DZIENNIK czasów panowania 1\\ ^ \\^ z ' króla Jerzego IV króla Wilhelma IV i królowej Wiktorii spisany przez CHAKLESA C.F. GREYILLEA urzędnika Rady Przybocznej tych monarchów wybrał, przełożył i opracował MICHAŁ RONIKIER Czytelnik Warszawa 1974 Oklejkę, wyklejkę, kartę tytułowš projektował WŁADYSŁAW BRYKCZYŃSKI mwm idsmHTi II!STI!!?CZIECI Uniwersytetu Worszowskiego y/pisaro <3o ^- InwenSorza Vll^ Nr-BiM^ ^-K-^ (JC^/ Wród znacznej jlod ^pamiętników, jakie opublikowano w Polsce w ostatnich latach, nie ma ani jednej bodaj pozy- cji, która dotyczyłaby dziewiętnastowiecznej Anglii. O ile przeciętny Polak orientuje się niele, co działo się w tym okresie we Francji, Rosji czy Austrii Anglia, zwłaszcza w okresie od zakończenia wojen napoleońskich do wojny krymskiej, jest krajem u nas zupełnie niemal nie znanym. Tym bardziej interesujšcy powinien być dla czytelnika polskiego Dziennik Chariesa Greville'a, obejmujšcy okres od 1814 do 1860 roku. Charles Cavendish Fulke Greville, którego George Samp- son w swej wydanej u nas niedawno Historii literatury an- gielskiej nazywa zdecydowanie najwybitniejszym pamięt- nikarzem stulecia", urodził się w roku 1794. Pochodził z jed- nej z najstarszych rodzin w Anglii: jego matka była córkš księcia Portland, wybitnego polityka, dwukrotnie sprawu- jšcego funkcje premiera. Jak przystało na młodzieńca z tak zamożnej rodziny, Greville ukończył szkołę w Eton, następ- nie studiował w Oksfordzie, skšd jednak odszedł, nie ukoń- czywszy studiów, by zostać osobistym sekretarzem lorda Bathurst, ówczesnego ministra. Dzięki wpływom swej ro- dziny uzyskał w roku 1821 stanowisko urzędnika królew- skiej Rady Przybocznej, którš to funkcję sprawował nie- przerwanie przez blisko czterdzieci lat. Prócz tego otrzy- mał niele płatnš synekurę Sekretarza do spraw Jamajki; jego obowišzki sprawował jednak zastępca, on za sam nie był nigdy na wyspie. Od tego momentu życie jego płynęło doć beztrosko; obowišzki urzędnika Rady dostarczały mu zajęcia, wolny za czas spędzał wród najlepszego londyń- skiego towarzystwa, bywał w najwytworniejszych klubach i zajmował się .grš na wycigach konnych, które obok polityki były największš chyba pasjš w jego życiu. Trzy- mał licznš stajnię, był jednym z najstarszych członków Jockey-Clubu i wygrał kiedy podczas biegu Derby 14 000 funtów. Choć w Dzienniku swym często żałuje czasu spę- dzonego bezproduktywnie na torach wycigowych pozo- stał wierny -temu hobby przez wiele lat. Niewiele wiemy o osobistym życiu Greville'a, ponieważ on sam unikał zamieszczania w swym dzienniku jakichkol- wiek na ten temat informacji. Do końca życia pozostał ka- walerem. Pisywał od czasu do czasu artykuły do Timesa" i pamfiety polityczne, wyjeżdżał często za granicę. Był czło- wiekiem ogromnie popularnym, cenionym i lubianym przez wiele najwybitniejszych postaci epoki; cieszył się zaufaniem Wellingtona, Peela, Melbourne'a, Ciarendona. Znał monar- chów, artystów i uczonych. Pod koniec życia zrezygnował ze swych funkcji, wycofał się z życia towarzyskiego, a w ro- ku 1860 zaprzestał spisywania swojego Dziennika, stwier- dzajšc, że nie ma już zupełnie dostępu do żadnych, nawet najmniej interesujšcych informacji, prócz tych, które sš powszechnie znane". Zmarł w pięć lat póniej, w swym apartamencie mieszczšcym się w domu lorda Granville'a w Londynie. Autor życiorysu Greville'a zawartego w wielkim słowniku biograficznym (Dictionary of Nationdl Biography) wyraża ubolewanie, że człowiek tak zdolny i wykształcony nie po- więcił się karierze politycznej. Dobrze się jednak chyba stało, że jego zainteresowania w tej dziedzinie znalazły uj- cie w Dzienniku. Zawarty w omiu obszernych tomach,* liczšcych w sumie około czterech tysięcy stron druku, Dzien- nik Greville'a stanowi niezwykle cenny materiał ródłowy dla każdego, kto interesuje się Angliš tego okresu. Na za- piskach Greville'a Lytton Strachey oparł w dużym stopniu Wszystkie swe prace o wiktoriańskiej Anglii, łšcznie ze słyn- nš biografiš królowej Wiktorii. Nie ma chyba żadnej ksišżki na temat Wielkiej Brytanii w tym okresie, której autor nie powoływałby się wielokrotnie na Dziennik. Kilkakrotnie w tekcie Dziennika Greyille skarży się na swš ignorancję i brak wykształcenia. Ci pisze co trwoniš swe młode lata na wycigach konnych i innych próżniactwach, przewodzšc rozpustnikom i głupcom, muszš pogodzić się ze swš niższociš wobec wykształconych i mš- drych." Lektura Dziennika wywołuje jednak wrażenie, że jego autor był człowiekiem bardzo bystrym, wrażliwym, nie- zwykle oczytanym, posiadajšcym przy tym rozległe zainte- resowania i sprecyzowane poglšdy na otaczajšcš go rze- czywistoć. Zakres spraw omawianych przez Greville'a jest niezwykle szeroki. Pisze o problemach politycznych, o wy- bitnych ludziach swej epoki, o dworskich intrygach i skan- dalach, o wycigach konnych. Opisuje pierwsze podróże ko- lejš, epidemie cholery w Anglii, przyjęcia, na których by- wał, i niezwykłe wydarzenia, których był wiadkiem. Za- mieszcza też relacje z odbywanych przez siebie podróży, tak w Anglii, jak i w całej Europie, oraz kilkakrotnie swe uwagi na temat przeczytanych ksišżek. Niezwykle interesujšcš częciš Dziennika sš zawarte w nim charakterystyki wybitnych osobistoci, które Gre- ville miał okazję poznać bliżej. Spisywane zwykle z okazji mierci danej osoby, te obszerne portrety stanowiš cenne ródło informacji o wielu postaciach historycznych, pozwa- lajš poznać opinię współczesnych na ich temat, a także do- wodzš, że autor Dziennika odznaczał się głębokš znajomo- ciš natury ludzkiej, trzewym, niezależnym sšdem, oraz ży- czliwym, choć nie bezkrytycznym, stosunkiem do swych bli- nich. Choć istnieje wiele biografii Peela, Wellingtona, Tal- leyranda czy Canninga lektura Greville'a pozwala do- wiedzieć się o każdym z nich czego, oo biografowie pomi- nęli. Wspaniała jest charakterystyka księżnej Lieven, damy, z którš Greville'a łšczyła długoletnia, zażyła przyjań. Zdu- mieć nas mogš pełne entuzjazmu słowa Greville'a pod adre- sem Talleyranda, pamiętać jednak należy, że autor Dzien- nika poznał słynnego dyplomatę już pod koniec jego żyda, gdy był on ambasadorem francuskim w Londynie i ozdobš londyńskiego towarzystwa. Pisze też Greville sporo o monarchach, którzy panowali w okresie powstawania Dziennika. Jego zapiski pozwalajš wyranie przyjrzeć się kolejnym królom angielskim i zro- zumieć sens powiedzenia, że instytucję monarchii w Anglii ocaliła królowa Wiktoria. Po Jerzym III, który w ostatnich latach swego panowania był całkowicie obłškany, na tron wstšpił Jerzy IV. Otoczony nieustannie gromadš kobiet, zakochany w przepychu, wiecznie zadłużony, spędzał więk- szoć czasu na projektowaniu nowych wspaniałych wnętrz w swych licznych pałacach. Jak pisze profesor Arthur Bryant w ksišżce The Agę of Elegance, na same meble przeznaczone do słynnego Pawilonu w Brighton wydał on w cišgu trzech lat zawrotnš zwłaszcza jak na owe czasy sumę 160 000 funtów. Był ten monarcha tak niepopularny, że przez szereg lat bał się występować publicznie, a gdy przejeżdżał przez Londyn, karecie jego towarzyszył zawsze spory oddział woj- ska; i tak zresztš powóz jego został kilkakrotnie obrzucony kamieniami przez tłum. Gdy Jerzy IV po raz pierwszy omielił się pokazać w teatrze, Greville uznał to za ewene- ment godny odnotowania w swych zapiskach; stwierdza tam, że przyjęcie zgotowane monarsze było bardzo dobre, gdyż tylko kilka osób wznosiło wrogie wobec niego okrzyki. Pisze też gdzie indziej: Jego przeciętnoć sprawia, że nie objawia on tych niebezpiecznych ujemnych cech, które sš udziałem ludzi o umysłach wybitnych, jeli jednak idzie o wady i sła- boci najniższego i najbardziej godnego pogardy rodzaju, to trudno byłoby znaleć osobę obficiej nimi obdarzo- nš". Taka była opinia współczesnych o Jerzym IV. Wilhelm IV, który panował po nim, też nie cieszył się zbytniš popular- nociš. Nawet życzliwy zwykle Greville pisze wkrótce po jego wstšpieniu na tron: Obawiam się o niego; jak dotšd jest tylko kabotynem, zanosi się jednak na to, że może stać się maniakiem". Nieco dalej ubolewa nad smutnym losem rzšdu, zmuszonego do szczegółowego omawiania różnych posunięć ze starym wcibskim głupcem, który w żaden spo- sób me potrafi pojšć wagi i znaczenia czegokolwiek". Cze- góż można się spodziewać mówiono o Wilhelmie IV w londyńskim towarzystwie po człowieku z głowš jak ananas." Greville przytacza kilkakrotnie obszernš charakte- rystykę króla: pisze o jego zwyczaju nieustannego wygłasza- nia bezsensownych przemówień, o cišgłych sporach z własnš rodzinš, żenujšcych zatargach z ministrami i kłótniach z księżnš Kentu, matkš księżniczki Wiktorii. Czytajšc notat- ki Greville'a można łatwiej zrozumieć przyczyny, dla któ- rych i ten monarcha nie posiadał żadnego autorytetu i był nieustannie wymiewany przez całe swe otoczenie. Po mierci Wilhelma IV na tron wstępuje w roku 1837 osiemnastoletnia Wiktoria. I tu w zapiskach Greville'a znaj- dziemy odbicie zmian, jakie zaszły na dworze i w otoczeniu królowej. Sam fakt, że młoda królowa postanowiła zapłacić wszystkie długi poprzedniego władcy, stał się sporš sensacjš. Greville opisuje, jak w miejsce przepychu i ekstrawagancji życie na dworze angielskim charakteryzować zaczynajš umiar i skromnoć i choć jak skarży się autor Dzien- nika towarzyszy im niekiedy nuda, zwiększa to znacznie autorytet i popularnoć monarchy. O ewolucji monarchii angielskiej w pierwszej połowie XIX wieku wiele już napisano. Zapiski Greville'a sš tych zmian niezwykle interesujšcš ilustracjš. Nie szczędzšc słów ostrej krytyki ...
ptomaszew1966