Dhammapada Siddhattha Gotama DHAMMAPADA �cie�ka m�dro�ci Buddy WPROWADZENIE Od czas�w staro�ytnych a� po dzie� dzisiejszy Dhammapada by�a i jest uznawana za najbardziej zwi�z�e przedstawienie nauki Buddy, jakie mo�na znale�� w kanonie palijskim, oraz za g��wny duchowy testament wczesnego buddyzmu. W krajach wyznaj�cych buddyzm Theravady, takich ja Sri Lanka, Birma i Tajlandia, wp�yw Dhammapady jest wszechobecny. Jest ona wiecznie �wie�ym �r�d�em temat�w kaza� i dyskusji, przewodnikiem w rozwi�zywaniu niezliczonych problem�w �ycia codziennego, materia�em do wst�pnych duchowych poucze� dla nowicjuszy w klasztorach. Mo�na oczekiwa�, i� nawet do�wiadczeni pustelnicy o sk�onno�ciach kontemplacyjnych zaszyci w le�nych pustelniach czy g�rskich jaskiniach, w�r�d swych nielicznych d�br materialnych b�d� mieli kopi� tej ksi��ki. Ponadto podziw dla Dhammapady nie ogranicza� si� jedynie do zadeklarowanych wyznawc�w buddyzmu. Wsz�dzie tam, gdzie j� poznawano, jej moralna szczero��, realistyczne pojmowanie �ycia ludzkiego, aforystyczna m�dro�� i poruszaj�cy przekaz drogi ku wolno�ci od cierpienia, zyskiwa�y jej oddanie i cze�� ludzi reaguj�cych na to, co dobre i prawdziwe. Autorem strof sk�adaj�cych si� na Dhammapad� jest indyjski m�drzec zwany Budd�, co jest pe�nym czci tytu�em oznaczaj�cym "o�wieconego" lub "przebudzonego". Historia �ycia tej czcigodnej osoby by�a cz�sto ozdabiana literackimi upi�kszeniami i domieszk� legendy, lecz zasadnicze fakty s� proste i jasne. Przysz�y Budda urodzi� si� w sz�stym wieku p.n.e. jako syn kr�la panuj�cego w ma�ym pa�stwie u podn�y Himalaj�w, na terenie dzisiejszego Nepalu. Jego imi� brzmia�o Siddhattha, a nazwisko rodowe Gotama (w sanskrycie: Siddhartha Gautama). Wychowywany w przepychu, przygotowywany przez ojca do obj�cia po nim tronu, m�ody ksi��� wkr�tce po osi�gni�ciu dojrza�o�ci dozna� g��boko poruszaj�cego spotkania z cierpieniami �ycia, w wyniku czego straci� wszelkie zainteresowanie przyjemno�ciami i przywilejami zwi�zanymi ze sprawowaniem w�adzy nad innymi. Gdy mia� dwadzie�cia dziewi�� lat, pewnej nocy opu�ci� kr�lewskie miasto i odszed� w lasy, by �y� jak asceta, zdecydowany odnale�� drog� do wyzwolenia z cierpie�. Przez nast�pne sze�� lat wypr�bowywa� r�ne systemy medytacji i poddawa� si� surowym umartwieniom, lecz odkry� jedynie, i� praktyki te nie przybli�y�y go ani troch� ku ostatecznemu celowi. W ko�cu, maj�c lat trzydzie�ci pi��, siedz�c w g��bokiej medytacji pod drzewem we wiosce Gaja, osi�gn�� Najwy�sze O�wiecenie i sta� si� Budd�, prawdziwie O�wieconym. Przez kolejne czterdzie�ci pi�� lat podr�owa� po p�nocnych Indiach, g�osz�c prawdy, kt�re odkry�, i ustanawiaj�c zakon mnich�w i mniszek dla dalszego g�oszenia jego nauki. W wieku lat osiemdziesi�ciu, przebywaj�c w ma�ym miasteczku Kusinara w otoczeniu wielkiej rzeszy uczni�w, odszed� spokojnie po d�ugim i owocnym �yciu. Dla swych wyznawc�w Budda nie jest bogiem ani boskim wcieleniem, ani te� prorokiem przynosz�cym bosk� nowin�, lecz kim�, kto poprzez sw�j w�asny wysi�ek i inteligencj� osi�gn�� najwy�sz� zdobycz duchow�, do jakiem zdolny jest cz�owiek - doskona�� m�dro��, pe�ne o�wiecenie, ca�kowite oczyszczenie umys�u. W historii ludzko�ci pe�ni od rol� nauczyciela - �wiatowego nauczyciela, kt�ry ze wsp�czucia wskazuje innym drog� ku Nibbanie (w sanskrycie Nirvana), ostatecznemu uwolnieniu od cierpienia. Jego nauka, znana jako Dhamma, oferuje zbi�r wskaza� wyja�niaj�cych prawdziw� natur� istnienia i ukazuj�cych �cie�k� wiod�c� ku wyzwoleniu. Wolna od dogmat�w i autorytatywnych roszcze�, kt�rych nie mo�na zbada�, Dhammapada pewnie zasadza si� na solidnym pod�o�u jasnego zrozumienia rzeczywisto�ci przez Budd�, i prowadzi praktykuj�cego j� do takiego samego zrozumienia - wiedzy, kt�ra usuwa korzenie cierpienia. Tytu� Dhammapada przypisany niniejszej antologii przez staro�ytnych kompilator�w pism buddyjskich, oznacza fragmenty, aspekty czy te� wycinki Dhammy. Praca ta otrzyma�a taki tytu�, poniewa� w swych dwudziestu sze�ciu rozdzia�ach ��czy wielorakie aspekty nauki Buddy ukazuj�c r�ne punkty, z kt�rych mo�emy wgl�da� w jej sedno. Podczas gdy d�u�sze przemowy Buddy, zawarte w pisanych proz� cz�ciach Kanonu buddyjskiego, zwykle rozwijaj� si� metodycznie, wed�ug sekwencyjnej struktury doktryny, to Dhammapadzie brak takiego systematycznego uk�adu. Praca ta jest po prostu zbiorem inspiruj�cych i pouczaj�cych strof dotycz�cych podstaw Dhammy, pomy�lanych jako fundament osobistych wskaza� i poucze�. Niekt�re kolejne strofy, w cz�ci rozdzia��w, mog�y by� wypowiedziane przez Budd� przy jednej okazji, i wtedy wyra�nie wykazuj� one stopniowe rozwijanie jakiej� my�li b�d� te� r�ne uj�cia tego samego tematu. Jednak�e w wi�kszo�ci przypadk�w jedynym powodem zgrupowania strof w jeden rozdzia� jest po prostu to, �e dotykaj� one podobnego zagadnienia. Tytu�y dwudziestu sze�ciu rozdzia��w s�u�� w ten spos�b jako rodzaj rubryk do klasyfikowania r�nych poetyckich wypowiedzi Mistrza, a powodem do w��czenia danego wiersza do danego rozdzia�u jest to, �e wymieniony jest w nim temat zaznaczony w tytule rozdzia�u. W niekt�rych przypadkach (Rozdzia�y 4 i 23) mo�e to by� bardziej symbol metaforyczny ni� element doktryny. Wydaje si� tak�e, i� nie ma �adnego zamierzonego porz�dku w kolejno�ci samych rozdzia��w, cho� czasami mo�na odnale�� w tym nik�e �lady rozwijania pewnego w�tku. Elementy nauki Buddy, widziane w aspekcie jej ca�kowito�ci, wi��� si� w jeden doskonale sp�jny system my�lenia i praktyki, kt�ry czerpie sw� jedno�� z ostatecznego celu, jakim jest osi�gni�cie wyzwolenia od cierpie�. Lecz nauka ta, wyp�ywaj�c nieuchronnie z losu cz�owieka jako swej matrycy i punktu wyj�cia, musi by� wyra�ona w taki spos�b, by dociera�a do ludzi znajduj�cych si� na r�nych poziomach rozwoju duchowego, stoj�cych przed bardzo r�nymi problemami i celami, zainteresowanych w danym momencie r�nymi sprawami, maj�cych bardzo zr�nicowane mo�liwo�ci rozumienia. Zatem tak jak woda, cho� w swej istocie taka sama, przyjmuje inny kszta�t w zale�no�ci od naczynia, do kt�rego jest nalana, tak te� Dhamma wyzwolenia przyjmuje r�ne kszta�ty w odpowiedzi na potrzeby ludzi, kt�rzy maj� by� jej nauczani. Ta r�norodno��, ju� wystarczaj�co widoczna w pisanych proz� rozprawach buddyjskich, staje si� jeszcze bardziej uderzaj�ca w przypadku tak wysoce skondensowanego, spontanicznego i wype�nionego intuicyjnym �adunkiem przekazu, jakim s� wersety u�yte w Dhammapadzie. Wzmocniona si�a przekazu mo�e prowadzi� do pozornych niekonsekwencji, kt�re mog� z kolei wprowadza� w b��d osoby nie�wiadome powy�szych fakt�w. Przyk�adowo, w wielu wierszach Budda zaleca pewne szczeg�le praktyki jako prowadz�ce do odrodzenia si� w niebie, a w innych przestrzega swych uczni�w przed d��eniem do nieba i wychwala tego, kt�ry nie zachwyca si� niebia�skimi rozkoszami (187, 417). Cz�sto pochwala on skutki gromadzenia zas�ug, lecz w innych miejscach wychwala tego, kto przekroczy� poza zas�ug� i przewin� (39, 412). Bez uchwycenia wewn�trznej struktury Dhammapady stwierdzenia takie jak powy�sze, zestawione obok siebie, b�d� wydawa� si� nie do pogodzenia i mog� nawet prowadzi� do uznania nauki za wewn�trznie sprzeczn�. Kluczem do rozwik�ania tych pozornych sprzeczno�ci jest zdanie sobie sprawy z faktu, �e Dhamma czerpie sw�j kszta�t zar�wno z potrzeb r�nych os�b, do kt�rych jest kierowana, jak r�wnie� z wielorako�ci potrzeb, kt�re mog� wsp�istnie� nawet w tej samej osobie. By odkrywa� sens zawarty w r�norodnych stwierdzeniach, jakie mo�na znale�� w Dhammapadzie, i przy ustaleniu intencji, jakie kry�y si� za danym wierszem zawartym w tej pracy, proponujemy przyj�� cztery poziomy rozumowania i w ten spos�b uchwyci� prawid�owo miejsce ka�dego z nich w ca�o�ciowej wizji Dhammy. Ten czterostopniowy schemat wywodzi si� ze staro�ytnej maksymy interpretacyjnej, kt�ra g�osi, i� nauka Buddy ma trzy podstawowe cele: dobro ludzi tu i teraz, korzystne odrodzenie si� w nast�pnym wcieleniu i osi�gni�cie ostatecznego dobra. Trzy poziomy odpowiadaj� tym samym trzem celom, a czwarty jest zwi�zany z rozr�nieniem pomi�dzy dwoma aspektami ostatniego z cel�w: �cie�k� i jej owocami. (I) Pierwszy poziom wi��e si� z nastawieniem na stwarzanie dobra i szcz�cia w bezpo�rednio dostrzegalnej sferze stosunk�w pomi�dzy lud�mi. Na tym poziomie zadaniem jest ukazanie cz�owiekowi drogi do �ycia w pokoju ze sob� samym i ze swymi wsp�bra�mi, do wype�niania obowi�zk�w rodzinnych i spo�ecznych oraz do ograniczania z�o�ci, konflikt�w i przemocy, zatruwaj�cych stosunki pomi�dzy lud�mi i przynosz�cych tak wiele cierpienia jednostce, spo�ecze�stwu i �wiatu. Wskaz�wki na tym poziomie s� w znacznej cz�ci identyczne z podstawowymi nakazami etycznymi proponowanymi przez wszystkie wielkie uniwersalne religie, lecz w nauce buddyjskiej s� one wolne od korzeni teistycznych, a opieraj� si� na dw�ch bezpo�rednio sprawdzalnych podstawach: trosce ka�dego cz�owieka o w�asn� integralno�� i d�ugotrwa�e szcz�cie oraz trosce o dobrobyt tych, kt�rych mog� dotyka� skutki naszych dzia�a� (129-132). Najbardziej og�lna wskaz�wka jak� daje Dhammapada, to unikanie wszelkiego z�a, kultywowanie dobra i oczyszczanie swego umys�u (183). By rozwia� wszelkie w�tpliwo�ci, jakie ucze� m�g�by mie� co do tego, czego powinien unika�, a co czyni�, inne wiersze dostarczaj� wskaz�wek bardziej bezpo�rednich. Winno si� unika� z�o�ci w czynach, s�owach i my�lach i d��y� do samoopanowania (231-234). Winno si� przestrzega� pi�ciu wskaza�, podstawowego moralnego kodeksu buddyzmu, kt�ry naucza powstrzymywania si� od niszczenia �ycia, kradzie�y, cudzo��stwa, k�amstwa i brania �rodk�w odurzaj�cych. Kto�, kto gwa�ci te pi�� regu�, "podcina swe korzenie ju� w tym w�a�nie �wiecie" (246-247). Ucze� powinien traktowa� wszystkie ...
ptomaszew1966