Krytyka Literacka 2009.pdf

KRYTYKA LITERACKA: listopad 2009

Page 1 of 63

Udostępnij Zgłoś nadużycie Następny blog»

Utwórz bloga Zaloguj się

KRYTYKA LITERACKA

pod redakcją Witolda Egertha i Tomasza Sobieraja ● ISSN 2084-1124

LITERATURA SZTUKA FILOZOFIA ESEJE RECENZJE FELIETONY WIERSZE OPOWIADANIA

______________________________________________________________________

Spis treści

► 2012 (8)

► 2011 (78)

► 2010 (41)

▼ 2009 (4)

► grudzień 2(

▼ listopad (2)

Recenzja: Jan Siwmir

PYTANIA NA ŹLE

ZADANE

ODPOWIE...

Recenzja: Karol

Maliszewski

SAJGON

Recenzja: Jan Siwmir PYTANIA NA ŹLE ZADANE

ODPOWIEDZI

Autor: Michał Dec-Budziszyński

Trzeba być nie lada buntownikiem, aby w dobie panującego

wszechobecnie chrześcijaństwa pluć mu w twarz. Feuerbach nie wahał

się jednak zadrzeć z Bogiem i światem. Za karę został opleciony spiskiem

milczenia, skazany na zapomnienie, ignorowany. A mimo to jego myśl

żyje i zapładnia podobne mu dusze. Według Feuerbacha religia jest tylko

„snem ducha ludzkiego”. Człowiek przetransponował swoje fantazje i

pragnienia na fikcyjną, urojoną postać Boga. I zrobił to na swój obraz i

podobieństwo. A taki zabieg okazał się bardzo groźny w skutkach; jeśli

bowiem człowiek czyni dobro, to nie dlatego, że szanuje innego

człowieka, ale dlatego, że wisi nad nim kij w postaci kar boskich, albo

marchewka z obietnicą raju. Co oznacza, że człowiek nie może być z

gruntu dobry, że bez Boga jest wyłącznie zgniłym odpadkiem. Taka wizja

relacji Bóg – człowiek nie odpowiadała temu wielkiemu myślicielowi.

Taka wizja obca jest także Janowi Siwmirowi, który swoim poetyckim

wyznaniem, zawartym w Pytaniach na źle zadane odpowiedzi , walczy z

Bogiem, czasem i ... ludźmi – takimi jakimi są, bo chciałby, aby byli inni.

Mówi o złudzeniach, jakie mamy w związku z Bogiem, o wątpliwościach

związanych z jego istnieniem, o wygrażaniu pięścią temu, którego

przecież być nie może, aż w końcu o nadziei, która wbrew rozumowi

pulsuje gdzieś pod skórą, każe wypatrywać znaków i trwożliwie rozgląda

się za czymś, co zaprzeczy nieodpartej logice. I która ostatnia umiera.

____________________

Adres do korespondencji

t.sobieraj@wp.pl

AUTORZY TEKSTÓW

Józef Baran

Klaudia Bączyk

Mariusz Bober

Jan Z. Brudnicki

Maciej Cisło

Michał Dec-Budziszyński

Stanley Devine

Marek Doskocz

Witold Egerth

Stanisław Esden-Tempski

Piotr Grobliński

W.A. Grzeszczyk

Łukasz Jasiński

Zbigniew Joachimiak

Krzysztof Jurecki

Katarzyna Karczmarz

Roman Kaźmierski

Marcin Królik

Andrzej Jerzy Lech

Marek Ławrynowicz

Przemysław Łośko

Dariusz Magier

Roberto Michel

Joanna Mieszkowicz

Janusz Najder

Krzysztof Niemczycki

Stanisław Obirek

Bo jeśli Boga nie ma, to kogo postawić zamiast niego na piedestale?

Drugiego człowieka, jak chciał Feuerbach? Tyle że ten drugi człowiek jest

w odczuciu Siwmira wyłącznie „myśliwym” potrafiącym zdobyć się na

wiele wyrzeczeń, żeby móc skrzywdzić bliźniego, li tylko dla własnej

przyjemności.

Zadano nam ten świat jak pracę domową z matematyki czy fizyki, lecz

jest ona źle zadana, gdyż nie można obliczyć prawidłowego wyniku. Co

gorsza, trudno znaleźć właściwe pytania, aby po nich dojść do tego, gdzie

tkwi błąd. Zwłaszcza, że zmienna, jaką jest czas, za każdym razem

przybiera inny grymas, grymas rosiczki pochłaniającej swe ofiary.

Gdy po raz pierwszy przeczytałem tomik poezji Jana Siwmira uderzył

mnie właśnie ten filozoficzno- egzystencjalny nurt, obecny niemal w

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: listopad 2009

Page 2 of 63

Edward Pasewicz

Dariusz Pawlicki

Robert Rutkowski

Jan Siwmir

Tomasz Sobieraj

Wioletta Sobieraj

Jan Stępień

Andrzej Tchórzewski

Janusz Termer

Marek Trojanowski

Joanna Turek

Igor Wieczorek

Bohdan Wrocławski

Adam A. Zych

każdym wierszu. Dopiero, gdy wróciłem do niego po raz kolejny,

zauważyłem jak bardzo szczere są te miniatury, jak dramatyczne. Poezja

z natury rzeczy jest sprawą osobistą, nie każdy jednak uchyla rąbka

zasłony prowadzącej do najintymniejszych miejsc mózgu. Popatrzmy

choćby na wiersz ludzie w twojej duszy :

...są takie dni kiedy słyszysz w ludziach

jak żądze szepczą w zmowie

i chwile w których rozumiesz

że to odbicie lustrzane

tego co drzemie w tobie

ORAZ

J.W. Goethe

Jarosław Hašek

S.I. Witkiewicz

____________________

Te miejsca to nie wyuzdane, erotyczne wyobrażenia, ale pełna

świadomość nie tylko swojej dobrej strony, lecz i tej okrutnej.

Krwiożercze pragnienia Siwmira spotkać można w wielu wierszach. W

jednym miejscu żałuje on, że lawiny przysypują nie tych, co trzeba, w

innym mówi „czasy zarazy miały swe dobre strony”. Albo woła:

... podejdę pod wasz dom

i zawołam

teraz wasza kolej

na strach

Na zakończenie wypada podkreślić, że tak jak postulowała wielka polska

poetka W. Szymborska (którą zresztą Jan Siwmir jest zafascynowany),

każdy wiersz przedstawiony w Pytaniach na źle zadane odpowiedzi , jest

odrębną całością, gdzie forma podąża za treścią, a przy tym wszystkie one

brzmią spójnie i stanowią świadectwo doskonałego warsztatu.

Te wiersze nie są przeznaczone dla większości ludzi, one zaistnieją

wyłącznie w świadomości wybranych. I miejmy nadzieję, że tą właśnie

drogą potoczy się dalszy rozwój kariery pisarskiej Jana Siwmira. Wbrew

temu, co twierdzi sam autor, poezja nie jest egalitarna, jest elitarna.

Być może Jan Siwmir, z racji swego nonkonformizmu, zarówno w formie

jak i w treści zostanie milcząco oskarżony i skazany, lecz przecież on sam

dobrze wie, iż „poeci pośmiertnie odmierzają czas”.

Jan Siwmir, Pytania na źle zadane odpowiedzi , Wydawnictwo SPP, Warszawa 2009.

Poleć to w Google

Recenzja: Karol Maliszewski SAJGON

Autor: Tomasz Sobieraj

Krytyk i eunuch z jednej są parafii,

Obaj wiedzą jak – lecz żaden nie potrafi.

Tadeusz Boy-Żeleński

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: listopad 2009

Page 3 of 63

Kiedy już krytyk otrząśnie się ze zniewagi i postanawia udowodnić, że

dwuwiersz Boya to krzywdzące uogólnienie, może zrobić się interesująco

– szczególnie, gdy tym krytykiem jest nauczyciel, historyk filozofii i

doktor nauk humanistycznych w jednej osobie, mentor nowych pokoleń

ludzi pióra, sędzia poetów i pisarzy, Karol Maliszewski. Zaiste, człowiek

to wielkiego ducha, skoro postanowił poddać się publicznej wiwisekcji i

opublikować, częściowo za pieniądze podatnika, „osobiste wyznania

wyzwalające oczyszczający wstrząs” – że posłużę się cytatem z Sajgonu ,

w najkrótszy sposób charakteryzującym tę książkę.

Gdyby jednak ktoś spodziewał się w wydaniu Maliszewskiego dzieła tej

miary, do jakiej przyzwyczaili nas współcześni klasycy tego gatunku, jak

np. Masłowska, Kalicińska czy Stasiuk, rozczaruje się – i to pozytywnie.

Wiem, to co piszę, jest herezją. Jednak od naszego bohatera dzieli te

osoby dystans niełatwy do pokonania. W przeciwieństwie bowiem do

krótkich jak u słabego czwartoklasisty zdań Stasiuka, Maliszewski pisze

zdaniami długimi, złożonymi, pozwalającymi nabrać oddechu i pędu,

wskazującymi na lepszy warsztat pisarski; od Kalicińskiej różni go to, że

pisze o rzeczach ważkich, a nie o pierdołach dla egzaltowanych pań i

unika nieistotnego dialogowania, zaś od Masłowskiej dzieli go ta gruba

kreska, która rozgranicza ludzi w pewnym sensie światłych od

półanalfabetów. Także w warstwie fabularnej autor Sajgonu potrafi

wznieść się nieco wyżej, i z reporterskiej powłoki przedstawiającej życie

prowincji uczynić pretekst do sporu o uniwersalia – czyni to trochę

nieporadnie, naiwnie, ale zawsze jest to przynajmniej próba nadania

literaturze istotności, a nie zwykłe wynurzenia gminnego pisarza.

Odwrócona aksjologia, tak niepokojąca autora, wysuwa się zatem na

pierwszy plan podskórnego obiegu tej książki, na równi z zagadnieniami

egzystencjalnymi i ontologicznymi, przedstawionymi może niezbyt

odkrywczo, trochę infantylnie, jednak – o czym należy pamiętać – nie

jest to praca filozoficzna, nawet nie powieść w ścisłym słowa tego

znaczeniu, a jedynie zbiór refleksji nad rozkładającym się światem i

postępującym zbydlęceniem człowieka. Dlatego to, że Maliszewski nie

potrafi narzucić sobie pisarskiej dyscypliny, pisząc często w sposób

chaotyczny, rwący się jak nie przymierzając pijacka opowieść, nie jest w

stanie umniejszyć wartości tej książki jako głosu nad stanem

człowieczeństwa.

Można też czytać Sajgon jako utwór stanowiący z jednej strony wyraz

umiłowania swojej małej ojczyzny, a z drugiej jako przejaw frustracji i

kompleksów małomiasteczkowego nauczyciela, niedocenianego literata i

starzejącego się nieuchronnie mężczyzny. Nie mniej znaczący jest

interwencyjny charakter niektórych fragmentów książki, w których autor

poddaje krytyce lokalne władze (a nawet system polityczny kraju, będący

tutaj formą jakiejś zwyrodniałej demokracji zbliżonej do narodowego

socjalizmu), wytyka upadek wartości duchowych, wskazuje na

intelektualną nędzę literatury, literatów i krytyków, ujawnia niesmaczne

kulisy konkursów poetyckich i niezasłużonych karier poetów, w pełnym

świetle pokazuje głupotę systemu edukacji i jego pracowników, obnaża

miałkość i nieuctwo krytyki. Dostaje się nawet kościołowi i klerowi, co

świadczy o odwadze Maliszewskiego, albo o skłonnościach

samobójczych. Zastanawia tylko, jak to jest, że wcielone w różne postacie

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: listopad 2009

Page 4 of 63

tej książki literackie alter ego Karola Maliszewskiego oraz on sam,

bohater tej niepowieści, taplający się w bagnie polskiej rzeczywistości,

nie ulegają zabrudzeniu, stanowiąc wzór etycznego dandyzmu – to już

zalatuje bajkami z mchu i paproci, na które pan doktor nas nie nabierze.

Także wzorcowa mądrość bohaterów-narratorów występujących w

Sajgonie wydaje się podejrzana i nieco śmieszna, przywodzi bowiem na

myśl wypracowania uczniów podstawówek, w których programowo

przedstawiają się jak skrzyżowanie św. Franciszka i Batmana, ale cóż,

licentia poetica – chociaż w przypadku prozy mocno tkwiącej w świecie

realnym, winna być dawkowana z umiarem.

Zdumiewa nieco pojawiający się w tej książce erotyzm. Zdumiewa nie

tym, że jest, ale że taki bezbarwny, jak w mongolskim pornolu. Widać

autor wyszedł z założenia, że dla każdego coś miłego, bo to zwiększy

sprzedaż, ale mistrzem gatunku to on nie jest. Wykorzystałem swoje

skrzywienie zawodowe i wykonałem drobną analizę zachowań

seksualnych przedstawionych na kartach tej książki. W sumie, na 27

rozdziałów Sajgonu , w 14 pojawia się jakaś forma seksu, czyli w ponad

połowie. Ulubionym rodzajem erotycznego szaleństwa jest dla Karola

Maliszewskiego masturbacja, pojawiająca się 4 razy, pozostałe występują

jednokrotnie i pozwolę je sobie wymienić, bo to temat, który chyba

wszyscy lubią, a i uczciwość krytyka tego wymaga. A zatem: orgia,

robienie loda przez nieletnią, niezidentyfikowane zabawy pod kołdrą,

rozważania o pochwach, rozważania o ruchach frykcyjnych, seks grup

mniejszościowych, przedwczesny wytrysk, fetyszyzm grupowy, pochwa

indywidualna, orgia zakonnic, wytrysk gejzeru (nie wiem, czy to się liczy,

ale kto wie, Maliszewski to też poeta i przecież to może być metafora, a

może nawet alegoria). Niestety, nie są to barwne opisy, a jedynie szkice,

wzmianki, sugestie, drobne bączki, dlatego, chociaż to kuszące, nie

można zaliczyć Sajgonu do jakże ubogiej w naszej literaturze kategorii

erotyki. Czytelnikom zaniepokojonym tak znacznym udziałem

masturbacji (28,57% ogółu zachowań seksualnych) polecam pójście na

konkurs poetycki – jurorom (obojga płci) naprawdę nic innego nie

pozostaje, szczególnie jeśli mają do czynienia z twórcami

awangardowymi. Niemniej, po tych twardych danych statystycznych,

trochę strach zajrzeć do Nowej Rudy, szczególnie w czasie wakacyjnych

ekskursji, kiedy to uwolniony od szkolnych obowiązków i wypoczęty

Karol Maliszewski przechadza się po miasteczku i okolicach, i nie

wiadomo, co myśli wspinając się niczym prowincjonalny Settembrini na

równie prowincjonalną Czarodziejską Górę, czyli np. Wielką Sowę.

Uprasza się zatem o niewysiadanie z samochodu, a najlepiej to od razu

walić przez Kłodzko na Kudowę i do Czech albo Austrii. No, chyba że

komu wszystko jedno.

O ile erotyczna wyobraźnia Karola Maliszewskiego w istocie nie ma dla

nas większego znaczenia, to powinna nas interesować jego wyobraźnia w

ogóle – w końcu podobno to pisarz i poeta, a nie reporter. Od lat

twierdzę, że rzeczywistość powinna być pokarmem, który artysta zamieni

w energię, energię, która olśni. Rzeczywistość powinna być strawą, z

jakiej artystyczne zwierzę zbuduje mocne tkanki, kości, ścięgna, mięśnie i

krew swojej sztuki. Jednak większość – tak zwanych – artystów i

krytyków uważa, że samo życie jest sztuką i wystarczy je opisać, najlepiej

awangardowo, czyli nieudolnie, by powstało dzieło – ci stanowią ten

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

2012-01-23

KRYTYKA LITERACKA: listopad 2009

Page 5 of 63

porykujący głośno tłum niedouków. Karol Maliszewski ma większą

świadomość, bo jednak skończył szkołę a nawet ma doktorat – co prawda

o dyskusyjnych znamionach naukowości, ale zawsze – zatem usiłując

przypodobać się wszystkim, wybrał coś pomiędzy odtwórczością a

kreacją, rynsztokiem a estetyzmem, bełkotem a intelektualizmem, czyli

krótko: sztuką ludową a elitarną, co powoduje jego rozdarcie, a nawet

niesie ze sobą ryzyko jeśli nie depresji, to schizofrenii. Cóż, nie każdego

stać na to, żeby zachować się jak podmiot liryczny w wierszu Roberta

Frosta The Road Not Taken , i nie można tego wymagać od słabej,

człowieczej istoty, podszytej dzieckiem i targanej sprzecznościami.

Można natomiast od niej wymagać, szczególnie jeśli jest nauczycielem,

żeby ustaliła zasady i trzymała się ich, a jeśli i to za dużo, by przyjęła

zasady cudze, i zaczęła stosować jako program własny, twardo i

konsekwentnie. Karol Maliszewski jednak nie wybrał żadnej z dróg i

wlazł w krzaki między nimi, co jakiś czas gubiąc się i po omacku trafiając

na jedną lub drugą, za każdym razem zachwycając się odkryciem, po

czym z masochistycznym upodobaniem zapada w ciernie, kalecząc się jak

niesforny Karolek, który nigdy, na złość wszystkim, nie zostanie

mężczyzną. Postawa naiwna, która doprowadziła do tego, że to, co robi w

literaturze, nie jest pełne, nie jest nawet zamkiem z piasku, jest dopiero

piaskowym podzamczem. To i tak więcej, niż u większości, ale za mało,

aby być z siebie zadowolonym, do tego wystarczy jedynie na nadmuchaną

wielkość, jakich już pełno w polskim grajdole. A przecież każdemu

poważnemu artyście chodzi o wielkość prawdziwą. Wracając do

rzeczywistości jako pokarmu dla wyobraźni – Karol Maliszewski pokarm

znajduje, bo pełno go dookoła, ale niestety, ma problemy z

przyswajaniem, więc szybko wydala niestrawione resztki, przez co nie

rośnie, słabnie i popada w anemię. Skutek jest taki, że zamiast pełnego

fantazji i nowych artystycznych bytów ryku lwa z Nowej Rudy, mamy

żałosne skamlenie kojota – skamlenie na pogarszającą się rzeczywistość,

której sam, w jakimś sensie, jest twórcą.

W sumie jednak Sajgon jest głosem istotnym – oczywiście nie jako dzieło

literatury pięknej, bo twórcza impotencja i warsztatowe braki to

wykluczają, ale istotnym jako przyczynek do, może w końcu poważnego i

rzeczowego, dyskursu o jej stanie, o dewaluacji wartości i konieczności

ich przewartościowania. A że to głos jednego z tych, którzy sami

nagrzeszyli jako sędziowie poetów i pisarzy promując mierność,

ludowość i wtórność, to lepiej, bo świadczy albo o nieznośnym poczuciu

winy i chęci naprawy wyrządzonych szkód, albo o nieskrywanej

hipokryzji, pysze i arogancji. Obie ewentualności mnie cieszą, bo też

mam paskudny charakter.

A teraz jeszcze gratis dla czytelnika niniejszej pracy sprowokowany

dziwacznym obyczajem kultywowanym przez polską krytykę, a

polegającym na streszczaniu fabuły i komentarzach do niej. Zwyczaj ten

wynika zapewne z luk w edukacji, ale zaczął mi się podobać, bo czyni

pracę krytyczną łatwiejszą i bardziej zabawną, więc postanowiłem go

przyswoić i powołać do życia „nową świecką tradycję”, czyli dołączać do

mojego tekstu trawestację, burleskę, satyryczne streszczenie utworu –

jak kto woli, niekiedy używając słów autora, czasem jego uczniów,

apostołów i apologetów. Mam nadzieję, że zachęci to do lektury książki.

Owoc tego eksperymentu poniżej.

http://krytykaliteracka.blogspot.com/2009_11_01_archive.html

2012-01-23

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: