rośliny żywicielskie dla

tego owada.

Rozprzestrzenianie się szkodnika

W ciągu sześciu lat od wykrycia szrotówek kasztanowcowiaczek rozprzestrzenił się w całej

Macedonii i Serbii. W 1989 roku jego pojawienie notowano w Chorwacji - w pobliżu Zagrzebia, w

Austrii - w pobliżu Linzu i w Bułgarii koło Sofii. Na Węgrzech po raz pierwszy zauważono

szrotówka w 1993 roku w pobliżu granicy austriackiej i w Czechach w południowej części Moraw.

W Niemczech pierwsze uszkodzone drzewa przez szrotówka odnotowano w 1996 roku w

południowo wschodniej Bawarii i w pobliżu Drezna, a we Włoszech owad ten jest obserwowany od

1992 roku, we Francji od 1998 roku, w Holandii i w Turcji od 1999 roku, a w Wielkiej Brytanii po

raz pierwszy zanotowano go w 2002 roku. Mechanizmy rozprzestrzeniania się szrotówka są dwa:

na krótką odległość przez wiatr, na długi dystans przez środki transportu, przy czym o szybkości

przemieszczania decyduje zagęszczenie drzew kasztanowca.

Rodzaj uszkodzeń

Szrotówek kasztanowcowiaczek zasiedla zarówno stare jak i młode drzewa kasztanowca białego,

głównie przy ulicach i w parkach miast, a także wzdłuż dróg. Gąsienice I stadium zjadają górną

warstwę komórek miękiszowych liścia tworząc mały, okrągły chodnik o średnicy 1-3 mm tzw.

minę. Gąsienice III stadium żerowisko silnie powiększają, a mina larwy IV stadium zajmuje

powierzchnię 4-8 cm2 pomiędzy nerwami bocznymi i osiąga długość 3-4 cm. Pierwsze miny na

liściach pojawiają się w połowie maja, a całkowite zniszczenie liści przez gąsienice II pokolenia ma

miejsce już w sierpniu. Na jednym liściu może być ponad 200 min, a na pojedynczym listku do 50

min. Szkodliwość szrotówka polega na zmniejszeniu powierzchni asymilacyjnej liści, czego

wynikiem jest skrócenie przyrostów pędów i zmniejszenie wielkości owoców lub całkowity brak

owocowania. Prawdopodobnie krótkotrwała defoliacja drzew nie będzie powodem ich zamierania,

ale wczesne pozbawienie drzew liści przez kolejne kilka lat może do tego doprowadzić.

Przyspieszenie opadanie liści o 1-1,5 miesiąca następuje wówczas, jeżeli drzewo utraci więcej niż

90% powierzchni asymilacyjnej.

Zarys biologii

W Europie Środkowej w ciągu roku rozwiją się 3-4 pokolenia, w Polsce obserwuje się trzy

pokolenia, które zachodzą na siebie. Zimują poczwarki otoczone kokonem w opadłych liściach, z

których w ostatnim tygodniu kwietnia lub pierwszym tygodniu maja wychodzą pierwsze motyle.

Lot motyli trwa w zależności od warunków pogody 2-3 tygodnie, a największe nasilenie liczebności

motyli pokolenia zimującego występuje na początku maja, co przypada na główny okres kwitnienia

kasztanowców. Motyle I pokolenia najliczniej pojawiają się pod koniec czerwca, motyle II

pokolenia na początku sierpnia, zaś od połowy września obserwuje się już motyle III pokolenia.

Motyle wszystkich pokoleń przesiadują masowo na pniach starszych drzew są jednak aktywne w

godzinach pomiędzy 6 a 13, a największa liczba kopulacji odbywa się w godzinach pomiędzy 9 a

11 rano. Samice składają jaja na górną stronę liści pojedynczo, najczęściej obok nerwów bocznych,

rzadziej w pobliżu nerwu głównego. Jedna samica składa w ciągu życia od 20-30 jaj, a na jednym

liściu może znajdować się do 65 jaj. Rozwój embrionalny jaja trwa 2-3 tygodnie. Okres żerowania

gąsienic I pokolenia trwa od połowy maja do połowy lub końca czerwca. Przepoczwarczenie

następuje w połowie czerwca i trwa 2 lub nawet 3 tygodnie. Motyle II pokolenia występują w lipcu,

a często nawet do połowy sierpnia. Okres żerowania gąsienic tego pokolenia ma miejsce w sierpniu,

a przy zimnej pogodzie do połowy września. Część gąsienic tego pokolenia zapada w stan

spoczynku tzw. diapauzę. Motyle III pokolenia są aktywne we wrześniu, a gąsienice żerują w

październiku, a następnie zimują. Okres żerowania larw trwa przeciętnie 4 tygodnie. Stadium

poczwarki trwa około 2 tygodnie, ale ostatniego pokolenia przynajmniej 6 miesięcy ze względu na

zimę. Poczwarki zimujące są bardzo odporne na niskie temperatury i wytrzymują w lutym

temperaturę -23°C, a w marcu -19,5°C.

Czynniki biologicznego zwalczania

Naturalne pasożytowanie gąsienic szrotówka jest bardzo niskie i wynosi w I i II pokoleniu około

0,2%, w III pokoleniu blisko 3,2%, w IV pokoleniu dochodzi do 7% i w V pokoleniu niecałe 5,6%.

Duży procent pasożytowania obserwuje się tylko w miejscach, gdzie szrotówek występuje dłużej

niż 10 lat. Gąsienice są niszczone przez 20 różnych gatunków pasożytów, ale głównie z rodziny

Eulophidae. Najczęściej spotykanymi pasożytami są: Phigalio pectinicornis, Phigalio agraules, P

soemius, Hemjptarsenus dropion, Chrysocharis pentheus, Baryscapus sp., Sympiesis sereicornis,

Minotetrastichus ecus, Pteromalus sp. Czynnikiem ograniczającym efektywne niszczenie szrotówka

przez pasożyty jest ich samowyniszczanie się np. pasożyt jednego gatunku - Phigalio agraules

pasożytuje na pasożycie innego gatunku Minotetrastichus frontalis, lub też pasożyt gatunku

Minotetrastichus frontalis pasożytuje na pasożycie na larwach swego co prowadzi do samozagłady.

Znane są dwa gatunki pasożytów poczwarek szrotówka: ektopasożyt - Minotetrastichus frontalis i

endopasożyt Pediobius saulius. Poza pasożytami niewielką rolę w biologicznym zwalczaniu

odgrywają ptaki, a głównie trzy gatunki sikorek. Jednak niszczą one zaledwie około 3% gąsienic, a

czynnikiem ograniczającym ich drapieżnictwo jest zbyt niskie zagęszczenie. Mrówki, drapieżne

owady i pająki nie mają żadnego znaczenia w zmniejszaniu liczebności szrotówka.

Zwalczanie chemiczne

Do zwalczania gąsienic w formie opryskiwania drzew używane są preparaty z grupy inhibitorów

biosyntezy chityny np. Alsystin (triflumuuron) i Dimilin (diflubenzuron), którymi niszczono

98-100% gąsienic w zależności od liczby zabiegów. Preparat z grupy juwenoidów - Insegar

(fenoksykarb) wykazywał niższą skuteczność. Podobnie na Węgrzech zadowalające zwalczanie I i

II pokolenia gąsienic uzyskano opryskując drzewa na początku lotu motyli preparatem z grupy

inhibitorów biosyntezy chityny - Nomolt 15 SC (teflubenzuron). Jednak ze względu na

zanieczyszczenie środowiska i możliwość zatrucia ludzi w terenach zurbanizowanych zamiast

opryskiwania prowadzi się aplikację preparatów układowych bezpośrednio do pnia tzw.

mikroiniekcję. Polega ona na wywierceniu otworów w pniu na wysokości około 1 m, o średnicy 8

mm i na głębokość 5 cm, a następnie wpuszczeniu do nich preparatu wyposażonego w odpowiedni

nośnik, który gwarantuje równomierne jego rozprowadzenie po całym drzewie i nie powoduje

fitotoksyczności. We Włoszech uzyskano pozytywne wyniki zwalczania szrotówka

kasztanowcowiaczka po zastosowaniu abamektyny i imidachlopridu, ale skuteczność w dużym

stopniu zależała także od czasu aplikacji. W Polsce pierwsze doświadczenia nad zwalczaniem

szrotówka kasztanowcowiaczka metodą mikroiniekcji założono w Skierniewicach 26 lipca 2000

roku stosując kapsuły firmy Mauget pod nazwą Imicide zawierające 10% imidachlopridu i dwa

różne nośniki. Obserwacje dokonane po roku od aplikacji (23 sierpnia 2001) wskazały, że na

drzewach traktowanych średnia liczba min/liść była w zależności od nośnika od prawie 6 do ponad

11 razy niższa niż na drzewach kontrolnych. Dalsze badania przeprowadzone w latach 2001-2002 w

Skierniewicach i we Wrocławiu nad aplikacją różnych formulacji imidachlopridu metodą

mikroiniekcji w celu uniknięcia uszkodzenia drzew kasztanowca białego przez szrotówka

zakończyły się powodzeniem. Na ich podstawie ustalono optymalny termin stosowania preparatu,

który chroni drzewa przed inwazją szkodnika.

Zwalczanie szrotówka innymi metodami niż chemicznie

Najprostszą metodą ograniczającą występowanie szkodnika jest zbieranie opadłych liści i

natychmiastowe ich niszczenie, aby nie dopuścić do wylotu motyli. Liście wraz z larwami

szkodnika można niszczyć przez spalenie lub w dłuższym czasie przez ich kompostowanie w

pryzmie przykrytej ziemią lub folią, gdzie temperatura musi osiągnąć ponad 40°C.

Przyszłościowym rozwiązaniem zwalczania samców szrotówka może być wykorzystanie feromonu

płciowego samicy, który został zidentyfikowany jako (8E, 10Z) - tetradeca-8, 10-dienal przez Ales

Svatosa z Pragi w 1999 roku. Uruchomienie przemysłowej produkcji atraktantu płciowego daje trzy

możliwości zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka: masowe wyłapywanie samców na pułapki

lub opaski lepowe nasycone atraktantem, niedopuszczenie do kopulacji przez dezorientację samców

rozproszonym atraktantem, oraz nanoszenie kropli płynu zawierającego feromon i truciznę, która

zwabiałby, a następnie uśmiercała samce.

Literatura:

Ćwikliński L., Ćwiklińska J. (2001): Nieco więcej o szrotówku kasztanowcowiaczku. Ochrona

Roślin, 5/6. 10-12. Labanowski G., Soika G. (1998): Szrotówek kasztanowcowiaczek zagraża

kasztanowcom w Polsce. Ochrona Roślin, 12:12.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: